Þjóðviljinn - 05.04.1986, Side 5

DJÓÐVHJINN
Umsjón:
Óskar Guðmundsson
Heilbrigð
Þjóð
og hraust
-eða
þrælkuð
Getur sú þjóð kallast heilbrigð
sem býr við sjúkdómseinkenni
einsog erlendar skuldir, lág laun
og vinnuþrælkun? Um það má
deila, en hitt fer ekki á milli mála,
að þjóð með háa slysatíðni og
sjúkdóma er ekki heilbrigð.
í nýútkominni heilbrigðis-
skýrslu landlæknisembættisins
um slys á börnum og unglingum
segir, að slysatíðni barna og ung-
linga á íslandi sé með því hæsta
sem þekkist í Evrópu. Og það
sem alvarlegra er, að á sama tíma
og dregið hefur úr slysatíðni með-
al barna og unglinga í nágranna-
löndum okkar, hefur slysum
fjölgað hér á landi. Rúmur helm-
ingur þeirra sem slösuðust í um-
ferðinni á höfuðborgarsvæðinu
árið 1979 voru yngri en 20 ára.
Tíðni slysa á gangandi vegfarend-
um er hæst meðal barna og ung-
linga - hámarkið í aldurshópnum
5-9 ára. „Hvað snertir manntjón
má líkja umferðarslysum við
berklafaraldurinn er gekk hér
yfir fyrr á öldinni,“ segir land-
læknir í yfirliti sínu.
Og tölurnar tala ljótu máli um
önnur slys: um 30% af börnum á
aldrinum 1-4 ára koma árlega á
slysadeild Borgarspítalans vegna
slysa í heimahúsum.
Vinnuslys virðast algengust í
aldurshópnum 16-20 ára. A öðr-
um Norðurlöndum er þetta
óþekkt fyrirbæri. í 2. fréttabréfi
Vinnuverndar (sem Vinnueftir-
litið gefur út) er grein - til um-
hugsunar - þarsem segir m.a. að
tölur bendi til þess, að fjórðungur
vinnuslysa á ákveðnu tímabili
(1970-77) hafi verið úr aldurs-
hópnum 16-20 ára, - en næst al-
gengust voru vinnuslys á aidrin-
um 21-25 ára eða 15% slysanna.
Sjálfsagt er engin ein skýring til
á þessu, en ekki er ólíklegt að
langur vinnutími - ekki síst for-
eldra - sé ein þeirra.
í könnun félagsvísindadeildar
háskólans á húsnæðiskjörum á
höfuðborgarsvæðinu, sem fram-
kvæmd var í fyrra, kom fram
sterk vísbending um mismikla
vinnuþrælkun á launafólki. f
könnun þessari, sem Stefán Ól-
afsson er höfundur að og var unn-
in í samvinnu við félagsmálaráðu-
55 tíma
vinnuvika
neytið, var spurt um vinnutíma
húsnæðiskaupenda (1. ársfjórð-
ungur 1985).
Iljós kom að meðalvinnutími á
viku var 55 klukkustundir. Hús-
næðiskaupendur vinna, sam-
kvæmt skoðanakönnuninni, 12%
lengri vinnutíma en verkamenn,
sem svo sannarlega eru einnig í
fangbrögðum við yfirvinnutím-
ann með um 49 stundir á viku.
Sjálfsagt hefur það verið löngum
þannig í landinu, að húsnæðis-
kaupendur legðu meira á sig í
vinnu en aðrir þjóðfélagshópar,
en engu að síður má öllu ofgera.
Alkunn er dæmisagan um fólk-
ið sem lagt hefur bestu ár ævi
sinnar í húsnæðiskaupin, og hef-
ur lagt fjölskyldu sína í rúst þegar
byggingunni er loksins lokið. Og
þessi húsnæðiskaup eru einmitt
framkvæmd þegar börnin þurfa
mest á foreldrunum að halda.
Sigurður Snævar hagfræðingur
vakti máls á því í erindi á náms-
stefnu á vegum félagsmálaráðu-
neytisins um húsnæðismál, að
launafólk væri ekki tekjuhæst á
því aldursskeiði, sem það þyrfti
mest á fjármagni að halda vegna
húsnæðiskaupa. Þannig eru
kvæntir karlar á aldrinum 40-45
ára tekjuhæstir, - en á því aldur-
sskeiöi hafa flestir húsnæðisbasl-
ið að baki.
Unglinga-
þrælkun?
f Menntaskólanum við Sund
var nýlega gerð könnun á vinnu
nemenda meðfram náminu. Fyrir
örfáum árum var slík aukavinna
nánast óþekkt fyrirbæri. En
hvernig lítur dæmið út í dag?
í skólanum eru rúmlega 800
nemendur og af þeim vinna lík-
lega 450-500 nemendur með
námi. Aukavinnan fer vaxandi
meðan nemendur stunda nám í
skólanum. Þannig vinna 38.6%
nemenda í 1. bekk en yfir 70%
nemenda í 4. bekk. Könnunin
leiddi í ljós að 54% nemenda,
sem náðist til, vinna meðfram
náminu, - en í niðurstöðum
hennar er tekið fram, að gera
megi ráð fyrir að heildartalan sé
nokkru hærri, eða um 58%, þar-
sem þeir nemendur sem ekki
náðist til hafi verið fjarverandi
vegna vinnu sinnar. Það segir
sína sögu.
í viðtölum við krakkana, sem
Þjóðviljinn tók í febrúar, kom í
ljós að þeir gáfu upp margvísleg-
ar ástæður fyrir því að vinna með-
fram náminu.
„Til að geta lifað. Maður þarf á
þessu að halda til að geta keypt
föt, skólabækur, farið í bíó og
skemmt sér“. „Ég leigi í Reykja-
vík og þarf því að hafa fyrir húsa-
leigu, mat, fötum og þess háttar,
- mamma og pabbi hjálpa mér
heilmikið, en...“
í viðtali við kennara í skólan-
um kom fram, að skólinn getur
ekki annað en aðlagað sig þessari
breytingu. „Við þurfum að
standa í miklum snúningum í
sambandi við þá sem vinna, því
þeir eru oft að reyna að fá
skólann til að hliðra til fyrir vinn-
unni og það getur verið erfitt í 800
manna skóla,“ sagði Ari Trausti
Guðmundsson kennari við MS í
viðtali við Þjóðviljann um þessa
könnun. Þar kom og fram að
breytingar hefðu orðið í þessu
efni á milli ára, könnun sem gerð
var á síðasta skólaári gaf til kynna
að þá hefðu nokkru færri unnið
meðfram náminu. „Venjulegt
launafólk hefur bara ekki efni á
að punga út kannski 10 þúsund-
um á mánuði fyrir einn táning,“
sagði Ari Trausti m.a. En skóla-
kerfið virðist ekki eiga annan
kost en laga sig að aukavinnunni
- alténd virðist áhugi hjá valda-
mönnum ekki vera mikill á því að
breyta forsendum, að gera á-
stæðulaust að unglingarnir vinni
með náminu. Til þess þyrftu laun
almennt að hækka all-verulega.
6000 atvinnu-
slys á ári
Tíðni atvinnuslysa og atvinnu-
sjúkdóma er talin vera mun meiri
hér á landi en annars staðar.
Ýmsum getum hefur verið leitt
að ástæðum þessa; margir telja
að verri aðbúnaður á vinnustöð-
um, meira kæruleysi en annars
staðar og fleira þess háttar eigi
stærstan þátt í þessu efni, - en á
það er þó helst að benda, sem er
öðruvísi á vinnumarkaði hér á
landi en annars staðar - og það er
vinnutíminn, vinnuþrælkunin.
Skráning slysa og sjúkdóma er
nokkuð handahófskennd, þar-
sem viðkomandi aðiljar sinna illa
tilkynningaskyldu við Vinnueft-
irlit ríkisins. En af fjölda slas-
aðra, sem koma til meðferðar á
slysadeild Borgarspítalans vegna
vinnuslysa á undanförnum árum,
má sjá að um óeðlilegan fjölda er
að ræða í siðuðu þjóðfélagi. Um
6000 njanns slasast á ári hverju -
einungis á höfuðborgarsvæðinu í
vinnuslysum, samkvæmt slysa-
skýrslum.
Ef til vill segir heildarfjöldi
slasaðra sem komu á slysavarðs-
stofu Borgarspítalans síðustu
árin sömu sögu: Árið 1980 komu
37.656 slasaðir þangað, árið 1981
37.214, árið 1982 38.921, árið
1983 39.681 og 1984 voru þeir
41.507. Þjóðfélagslegur kostnað-
ur vegna slysa er auðvitað gífur-
legur og röskun fyrir fólk, heill
þess og hamingju óskapleg oft á
tíðum.
Þær kannanir sem gerðar hafa
verið um atvinnusjúkdóma til
dæmis á starfsfólki í fataiðnaði og
í fiskvinnslu gefa vísbendingu um
alvarlegt heilsufarslegt ástand.
Engin þjóð hefur efni á heilsu-
leysi.
Heilbrigði
Oft hyllast menn til að líta á
slys og sjúkdóma sem „afstrakt"
sértækt fyrirbæri, sem ekki standi
í tengslum við aðra grundvallar-
þætti þjóðfélagsins. Ljóst er, að
ekki er endalaust hægt að tjasla
uppá þegnana sjúka og meidda -
það verður að ráðast að rótum
meinsins.
Á alþjóðlegri heilbrigðisráð-
stefnu, sem hér var haldin á dög-
unum, var niðurstaðan einmitt í
þeim dúr: til að bæta heilbrigði
þarf fólk að geta lifað heilsusam-
legu lífi. Undir þá skilgreiningu
getur hin almenna vinnuþrælkun
á íslandi ekki talist. Það er ein af
forsendum heilbrigðis, að
kaupmáttur launa fólksins verði
hærri og að vinnutíminn styttist.
Oskar Guðmundsson
Laugardagur 5. apríl 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5