Þjóðviljinn - 02.07.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Siðblinda stjómarflokkanna
Sú staöreynd, aö Albert Guömundsson er
ennþá ráöherra í ríkisstjórn íslands, er ekkert
annaö en opinber yfirlýsing um siðblindu stjórn-
arinnar.
Þaö er nú staðfest opinberlega, að iðnaðar-
ráöherra var í síöustu viku kvaddur fyrir
Rannsóknarlögregluna. Hann var ekki kallaöur
fyrirsem vitni, heldur haföi réttarstööu grunaös
manns. Tilefni kvaöningarinnar var rannsókn
lögreglunnar á Hafskipsmálinu, og tengsl Al-
berts Guðmundssonar viö þaö. Þaö er því mat
Rannsóknarlögreglunnar á grundvelli þeirra
gagna sem í fórum hennar eru, aö ráðherra í
ríkisstjórn íslands kunni meö einhverjum at-
höfnum í tengslum viö Hafskipsmálið að hafa
bakaö sér refsiábyrgð.
Þetta er nýr flötur á máli, sem veröur eitraðra
meö degi hverjum. Fram til þessa hafa kröfur
um afsögn Alberts Guðmundssonar fyrst og
fremst grundvallast á ákveönum meginatriöum
pólitísks siöferöis sem í öörum löndum þykja
sjálfsagðar, og þóttu raunar einnig til skamms
tíma hér á íslandi. Tengsl Alberts margvísleg
viö Hafskip vörpuöu skugga á ríkisstjórnina.
Þaö er hins vegar nýtt, aö opinberlega sé staö-
fest aö mögulega kunni ráöherrann að hafa
gerst sekur um refsivert athæfi. Vitaskuld eykur
þaö enn þungann í kröfum um afsögn hans.
Meðan ráðherra undir grun situr í stjórninni get-
ur fólkið í landinu ekki treyst henni. Trúnaöar-
bresturinn milli hennar og almennings hlýtur aö
dýpka með degi hverjum.
Hvarvetna í hinum siöaöa heimi væri ráö-
herra í svipaðri stööu og Albert löngu farinn af
sjálfsdáðum. Afsögn hans meöan á rannsókn
stæöi heföi sýnt pólitískan kjark og hreinsaður
aö henni lokinni hefði Aibert Guömundsson
snúiö á vettvang margfalt sterkari stjórnmála-
maður en áöur. En hann kemur úr flokki þar
sem pólitískt siöferöi er nú á því stigi, aö
mönnum finnst lítt athugavert þótt menn sem
bendlaðir eru viö verstu hneykslismál þjóöar-
innar sitji sem ráöherrar. Á meðan er grafiö
undan trausti ríkisstjórnarinnar, undan trúnaöi
milli hennar og fólksins í landinu, og þarmeð
undan sjálfu lýöræðinu.
Þetta er auðvitað gersamlega óviöunandi.
Forysta Sjálfstæöisflokksins viröist hins vegar
blind á þann siöferöisbrest sem felst í áfram-
haldandi veru Alberts í ríkisstjórninni. Þorsteinn
Pálsson, formaður flokksins, keppist við aö
gefa út pólitísk heilbrigöisvottorð á ráðherra,
sem nú hefur verið yfirheyrður í Hafskipsmál-
inu. Morgunblaöiö sér heldur ekki neitt athuga-
vert við þetta. Ef til vill á þessi afstaða einhverjar
rætur að rekja til þess, aö nú er einnig komiö í
Ijós aö Sjálfstæðisflokkurinn þáöi á sínum tíma
fjárstyrk, sem kom úr sjóðum Hafskips.
Bersýnilega mun Sjálfstæðisflokkurinn ekki
beita sér fyrir afsögn Alberts. Forsætisráöherra
getur þaö hins vegar, hann hefur til þess stjórn-
skipulegt vald, og úr því sem komið er ber hon-
um siðferðileg skylda til aö biöjast lausnar fyrir
iðnaðarráðherra.
Steingrímur Hermannsson hefur hins vegar
skotið sér opinberlega undan ábyrgð í málinu.
Hann hefur lýst því yfir, að í sporum Alberts
Guðmundssonar myndi hann segja af sér, og
hefur þar meö vísað til siðferðilegs grundvallar
slíkrar afsagnar. í viðtali viö Þjóöviljann hefur
hann samt upplýst, aö þaö sé samkomulag á
milli hans og Þorsteins Pálssonar um að hann
beiti ekki því stjórnskipulega valdi sem hann fer
meö, til aö svipta Albert ráðherradómi.
Þaö er sannarlega ástæöa til aö taka undir
með Guðmundi Einarssyni, þingmanni BJ, sem
kallar þetta „óþolandi tvískinnungshátt" af hálfu
forsætisráöherra.
Hvernig er hægt aö skilja aö forsætisráðherra
lýsi því yfir, aö ráöherra í ríkisstjórn hans beri
siðferðileg skylda til aö segja af sér, en skirrist
hins vegar viö aö beita valdi sínu til aö koma
honum út úr ríkisstjórninni? Brestur hann vit -
eða brestur hann pólitískt hugrekki?
Hér er ekki um innanflokksmál Sjálfstæöis-
flokksins aö ræöa. Þetta er mál allrar ríkisstjórn-
arinnar. Og þegar forsætisráöherra lýsiryfir, aö
hann ætlar ekki að leysa frá störfum ráöherra
sem hann hefur sjálfur lýst yfir aö eigi ekki
lengur erindi í ríkisstjórn, ber þaö einungis vott
um illlæknanlega pólitíska siðblindu.
Þessi pólitíska siöblinda hrjáir nú forystu
beggja stjórnarflokkanna.
-ÖS
KLIPPT OG SKORHD
Évtúsjenko les upp Ijóð: „bara að ekkert komi nú fyrir....“
Hjá Gorbatsjof
Ýmislegt fróðlegt er að gerast í
Sovétríkjunum um þessar mund-
ir. Valdatími Gorbatsjofs hefur
einkum einkennst af gagnrýni á
stjórn efnahagsmála og leit að
leið út úr þeim vítahring sem
þung miðstýring á aðföngum,
orku, vinnuafli og vörudreifingu
hefur skapað. Það er fitjað upp á
öðrum mælikvarða á frammi-
stöðu fyrirtækja en áður gilti,
eitthvað er verið að skera niður
vald og umsvif áætlanastofnana.
En um leið er yfir þessari umræðu
allri nokkur óvissa - það er eins
og enginn viti hve langt verður
gengið. Stundum eru sovéskir
talsmenn að neita því að þeir ætli
að taka sér smákapítalismann í
Ungverjalandi sér til fyrirmyndar
eða þá fjölskyldubúskapurinn í
Kína. En það er líka verið að
birta tiltölulega hlutlægar greinar
um reynslu Ungverja og Kínverja
í blöðum og þar með er gefið til
kynna að sitthvað megi af þeim
læra.
Bækur og þing
Nú er nýlokið þingi sovéskra
rithöfunda, því áttunda í röðinni.
Síðastliðin rithöfundaþing hafa
ekki vakið mikla athygli, þar hef-
ur mest farið fyrir almennum orð-
um um ábyrgð rithöfundanna
gagnvart samfélaginu, skyldur
þeirra við það, þá nauðsyn.að
þjóna samfélaginu - að viðbætt-
um hefðbundnu lofi um visku
flokksins í menningarmálum sem
og öðrum greinum. Rithöfunda-
samkomur hafa verið litlausar og
leiðinlegar og í rauninni alls ekki
gefið til kynna að sitthvað væri
forvitnilegt að skoða í sovéskum
bókmenntum. Sannleikurinn er
hinsvegar sá, að sú klisja sem
uppi er á Vesturlöndum af Sovét-
bókmenntum sem lapþunnum
hetjusögnum af framleiðslu-
aukningunni er afar langt frá
sanni - eins þótt mikið af slíkum
sögum hafi verið skrifað fyrir 30-
40 árum. Það hafa komið út á
síðari árum í Sovétríkjunum
ágætar bækur eftir menn eins og
Sjúksín og Trífonof (báðir látnir)
og Raspútín og Ajtmatof. Þær
bækur eru óralangt frá því að
vera lofgjörð um ríkjandi ástand,
þær hafa borið með sér marga
gagnrýni á blinda tæknihyggju, á
umhverfisslys, á þann siðferði-
lega kulda og sérhyggju sem læs-
ist um samfélagið. En oftar en
ekki hefur þessi gagnrýni þurft að
vera varkár, hún hefur þurft að
virða vissa bannhelgi og gera má
ráð fyrir því, að ritskoðarar hafi
numið burt margt af því sem rit-
höfundarnir töldu miklu varða.
Ritskoðun
fær á baukinn
Og nú kom að því á nýafstöðnu
rithöfundaþingi, að ritskoðunin
fékk á baukinn - reyndar man ég
ekki eftir því að það hafi gerst
áður á slíkri samkomu.
Fréttir hafa sagt frá framlagi
skáldsins Évgení Évtúsjenko til
þessara mála - en sú hláka sem nú
sýnist hafin í sovésku bók-
menntalífi tengist mjög nafni
hans. Það var í september í fyrra
að í sjálfri Prövdu birtist feitletr-
að kvæði eftir Évtúsjenko sem
heitir „Kabytsjevonevyshlisti“.
Heiti þess er erfitt að þýða - en
hér er átt við þá menn sem segja
alltaf „maður verður nú að passa
sig á því að ekki fari illa“ - og
fjallar um þá menn, sem setjast á
allt frumkvæði vegna leti, ótta við
yfirvald, sérgæsku og þar fram
eftir götum - og einnig um þá
„alkóhólista hugleysisins" sem
ekki þora að birta bækur. Évtúsj-
enko hefur á rithöfundaþinginu
sagt fleira en sovésk blöð þora
enn að birta. Hann hefur m.a.
krafist endurreisnar Pasternaks
og útgáfu Doktors Zjivago, hann
hefur líka „endurreist“ á sinn hátt
„gagnbyltingarskáld“ eins og
Nikolaj Gúmiljof (í langri grein í
„Literatúrnaja gazéta“) - en ný
meðferð á þessum skáldum báð-
um gæti í rauninni orðið upphaf á
verulegri endurskoðun á
feimnismálum í sovéskri sögu.
„Við erum
aumingjar“
Einn þeirra sem talaði beint og
undir rós um ritskoðunina var
skáldbróðir Évtusjenkos, Andrei
Voznesénski. „Sovétskaja kúlt-
ura“ hefur það eftir honum, að
það sé ekkert leyndarmál að
þyrnum stráður vegur liggi frá
skrifborði rithöfundar til lesand-
ans: þekktir höfundar nota 10%
af sínum tíma til að skrifa bókina
og 90% til að koma henni í gegn-
um kerfið - og hvað má þá segja
um þá ungu, byrjendurna? Vozn-
esenski segir ennfremur:
„Hvers vegna snýr lesandinn
baki við ýmsum bókum okkar?
Ástæðurnar eru margar. Ein að-
alástæðan er sú að fólkið vill að
málin séu rædd í hreinskilni. Mál-
frelsið er systir bókmenntanna.
Fólkið veit vel af sannleikanum
um hið ferlega vald hins illa, um
allar lögleysurnar, spillinguna og
fláttskapinn. Fólkið berst við
þetta böl. En í bókum, sem valtari
ritstýringarinnar hefur verið sett-
ur á, fœr hann revíur en ekki
harmleiki. Og það eru ekki nema
fáeinir menn úr okkar hópi sem
hafa varað við því sem er að ger-
ast“.
Fróðlegt verður að fylgjast
með framvindu þessara mála. Og
áður en lýkur: taki menn eftir því
að hver hefur sinn djöful að
draga. Sovéskt skáld kvartar yfir
því, að fá ekki að birta þann
beiska sannleik um sögu og
samtíð, sem fólkið vill heyra. Hér
í málfrelsinu kvarta rithöfundar
svo yfir því að fólk vilji ekki lesa
þá - vegna ofríkis „revíunnar“ -
vegna þess að allt á að vera „létt
og skemmtilegt". _ÁB
ÞJOÐVIIJINN
Máigagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Utgefandi: Útgáfufélag Pjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, össur Skarphéðinsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Oskar Guðmundsson.
Fréttastjóri: Valþór Hlöðversson.
Blaðamenn: öarðar Guðjónsson, Guðlaugur Arason (Akureyri), Ing-
ólfur Hjörleifsson, Kristín Ólafsdóttir, Lúðvík Geirsson, Magnús H.
Gíslason, Mörður Árnason, Sigurdór Sigurdórsson, Sigurður Á. Frið-
þjófsson, Víðir Sigurðsson (íþróttir), Þröstur Haraldsson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndir: Einar ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlit: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jðhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Útbreiðslustjóri: Sigríður Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Hörður Jónsson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Bjömsson.
Útkeyrsla, afgreíðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6 símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 40 kr.
Helgarblöð: 45 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 450 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 2. júlí 1986