Þjóðviljinn - 02.07.1986, Blaðsíða 5

VHE)HORF
Hvemig verkamaður tapar siðgæði
Mönnum verður tíðrætt um
siðgæði þessa dagana.
Eg hef velt þessu hugtaki fyrir
mér að undanförnu og komist að
ýmsu mér áður óvituðu.
Sumt af því sem ég hef komist
að hefur valdið mér heilabrotum
en annað hefur valdið mér hugar-
angri. Ég hefi komist að nokkru
um sjálfan mig.
Ég hef ekkert siðgæði.
Þetta er nokkuð sem ég verð að
rökstyðja úr því að ég fer að
skrifta opinberlega.
Nú um stundir rökræða menn
sýknt og heilagt um það ef alvar-
legir hlutir koma upp á hvort þeir
hafi verið löglegir eða ekki. Mér
er loks að skiljast að það eitt
skiptir máli þegar siðferði er til
umræðu. Ég er ekki ennþá búinn
að j afna mig á þessari nýj u túlkun
siðfræðinnar. Fyrir mér, t.d.,
hefur aldrei vafist að standa í
verkfalli eða öðrum slíkum að-
gerðum ef um grundvallarrétt
eða mannréttindi hefur verð að
tefla án þess að leiða hugann að
því í nokkurri alvöru hvort um
lögformlega aðgerð væri að ræða.
Þegar ég íhugaði mitt siðferðis-
lausa mat á siðgæði þá komst ég
að ennþá einum sannindum sem
eru máske fremur illa liðin.
Ég tek dæmi.
Hugsum okkur Albert, sem er
ómótmælt að mér skilst, vinur
„litla mannsins". Hann er sýknt
og heilagt að útdeila gjöfum og
ölmusu í allrahandar mingjalýð
sem öllu heiðvirðu íhaldi finnst
að ætti að vera dautt eða þá að
minnsta kosti á hælum. Illgjarnar
rógstungur halda því fram að
nánast alltaf séu þessar reddingar
greiðslur, sem viðkomandi átti
fullan rétt á samkvæmt lögum og
reglum en viðkomendur vissu
einfaldlega ekki um það. Ég sjálf-
ur hefi lengi alið með mér grun-
semdir um að það sem þannig var
ekki tilkomið voru hugsanlega
peningar sem hann hefði mögu-
leika á að útdeila án þess að taka
frá sjálfum sér.
Eitt slíkt dæmi hefur maður
verið að heyra um núna undan-
farið. Ég tek fram að ekkert hef-
ur sannast og mun væntanlega
aldrei sannast að þeir aurar sem
Albert stakk í vasa Guðmundar
Jóhanns voru mútufé til Alberts
frá tveimur skipafélögum. Þó nú,
á móti öllum líkindum, það sann-
aðist að um mútufé til Alberts
væri að ræða þá fyndi ég ekki til
nokkurrar minnstu hneykslunar.
Ég á einfaldlega ekki von á neinu
öðru af toppmönnum íhaldsins í
landinu og ætla að tiltölulega ein-
falt sé að rökstyðja slíka skoðun.
Þar við bætist að stefna þeirra,
t.d. sú að óheft frjálsræði fjár-
magns skuli öllu ráða í þjóðfé-
laginu, beinlínis krefst slíkra
hluta.
Um málefni Guðmundar Jó-
hanns Guðmundssonar gildir allt
annað mat í mínum huga og þó á
ég öllu erfiðara með að samþyk-
kja að það sem ekki brýtur
beinlínis lagagrein sé samþykkt
sem siðgæði og þar af leiðandi í
lagi.
Það hefur verið plagsiður
allflestra í umræðu um fjárhags-
vandræði þjóðarinnar að telja
hátt kaup alþingismanna eina af
helstu orsökum meinsins. Ég hef
aftur á móti um mjög langt árabil'
Snorri Sigfinnsson skrifar:
„Rothöggið fékk égsem
sérstaklega siðblindur
maður þegar
stuðningsyfirlýsingar
stjórna
verkalýðsfélagsins
Dagsbrúnar og
Verkamannasambands-
ins birtust. Þeir hljóta að
hafa réttfyrirsér, þvíþeir
eru margir en ég einn “
haft allt aðra skoðun og hlotið
fyrir háð og aðhlátur félaga
minna margra. Röksemdir mínar
fyrir þessu hafa verið, að alþing-
ismenn ættu að hafa þau laun að
þau komi í veg fyrir að þeir létu
freistast af einu eða neinu sem
peninga snerti. Mér virðist nú að
annaðhvort hafi vinnufélagar
mínir haft rétt fyrir sér eða þá að
kaup alþingismanna sé alls ekki
nægilega hátt.
Ég tek dæmi. Það stakk mig
hrottalega þegar á fyrsta samtali
við Guðmund Jóhann og einnig
síðan að svo virðist vera að aldrei
hafi hvarflað að honum að endur-
greiða þessar ca. 120.000 kr. sem
vinur hans Albert stakk að hon-
um. Það er gott að eiga góða vini
og geta þegið greiða af þeim.
Vissulega mundi mann langa til
að gera slíkum vini greiða á móti.
En hvað þýðir þessi tala annars
svona á venjulegu verkamanna-
máli?
Á skattaskýrslu árið 1983 kom
í ljós að ég hafði haft í allar tekjur
árið áður 124.501 kr. Vinnu-
veitandi minn greiddi mér iðnað-
armannakaup þetta árið og einn-
ig 33% vaktaálag á löngum
köflum þar sem ég vann mikið
vaktavinnu um nætur og einnig á
öðrum tímum var um mikla eftir-
vinnu að ræða. Frátafir og
veikindi voru engin. Það er nú
það.
í okkar sveit er aðeins í einu
tilfelli að fullvinnandi fólki séu
réttir peningar ef efnahagur er
slæmur. Það er ef þarf að fara
með íullorðinn eða barn í hjart-
askurð til London. Þá er það líka
alltaf vitað að það eru tugir eða
hundruð sem gefa sitt lítið hver.
Oft fylgir nafnalisti án upphæða.
Þetta er látið nægja hérna nema
um sé að ræða náttúruhamfarir
eða stórbruna þar sem menn tapa
aleigunni. Fari menn illa á
taugum af einhverjum ástæðum
verða velflestir að láta sér batna
innanlands.
Rothöggið fékk ég sem sér-
staklega siðblindur maður þegar
stuðningsyfirlýsingar stjórna
verkalýðsfélagsins Dagsbrúnar
og Verkamannasambandsins
birtust. Þeir hljóta að hafa rétt
fyrir sér því þeir eru margir en ég
einn.
Þeir sáu sem sagt ekkert athug-
avert við það að þeirra eigin for-
maður þægi þessa aura án þess að
ætla að borga, úr hendi eins
þeirra sem rétt nýlega hafði lækk-
að kaup verkamanna um nánast
þriðjung. Kannski dettur engum
heiðarlegum manni í hug að
nokkur tengsl séu með þessum
hástemmdu stuðningsyfirlýsing-
um og stórmannlegri afstöðu
sömu aðila til verkfalls opinberra
starfsmanna. Þá birtust engar
hástemmdar stuðningsyfirlýsing-
ar og því síður stuðningur í formi
aðgerða svo sem samúðarverkfall
á úrslitastundu sem hefði getað
tryggt varanlegan árangur fullar
verðbætur og betri samninga.
Nú, þá héldu allir að sér höndun-
um þ.e.a.s. þeir sem ekki börðust
Leynt eða ljóst gegn því að góður
árangur næðist.
Þar með voru þessir samningar
að engu gerðir. Hinum megin
borðsins sat Albert Guðmunds-
son.
Snorri Sigfínnsson
Þjóðviljamenn gætu byrjað á
að líta í eigin bann
Um óljósu mörkin milli auglýsinga og upplýsinga
Þjóðviljinn sá ástæðu til þess
að birta í heild, föstudaginn 27.
júní, grein sem ég skrifaði í
BLÁÐAMANNINN, málgagn
Blaðamannafélags íslands, varð-
andi mörkin milli auglýsinga og
upplýsinga í textum blaða- og
fréttamanna. Gott var nú það í
sjálfu sér, enda full þörf á að
blaðalesendur kynnist áhyggjum
og vangaveltum af þessu tagi.
Þetta er hreint ekkert einkamál
okkar sem vinnum við að skrifa
fréttir, því eðlilega eru lesendur,
áheyrendur og áhorfendur fórn-
arlömb vondra vinnubragða okk-
ar, í þessu tilviki auglýsinga-
mennsku í fréttalíki. Og því
meira siðleysi í þeim dúr, þeim
mun verri og áreiðanlegri frétt-
amiðlun.
Blaðamaður Þjóðviljans skrif-
ar í einskonar eftirmála, að dæmi
um auglýsingamennsku séu
mýmörg og „enginn alhvítur" í
þeim efnum. Ennfremur að
óskandi sé að framhald verði á
umræðunni sem opnuð sé.
Ég legg til að Þjóðviljamenn
byrji á því að líta í eigin barm.
Einmitt föstudaginn 27. júní fylg-
di Þjóðviljanum sérstakt ferða-
blað. Stundum koma fylgirit með
þessu blaði og öðrum og fjalla um
landbúnað, sjávarútveg, iðnað
eða eitthvað annað. í þetta sinn
voru ferðamálin á dagskrá. í
ferðablaði Þjóðviljans eru dæmi
um auglýsingamennsku sem eru
vel fallin til að draga inn í um-
ræðuna um málið.
Dæmi I. Birt er langt viðtal við
forstöðumann Ferðaskrifstofu
Vestmannaeyja (sem meðal ann-
ars Flugleiðir eiga hlut í). Glæsi-
leg þjónusta, er lýsingin sem
blaðamaður velur að nota í undir-
fyrirsögn. Sú umsögn byggir ekki
á sjálfstæðri rannsókn Þjóðvilj-
ans, heldur á orðum ferðaskrif-
stofumannsins sjálfs.
Áleitin spurning: Var tilviljun
að ferðaskrifstofukóngurinn í
Eyjum var tekinn tali í ferðablað-
inu? Eða tók ritstjórnin að sér að
kvitta fyrir auglýsingar frá Ferða-
skrifstofu Vestmannaeyja og
Flugleiðum aftar í þessu sama
ferðablaði?
Dæmi II. Birt er langt viðtal við
sölustjóra Ferðaskrifstofu Úlfars
Jacobsens um óbyggðaferðir.
Fólkið kemur brosandi til baka,
segir í aðalfyrirsögn greinarinnar
og má vissulega til sanns vegar
færa. Ég hef hins vegar séð fólk
brosa líka eftir fjallaferð með
Guðmundi Jónassyni. Um ferðir
Guðmundar og brosin þar er hins
vegar ekki að finna eitt orð í
Þjóðviljagreininni, þrátt fyrir að
undir- og yfirfyrirsagnir hafi gefið
mér, lesandanum, vonir um að
þarna kæmi úttekt á óbyggða-
ferðum yfirleitt.
Áleitin spurning: Er tilviljun
að aftar í sama ferðablaði er aug-
lýsing frá Úlfari Jacobsen?? Vildi
Guðmundur Jónasson ekki aug-
lýsa og þar með fékk lesandinn
enga úttekt á ferðum þess fyrir-
tækis í blaðinu? Tók ritstjórnin
Atli Rúnar Halldórsson skrifar:
Því spyr ég enn og aftur:
Er ekkert athugavert við
að blaðamenn taki að sér
verkefni
auglýsingadeilda eða
útgefenda og setji saman
notanlegan texta um
fyrirtæki, framleiðslu
þeirra og þjónustu, -
gegn því að sömu
fyrirtœki kaupi
auglýsingar?
að sér verkefni frá auglýsinga-
deildinni að „kvitta fyrir“?
Dæmi III - og um leið það ljót-
asta í þessu ferðablaði Þjóðvilj-
ans. í sömu opnunni má sjá, til
vinstri, afar auglýsingakennda
frásögn á heilli síðu um þjónustu
Hótels Búða á Snæfellsnesi. Á
hægri síðu í sömu opnu er stór
auglýsing frá Hóteli Búðum!
Alcitin spurning: Var tilviljun
að saman fóru í opnunni auglýs-
ing og ritstjórnartexti um fyrir-
tækið sem auglýsti? „Seldi“
auglýsingadeildin grein blaða-
mannsins eða tók ritstjórnin að
sér að þakka hótelstjóranum á
Búðum fyrir auglýsinguna - sem
vissulega færir fátæku blaði tekj-
ur? Eða: var grein blaðamannsins
bara hreint og klárt gistigjald?
Greininni lýkur nefnilega meði
þessum orðum - og lesið nú hægt:
„Undirrituð hefur sjaldan eða
aldrei komið á heimilislegri gist-1
istað. Blóm á dúkuðum borðum
og í gluggum, blúndugardínur og
heimasaumað á rúmunum með
blúnduverki. Starfsfólkið af-
slappað og léttstígt. Firnagóður
matur og ljúfar veigar á boðstól-
um. Hótel Búðir er einsog stórt
heimili með þjónustu einsog hún
gerist best. Sem sagt - takk fyrir
helgina.“(Mín feitletrun. ARH.
Þarna fá sem sagt allir sitt:
blaðamaðurinn góðan og (vænt-
anlega?) ókeypis viðurgjörning á
Búðum, ritstjórnin heilsíðu af'
lesefni/myndum, sem vissulega
var forvitnilegt - og auglýsinga-
deildin fékk peninga fyrir auglýs-
inguna. Um þetta eru mörg dæmi
á hverjum degi í öllum fjölmiðl-
unum okkar. Og þeim fjölgar
fremur en hitt. Af dæmum af
þessu tagi eigum við blaða- og
fréttamenn að hafa þungar
áhyggjur. Sjálfstæði okkar og
okkar miðlunar er stefnt í voða.
Hugsum. Tölum saman. Berum
saman bækur okkar. Skýrum
landamerkjalínur þar sem þær
eru daufar. Reynum að búa til
landamæri milli auglýsinga og
upplýsinga, þar sem þau eru ekki
til í vitundinni.
Því ég spyr enn og aftur: Er
ekkert athugavert við að blaða-
menn taki að sér verkefni auglýs-
ingadeilda eða útgefenda og setji
saman notalegan texta um fyrir-
tæki, framleiðslu þeirra og þjón-
ustu - gegn því að sömu fyrirtæki
kaupi auglýsingar? Ég vona að
sem flestir í okkar hópi séu sam-
mála um að málið sé að minnsta
kosti umhugsunar virði. Þetta er
liður í baráttunni fyrir sjálfstæðri
og gagnrýninni fjölmiðlun í
landinu. Þeim öflum vex nefni-
lega skjótt fiskur um hrygg sem
sjá lítið sem ekkert athugavert
við að selja hreinlega fréttatíma í
útvarpi & sjónvarpi, eða fréttas-
íður í dagblöðunum. Hvað segj-
um við þá? Eigum við að bíða
eftir að „Hewlett-Packard-frétta-
mennskan“ verði viðurkennt
vörumerki?
Atli Rúnar Halldórsson
er fréttamaður á Ríkisútvarpinu
og ritari Blaðamannafélagsins.
Miðvikudagur 2. júlí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5