Þjóðviljinn - 06.07.1986, Blaðsíða 12

,Gæfur og mennskur fugl,“ segir Sigurlaug um æöarfuglinn. Með henni á myndinni er dóttursonur hennar, Þorsteinn. Ljósm.: Ari.
- „Allt sem œðarfuglinn
krefst er friður“
Segir Sigurlaug Bjarnadóttir, formaður>€ðarrœktarfélags íslands, en hún telur að miklu fleiri
bœndur gœtu stundað œðarrœkt ef róðamenn sœju fleira en fiskeldi og loðdýr
„Æöarfuglinn ergæfurfugl,
trygglyndur og mennskur.
Hann verpir gjarnan á sama
stað árum og jafnvel ára-
tugum saman, en talið erað
hann verði um 20 ára. Eggert
Ólafsson segir að vísu í Ferð-
abók sinni að íslendingar telji
að æðarfuglinn verði 100 ára,
en svo langlífur er hann ekki.
En trygglyndari skepnurfinn-
ast varla og hann er strangur
einkvænisfugl og skiptir ekki
ummaka allaævina."
Sigurlaug Bjarnadóttir, alin
upp innan um æðarfuglinn í Vig-
ur, segir svo frá þessari gjöfulu og
göfugu skepnu, sem vermt hefur
landsmönnum í aldaraðir. Sigur-
laug er formaður í Æðarræktarfé-
lagi íslands, samtökum sem
stofnuð voru árið 1969 og telja nú
tæplega 300 félaga. Fyrsti for-
maðurinn var Gísli Kristjánsson
ritstjóri Freys, þá Sæmundur
Stefánssonn í Hrísey og áður en
Sigurlaug tók við Olafur E. Ól-
afsson, fyrrum kaupfélagsstjóri í
Króksfjarðarnesi.
Fyrstu ákvœðin
í Grágás
Saga dúntekja á íslandi er
löng, en í Grágás eru fyrstu
ákvæðin um friðun æðarfugls og
sýnir það að dúnn er nýttur þegar
á þjóðveldistímanum. Síðan
hefst langur tími baráttu þar sem
gengið er mjög á stofninn bæði af
mönnum og vargfugli þar til að
fuglinn var alfriðaður árið 1847.
Þá höfðu ýmsir merkir menn eins
og Skúli fógeti, sem bjó í einni
mestu varpey landsins, Viðey, og
Ólafur Stephensen stiftamtmað-
ur barist hetjulega fyrir friðun
fuglsins.
Þegar skoðaðar eru skýrslur
um dúntekju á íslandi, má sjá að
hún er rniklu minni nú en hún var
fýrir aldamótin, en mest varð hún
árið 1915, eða 4294 kg. í fyrra var
hún um 2300 kg. og nemur það
um 36 miljónum króna.
Er ljóst að dúntekja hefur farið
mjög minnkandi, en t.d. var hún
um 3666 kg árið 1886. Fyrst er
vitað til að dúnn hafi verið fluttur
út árið 1734. Á styrjaldarárunum
1916-18 dregur úr áhuga manna á
æðarvarpi, enda erfitt um út-
flutning. Árið 1915 náði dúntekja
þó hámarki sem fyrr segir. Dún-
tekja heldur sér framundir seinni
heimsstyrjöldina, en þá hefur æð-
arfugli fækkað verulega og varp
dregist saman. Kenna menn þar
um aukningu hvers konar vargs
og almennri vanhirðu og áhuga-
leysi. En áður en lengra er haldið
er rétt að spyrja Sigurlaugu nánar
um uppvöxt hennar í Vigur og
áhuga hennar á æðarfuglinum:
Alin upp með
œðarfugli
„Ég ólst upp með æðarfugli og
kynntist honum eins og fólkinu.
Æðarkollurnar urðu miklir vinir
okkar og þær höfðu mismunandi
persónuleika eins og mannfólk.
Sumar væru gæfar og heimakærar
og ein verpti t.d. alltaf undir hús-
veggnum. Aðrar voru styggar og
grimmar og áttu til að spræna ill-
þefjandi vökva á okkur ef við
snertum þær eða ungana. Sem
smákrakki fór ég með fólkinu í
dúntekju og síðar vorum við not-
uð til að tína einkum dún sem
fokið hafði frá hreiðrunum. 12
ára fengum við að fara í „sérleit",
þ.e. fengum ákveðið svæði til að
leita og héldum því gjarnan árum
saman, enda þekktum við okkar
svæði út og inn.“
„Þegar þú varst á þingi hófst þú
baráttu fyrir æðarræktarbænd-
ur?“
„Já, við vorum nokkur sem
vildum reyna að berjast gegn
ágangi arnarins, en hann gerir
mikinn óskunda í varpinu. Það er
þó fjarri því að við viljum útrýma
erninum, frekar en öðrum dýra-
tegundum. Æðarbændur eru
samherjar fuglafriðunarmanna
en hafa stundum verið ásakaðir
að ósekju vegna nauðsynlegrar
baráttu þeirra fyrir verndun varp-
svæða. Eg sagði þá sögu á þingi af
æðarfuglinum, sem dæmi um
tryggð hans út yfir gröf og dauða,
þegar gömul kolla vitjaði móður
minnar á miðilsfundi. Móðir mín
fór á miðilsfund hjá Hafsteini og
þar birtist gamalt hjú frá Vigur,
Jensína gamla og með henni var
fugl. Hafsteinn lýsti kollunni vel
og meðal annars sagði hann að
eitthvað væri að henni í auganu.
Mamma þekkti þegar í stað
gömlu kolluna, sem verpti undir
glugganum heima í Vigur og var
hún blind á öðru auganu. Þetta
þótti þeim merkileg saga á þingi
og hún vakti held ég meiri athygli
en margar skýrslur og samþykkt-
ir.“
Kyrrð og ró,
nœrgœtni og natni
„Þú segir að þið hafið barist
mjög við vargfugla æðarbændur.
12 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 6. júlí 1986