Þjóðviljinn - 06.07.1986, Blaðsíða 15

Útvarp
Skrýtlan um Maríu
Maður er stundum að spyrja
sjálfan sig þegar mest gengur á
hjá boðberendum margra út-
varpsstöðva, hvar eigi að finna
alla þá hlustendur, sem réttlæta
ekki bara tvær rásir heldur kann-
skifimm. Ogsjónvarpíhverju
skúmaskoti þar fyrir utan.
Þessi nöldrari hér segir fyrir sig:
ekki hefur hann tíma fyrir annað í
útvarpi en fréttir. Ogkannski
einstaka þætti um helgar. Og út-
varpsleikrit.
Það var nýtt íslenskt útvarps-
leikrit flutt á fimmtudagskvöldið
og höfundurinn var Oddur
Björnsson, sá maður sem einna
best kann á þennan miðil hér um
slóðir. Og hann leikstýrði verk-
inu um leið og bar ekki á öðru en
honum færist það vel úr hendi.
Leikritið heitir Elsku María og er
íslensk nútímaútfærsla á skrýtl-
unni um miðaldra mann sem gift-
ist yngri konu og er sú lauslát í
meira lagi. María Odds hefur
gifst Karli bókara og ekki hafa
þau verið gift og fullsæl í nema
tvo daga þegar presturinn rænir
konunni frá honum, og svo koma
þeir hver á fætur öðrum, helstu
menn bæjarins, allt vinirog
kunningjar ogskólabræður.
Sýslumaðurinn, læknirinn, org-
anistinn. Meira að segja systir
Karls er með í tilræðinu við hans
lukku og sj álfsvirðingu...
Þetta var laglega samið, einatt
skemmtilega snúið út úr íslenskri
ræðumennsku, tískudillum og
fleiru slíku. En fyrst og síðast var
þetta klassískur farsi í hugsun
með einni púðurtegund í tunn-
unni (kynþokka Maríu) og týpum
sem eru allar sem þær eru séðar.
Árni Tryggvason fór með hlut-
verk Karls og gerði ágæt skil
þeirri blöndu af vesældómi og til-
burða til þótta og jafnvel reiði
sem með karlanganum hrærast.
Inga H. Haraldsdóttir lék elsku
Maríu og fylgdi trútt eftir þeim
möguleika, að gera konuna öðr-
um þræði einstaklega saklausa í
öllum sínum bólfimleikum: hún
meinar allt sem hún gerir en hún
meinar ekki neitt, segir bóndi
hennardauður. ÞóraFriðriks-
dóttirin varsystirin, Kristinn
Hallsson, Róbert Arnfinnsson,
Rúrik Haraldsson og Steindór
Hjörleifsson voru kviðmágarnir
presturinn, sýslumaðurinn, lækn-
irinn og organistinn, og er hægt
að fullyrða með góðri samvisku
að þau hafi öll veriðá sínum stað.
Þetta leikrit verður endurflutt á
þriðjudagskvöldið kemur.
ÁB.
London á skjáinn og gerði grein
fyrir því hvernig atburðirnir í
Perú virkuðu á hann meðan á al-
þjóðaþingi jafnaðarmanna stóð
þar. Sigurður Hjartarson, sem
ferðast hefur um Nicaragua sagði
svo sína skoðun á síðustu atburð-
um þar í landi. Skoðanir þessara
mannavörpuðuengu nýju ljósiá
þessa atburði út af fyrir sig en þær
færðu atburðina nær okkur, en
það er einn af göldrum sjónvarps-
ins að láta heimsviðburðina ger-
ast heima í stofu hjá okkur, eins-
og gert var með keppnina í Mex-
íkó.
SIGURÐUR Á.
FRIÐÞJÓFSSC
Sjónvarp
Tómarúmið eftir Mexíkó
Þá er heimsmeistarakeppninni
loksins lokið og hinn hefðbundni
gangur himintunglanna og dag-
skrár sjónvarps aftur tekinn við.
Nú þarf ekki lengur að skipu-
leggja daginn með tilliti til þess
hvort snillingarnir eru í sparkleik
suður við miðbaug og heimilis-
lífið kemst aftur í fastar skorður.
Vissulega líður mörgum einsog
eftir langan og strangan brenni-
vínstúr og tekur nokkra daga
fyrir þá að komast yfir eftirköst-
in. En áður en varir er fótboltinn
gleymdur og hönd guðs á kolli
Maradonna breytist í þjóðsagn-
akennda minningu.
Eitt er þó ekki gleymt, en það er
frammistaða fréttastofu sjón-
varpsins á úrslitadaginn. I frétta-
tímanum eftir úrslitaleikinn sáu
fréttamenn enga ástæðu til að
geta úrslita keppninnar að neinu.
Það var einsog þeir hefðu reiknað
með að allir þeir sem áhuga
höfðu á úrslitunum hafi séð
leikinn. Hvað sem því líður þá
var þetta heimsviðburður og vel
þess virði að geta hans að ein-
hverju í frekar mögrum frétta-
tíma.
Sj álfur var ég einn þeirra sem
ekki sáu allan úrslitaleikinn. Ég
var að koma utan af landi og náði
mátulega í seinni hálfleik. Þá
höfðu Argentínumenn skorað
eitt mark og ég huggaði mig við
það að ég fengi að sjá markið í
fréttatímanum. Svo kom frétta-
tíminn en ekkert var minnst á úr-
slitin. Og daginn eftir var svo úr-
slitamarkið sýnt. Þetta kalla ég
lélega frammistöðu. Má vel vera
að fréttamenn hafi verið orðnir
þreyttir á þessum eilífa fótbolta,
en frétt er frétt hvað sem þeirra
eigin skoðunum viðkemur.
Eftir þetta nöldur er svo rétt að
koma með hrós á sömu frétta-
stofu. Kastljós Ögmundar Jónas-
sonarsl. þriðjudagskvöld var
hreint afbragð og sýndi vel hvers
menn þarna eru megnugir leggi
þeirsigfram. í Kastljósinu var
tekið á erlendum málefnum sem
eru ofarlega á baugi í heiminum
og leitað til manna hér á landi til
að finna nýja fleti á málunum.
Jón Baldin kom via gervihnött frá
Síðari hluta Kastljóssins var svo
beint að tékkneska andófsmann-
inum Frantisek Janouch, sem
verið hefur í útlegð í Svíþjóð í
rúman áratug. Viðtalið við hann
var mjög lifandi og skýrði ýmis-
legt í atburðarásinni í austur-
blokkinni undanfarin ár auk þess
sem spáð var í framtíðina á vit-
rænan hátt. Spurningar Ögmund-
ar voru vel undirbúnar og er fróð-
legt að bera þetta viðtal hans
saman við viðtal sem annar
fréttamaður sjónvarpsins átti við
Janouch nokkrum dögum fyrr í
fréttatíma sjónvarpsins um slysið
í Chernobyl. Það bar af einsog
gull af eir. Því miður gefst frétta-
mönnum sjaldnast tími til að kafa
ofan í málin en þegar það er gert
þá verður oft besta sjónvarpsefn-
iðtil.
Eftir þennan jákvæða hluta pist-
ilsins er rétt að klykkja út með
neikvæðriumfjöllun. Miðviku-
dagar sjónvarpsins eru hrút-
leiðinlegir. Hótel hefégtvisvar
séð og ömurlegra sjónvarpsefni
held ég að þekkist vart. Dallas
hafði þó kvikindið hann JR en
Hótelhefurekkert.
- Sáf.
Á nýafstöðunu rithöfunda-
þingi í Moskvu kom fram hörð
gagnrýni á ritskoðunina, en
það mun vera í fyrsta skipti
sem slík umræða á sér stað
opinþerlega í Sovétríkjunum.
Einn þeirra sem talaði um
þetta helsi á skapandi rithöf-
undum var Ijóðskáldið Andrej
Voznesenskí, eitt þekktasta
Ijóðskáldið í Austurvegi um
þessar mundir. Ber þessi um-
ræðavitni þeirri vitundarvakn-
ingu sem hefur orðið að und-
anförnu meðal listamanna og
menntamanna eftir að Gor-
batsjof komst til valda. Hér á
eftir fer viðtal við Andrei Vozn-
esensky, sem landi hans
Sergej Chichkov tók við hann
skömmu áður en rithöfunda-
þingið var haldið. í viðtalinu
reifar Voznesensky skoðanir
sýnar á Ijóðaupplestri og so-
véskum og bandarískum
þekkja þá aftur. Ég sá þar enga
hippa eða pönkara nú. Ef til vill
er þetta tölvukynslóðin. Það voru
hugsandi ungmenni sem ég mætti
þar. Þau þyrstir í vitneskju, og
þau vilja finna lausnir á vanda-
málum dagsins í dag. Það væri
barnalegt, svo ekki sé meira sagt,
að halda að Rambo, hin frum-
stæða kvikmyndahetja, sé fyrir-
mynd ungra Bandaríkjamanna í
dag. Áheyrendur mínir í Harvard
voru athyglisverðastir. Þeir
skynjuðu raunverulega hljóm-
fallið í kvæðum mínum, og skildu
alþjóðlegan boðskap þeirra. Þeir
hlustuðu af sérstakri athygli á
upphaf ljóðsins: „Af hverju eru
tvær stórþjóðir að frjósa á barmi
styrjaldar? Fólkið er vinir undir
heiðum himni, en löndin - fjar-
læg hvort öðru."
Bandaríkin eiga fína prósahöf-
unda, og þar fer fram mikil bók-
menntaleg þróun. Og ég held að
hinn almenni maður finni þar
sína eigin „hámenningu". Bestu
prósahöfundarnir tala við al-
Almenningur veit
hvar þörfin er
áheyrendum, samskipti rit-
höfunda af þessum þjóðern-
um, auk þess sem hann kem-
ur lítillega inn á ritskoðunina í
Sovétríkjunum og þá hættu
sem hún býðurheim.
Fólk ákaft
í endurbœtur
Spurning: Þér líkar vel að tala
fyrir fjölmennum áheyrenda-
skara hef ég heyrt. Þú fluttir ný-
lega ljóð þín fyrir 4000 áheyrend-
ur í Októberhöllinni í Leníngrad.
Hvaða áhrif hafði það á þig?
Svar: Það skiptir engu máli hve
margir áheyrendurnir eru. Það
sem máli skiptir er persónuleiki
þeirra sem hlusta. Þú hefðir átt
að heyra spurningarnar sem
lagðar voru fyrir mig í Október-
höllinni, þær voru sannarlega
áhugaverðar.
Fólk er ákaft í endurbætur í
dag. Allir sjá að endurbætur
verða að koma innan frá mannin-
um sjálfum. Leníngradbúarnir
báðu mig að lesa nýjustu Ijóð
mín, eins og „Skrifræðis-
skrímslið", og einnig nokkur
eldri, t.d. „Andlegt klám“, „Bið-
röð“ eða „Sorg“. Nokkrir í saln-
um ráku upp vein og báðu mig að
lesa heldur „Draum“, kvæði um
rússneska skóga og ár. Einhver
hafði áhyggjur af örlögum
heimsins. Öll þau kvæði sem ég
hef hér nefnt, fjalla um brenn-
andi spursmál, sem ég vildi að
yrðu leyst, jafnvel þó það geri
kvæði mín gamaldags. Ljóðskáld
finnur, eftir að hafa mætt lesend-
um sínum þannig augliti til aug-
litis, að hann hefur enn ekki skrif-
að neitt öðru áhugaverðara.
Spurning: Hvert er álit þitt á
hlutverki sovéskra bókmennta í
dag?
Svar: Við eigum óviðjafnan-
lega lesendur í dag. Þar af
leiðandi berum við ábyrgð
gagnvart þeim. Hvað ef við spill-
um þeim með lygum og léttmeti?
Nokkrar slæmar bækur gætu
hrætt menn frá að lesa bækur.
Því miður taka hin alvarlegri
bókmenntatímarit okkar sjaldan
á brýnustu vandamálunum, og
mútur og önnur spilling verða að
útþynntum reyfurum í höndum
rithöfunda og útgefenda - sem
virðast halda að með því hafi þeir
allt sitt á þurru. En ef alvarlegir
rithöfundar okkar hefðu tekið
þau mistök sem átt hafa sér stað
til rækilegrar skilgreiningar og
fundið orsakirnar fyrir þeim í
tíma, þá held ég að þessi mistök
hefðu ekki orðið slík vandamál
sem þau eru í dag.
Almenningur sér sjálfur hvar
Viðtal við sovéska
Ijóðskáldið Andrej
Voznesenskí
þörfin er mest. Þjóð okkar er
nógu andlega þroskuð til að fá að
vita allt og lesa um hvað sem er.
Spurning: I ritgerðum þínum
„Byggingarmeistarar menningar-
innar“ og „Menningarumhverfi"
fjallaðir þú um nokkur meistara-
verk frá gömlum tímum, sem illa
væri farið með. Hvernig standa
þau mál nú?
Svar: Við höfum þegar gert
mikið, en margt er þó óunnið. í
„Byggingarmeistaranum" skrif-
aði ég um Tretjakov-safnið og
ástand þess. Þessi fagra bygging
var að grotna niður - og enginn
skipti sér af því, jafnvel ekki
stofnanir sem áttu að sjá um það.
En nú er hafið mikið viðgerðar-
starf, róttæk skurðaðgerð á
hjarta Moskvu. Viðgerðin er
upphaf á varðveislu byggingar-
listar, og þar verður umferð vél-
knúinna farartækja bönnuð.
Ég minnist 15. Biennialsins,
listaverkasýningar í Milan. Borð-
lampi úr svörtum kornóttum
málmi bar þar af öðrum fögrum
sýningargripum. Tignarlegur í
einfaldleik sínum stóð hann á þrí-
hyrndri plötu. Þessi gripur vann
gullverðlaunin. Á hann var grafið
„Hannaður af Rodchenko árið
1925“.
Vladimir Majakovskí tileink-
aði „Leyndardóms-bálk“ sinn
Rodchenko, sem hann kallaði
„mestan allra listamanna". í dag
fylla teikningar, uppdrættir af
húsgögnum og byggingum, ljós-
myndir og önnur listaverk
meistarans íbúðir afkomenda
hans sem hafa varðveitt þessi list-
averk af mikilli óeigingirni.
Næsta ár minnumst við 95 ára af-
mælis þessa mikla, en næstum
gleymda listamanns, ásamt vin-
um hans og vopnabræðrum, sem
eru samtímamenn okkar í andan-
um. Og aldrei hefur verið sýning
á verkum hans.
Spurning: Nýlega heimsóttir
þú Bandaríkin í annað sinn og
last upp úr verkum þínum þar.
Hver er skoðun þín á bandarísk-
-um áheyrendum og lesendum?
Tölvukynslóðin
skynjar hljómfall
kvœðanna
Svar: Áheyrendur þar hafa
breyst svo, að ekki er hægt að
menning í stórum salarkynnum.
Sunnudag eftir sunnudag fylltist
Royal leikhúsið í Broadway af
fólki sem kom til að hiusta á Gore
Vidal, Norman Mailer, John
Updike, Kurt Vonnegut, Wil-
liam Styron, Saul Bellow, Arthur
Miller og Woody Allen. Fjöl-
miðlar sögðu að slík aðsókn hefði
ekki þekkst fyrr.
Enda þótt aðgöngumiðinn
kosti upp í 25 Bandaríkjadali,
voru þar ekki einungis mættir úr-
vals listamenn. Þar var einnig
fjöldi af ungu fólki og við dyrnar
var fullt af fólki. Maður varð að
olnboga sig áfram, jafnvel þó
maður hefði aðgöngumiða. Wil-
liam Styron, hinn mikli stílsnill-
ingur og hrífandi sálfræðingur,
bað mig að flytja inngangsorð að
upplestri sínum. Svo ykkar
auðmjúki þjónn flutti
inngangsorð fyrir frægan banda-
rískan rithöfund fyrir landa hans í
Broadway. Inngangsorðfyrirmig
flutti Tom Wolfe, sem stofnaði
New Journalism. Mjög áhuga-
verð lífsreynsla eða hvað?
fmyndið ykkur til dæmis Bulat
Okujövu lesa upp í Moskvu, þar
sem Joan Baez kemur fram ásamt
henni og innleiðir upplestur
hennar fyrir rússneska áheyrend-
ur með söng sínum. Eða Róbert
Penn Warren tala um smásögur
Victors Astafjevs - hér hafið þið
bókmenntaleg samskipti.
Rauða strikið
getur drepið
unga rithöfunda
Spurning: Og svo er síðasta og
hefðbundnasta spurningin. Hvað
ætlast þú nú fyrir, hverjar eru
áhyggjur þínar?
Svar: Ég er um það bil að af-
henda útgefanda síðasta ljóða-
safn mitt. Mark Zakharov, hinn
frægi sovéski leikstjóri ætlar að
umsemja hið langa kvæði mitt
„Sukharev-turninn" og gera úr
því óperu.
Áhyggjur mínar eru mestar
vegna framtíðar verðandi höf-
unda. Rauða strikið í útgáfu-
stofnunum okkar getur bitið bak-
fiskinn úr óhörnuðum hæfileika-
mönnum. Margir viðurkenndir
meistarar reka sig einnig á hindr-
anir. Handrit sem uppfyllir ekki
með öllu viðurkenndan staðal,
mætir oftar en ekki andstöðu út-
gefenda.
Við þessu verðum við að gera
eitthvað. Nú á tímum róttækra
endurbóta þurfa bókmenntirnar
á nýju blóði að halda. Við verð-
um að lyfta ungum rithöfundum
eins fljótt og hátt og við getum.
Sergej Chichkov
Sunnudagur 6. júlí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 15