Þjóðviljinn - 08.10.1986, Blaðsíða 7

DJOÐVIUINN
Umsjón:
Ólafur
Gíslason
í Þjóðleikhúsinu
Næstkomandi laugardag verður óperan Tosca
eftir ítalska tónskáldið Puccini frumsýnd í Þjóðleik-
húsinu.
Óperan Tosca er byggð á leikriti eftir franska
leikritahöfundinn Victorien Sardou. Leikritið var
samið sérstaklega fyrir leikkonuna Söru Bernhardt
og naut mikilla vinsælda um það leyti sem Puccini
samdi óperuna um síðustu aldamót.
Óperan Tosca var frumsýnd í Róm í janúar árið
1900. Óperan hlaut þegar góðar viðtökur og hefur
síðan farið sigurför um heiminn, sem ein vinsælasta
ópera Puccinis ásamt með La Boheme og Madame
Butterfly. Puccini var einn síðasti fulltrúi hinnar
glæstu óperuhefðar sem mótaðist á Ítalíu á 19. öld-
inni með tónskáldum eins og Donnizetti, Rossini og
Giuseppe Verdi, en Puccini lést árið 1924, 66 ára
gamall.
Mikið hefur verið lagt í þessa uppfærslu Þjóðleik-
hússins, en þetta er í annað sinnið sem þessi ópera
er þar flutt.
Nú taka alls um 150 manns þátt í hverri sýningu að
meðtalinni 70 manna sinfóníuhljómsveit. Aðalhlut-
verkin eru í höndum þeirra Kristjáns Jóhanns-
sonar, Elísabetar F. Eiríksdóttur og bandaríska
barítónsöngvarans Malcolm Arnold. Stjórn hljóm-
sveitarinnar er í höndum ítalska hljómsveitarstjórans
Maurizio Barbacini en leikstjóri er Paul Ross, sem
kemur frá Bretlandi.
Paul Ross er 38 ára gamall en hefur þegar umtals-
verða reynslu í óperuleikstjórn, þar sem hann hefur
unnið með heimsfrægum söngvurum á borð við
Placido Domingo, José Carreras og Ruggero Raim-
ondi. Meðal óperuverka sem hann hefur áður svið-
sett eru Faust eftir Berlioz, Orfeus í undirheimum
eftir Offenbach, Túskildingsóperan eftir Brecht og
Kurt Weil og Tosca eftir Puccini. Ross hefur meðal
annars starfað við Covent Garden í Lundúnum.
- ólg.
Paul Ross leikstjóri
TOSCA
er sál-
fræðilegt
DRAMA
Það var eftir æfingu nú í vik-
unni sem við náðum tali af
Paul Ross leikstjóraog
lögðum fyrir hann nokkrar
spurningar um þessa upp-
færsluáTosca.
Hver er ástæða þess að þú hef-
ur látið flytja atburðarás óper-
unnar til í tímanum, og hvers
vegna til ársins 1937?
I fyrsta lagi er þess að geta að
þegar óperan var frumflutt árið
1900 var atburðarásin látin gerast
í samtímanum en ekki á fyrri
hluta 19. aldarinnar eins og hand-
ritið gerði upphaflega ráð fyrir.
Ítalía er að því leyti til sérstök, að
þar er auðvelt að finna sögulegar
hliðstæður á ólíkum tímum. Þeg-
ar við sjáum hermenn á sviði í 19.
aldar búningum hefur það fyrir
okkur óljósa merkingu. Við átt-
um okkur ekki auðveldlega á því
hvað þessir hermenn standa fyrir.
En um leið og þeir eru komnir í
einkennisbúning fasista hafa þeir
fyrir okkur skýrari og nákomnari
merkingu. Þegar óperan var
frumflutt var hún flutt fram í tíma
um að minnsta kosti 60 ár. Við
höfum ekki flutt hana fram um
nema 37 ár til viðbótar. Ástæðan
fyrir því að ég hef valið árið 1937
er sú, að það er árið þegar Hitler
bauð Mussolini til Berlínar. Sú
heimsókn markaði að vissu leyti
straumhvörf ítalska fasismans,
þegar Mussolini tók að leita sér
fyrirmynda í þýska nasismanum
og auka samstarfið við Htiler.
Þótt Scarpia lögreglustjóri eigi
sér ekki fyrirmynd í Mussolini
sjálfum, þá á persóna hans í upp-
færslunni sér hliðstæður meðal
valdsmanna þessa tíma í Róm.
Hins vegar er rétt að geta þess að
óperutextanum sjálfum hefur í
engu verið breytt, og atburðirnir
gerast sem fyrr í San Andrea
della Valle kirkjunni, Farnese-
höllinni og Englakastalanum í
Róm.
Hvernig mundir þú lýsa efni
þessarar óperu? Hvaða erindi á
hún til nútímafólks?
Þetta er sálfræðilegt drama um
valdabaráttu, kynferðislega af-
brýðisemi, spillingu og það
hvernig fólk notar hvert annað
metorðagirnd sinni til framdrátt-
ar. Dramað sjálft felst ekki síður í
sjálfri tónlistinni en í óperutex-
tanum. Mörg tilsvör úr leikriti
Sardou hafa verið felld niður, því
að tónlistin segir það sem ekki er
sagt með orðum. Við finnum það
strax í tónlistinni hvað gerist í
huga Scarpio þegar hann finnur
blævæng D’Attavani markgreifa-
ynju í kirkjunni við málaratrönur
Cavaradossi og ákveður að nota
hann til þess að magna upp af-
brýðisemina í Toscu og koma
málaranum á kné. Scarpio notar
öll hugsanleg meðul til þess að ná
fram markmiðum sínum og í ósig-
rinum skilur hann eftir sig tortím-
ingu og dauða. „Þessi maður sáir
um sig dauða jafnvel eftir að
hann er sjálfur dauður" er eitt af
lokaorðum Toscu áður en hún
kastar sér fram af kastalaveggn-
um.
Því er stundum haldið fram að í
óperum Puccini hafi komið fram
nýtt raunsæi og að hann hafi ver-
ið undir áhrifum frá þeirri
bókmennta- og tónlistarstefnu
sem kennd er við verisma. Hvern-
ig kemur þetta fram í Toscu?
Paul Ross leikstjóri: Það hefur verið mér einstök reynsla að vinna að þessari uppsetningu I Þjóðleikhúsinu.
Fyrsta raunsæisóperan í anda
verismans var Cavalleria rustic-
ana eftir Pietro Mascagni, sem
var frumflutt árið 1890. Þar
sjáum við í fyrsta skipti raunsæis-
lega lýsingu á sveitafólki á óperu-
sviði. Áhrif raunæisstefnunnar í
Toscu koma fram í því að hann
gefur okkur raunsæja lýsingu á
valdamiklu fólki og sýnir okkur
hvernig það hagar sér af sömu
hvötum og almúginn. Sambæri-
lega framsetningu getum við
reyndar fundið hjá eldri höfund-
um eins og til dæmis hjá franska
leikritahöfundinum Racine eða
hjá Shakespeare.
Hvernig er samvinnu leikstjóra
og hljómsveitarstjóra háttað við
óperuflutning og hver er hlut-
verkaskipting þeirra?
Það er einfalt mál, þeir verða
að vinna sem einn maður. Tón-
listin þarf að styðja dramað sem á
sér stað á sviðinu og dramað
verður að styðja tónlistina. Ann-
ars myndast ósamræmi sem hefur
eyðileggjandi áhrif á heildar-
myndina. Við Maurizio Barbac-
ini höfum átt mjög náið samstarf
við þessa uppfærslu og hljóm-
veitarstjórinn hefur fylgst með
öllum æfingum. Við höfum rætt
hvern þátt óperunnar í smáat-
riðum þar sem við höfum lagt
okkur fram um að fella saman
tónlist og leik í eina heild. Sama
gildir auðvitað um sönginn, og ég
verð að segja að samvinnan hér í
Þjóðleikhúsinu hefur verið sér-
stök. Allir hafa unnið saman frá
upphafi. Ég verð að segja að á
ferli mínum sem óperuleikstjóri
hefur þetta verið sérstæð reynsla
hvað samvinnuna varðar, því í
óperuhúsum erlendis ganga upp-
færslurnar gjarnan eins og á færi-
bandi og aðstaða til samstarf
verður þá ekki sambærileg.
Er það viðcigandi í lokin að
spyrja þig álits á íslcnskum söng-
vurum?
Það er vel viðeigandi þótt svar-
ið verði að sjálfsögðu ekki tæm-
andi. En í hreinskilni sagt þá sýn-
ist mér að hér séu ótrúlega mörg
góð efni meðal yngri söngvara,
og margir þeirra gætu átt mikla
framtíð fyrir sér ef þeir leggja
rækt við starfið og ef þeim eru
veitt þau tækifæri sem nauðsyn-
leg eru. Ég er mjög ánægður með
hlutverkaskipanina í aðalhlut-
verkunum hér í Toscu og verð að
segja að lokum að það hefur ver-
ið mér mjög sérstæð og eftir-
minnileg reynsla að vinna að
þessari uppsetningu fyrir Þjóð-
leikhúsið.
ólg.
Astin í skugga fasismans
í þessari uppfærslu Þjóöleik-
hússins hefur sögusvið óper-
unnar verið fært til Rómar árið
1937.
Sagan segir okkur frá pólitísk-
um flóttamanni, Casare Ange-
lotti, sem flúið hefur úr fangelsi
fasista og leitað hælis í Sant And-
rea della Valle kirkjunni í Róm
með aðstoð D’Attavani mark-
greifaynju. Þar er fyrir
listmálarinn Mario Cavaradossi,
fornvinur flóttamannsins, sem
kemur honum til hjálpar. Floria
Tosca er fræg óperusöngkona
sem ann málaranum en þjáist
jafnframt af afbrýðisemi í hans
garð, ekki síst vega myndarinnar
sem hann er að mála af Maríu
Magdalenu, þar sem D’Attavani
markgreifynja er fyrirmynd.
Scarpia lögreglustjóri og fulltrúi
yfirvaldsins kemur í kirkjuna til
þess að leita flóttamannsins eftir
að Cavaradossi hafði komið hon-
um undan. Hann er æfur vegna
flóttans, en sér sér jafnframt leik
á borði að leggja agn fyrir óperu-
söngkonuna Toscu með því að
kynda undir afbrýðisemi hennar
gagnvart Cavaradossi. Markmið
hans er að knésetja Cavaradossi
og vinna hug Toscu. Hann lætur
síðan handtaka málarann og
pynta á meðan Tosca er krafin
sagna um afdrif flóttamannsins.
Tosca stenst ekki kvalahljóð ást-
manns síns og segir frá felustað
Angelotti í húsi málarans. Henni
er þá tjáð að hún geti bjargað lífi
Cavaradossi með því að þýðast
lögreglustjórann. Hún gengst að
þessu en stingur Scarpia til bana
með hníf þegar hann ætlar að
heimta laun sín.
Scarpia hafði lofað Toscu að
aftaka Cavaradossi á þaki Eng-
lakastalans í Róm yrði aðeins
sviðsetning. Tosca er viðstödd
aftökuna og hughreystir Cavara-
dossi. En loforð Scarpia reyndust
svik og þegar Tosca uppgötvar að
aftakan var ekki sviðsetning
heldur fúlasta alvara kastar hún
sér fram af kastalaveggnum og
fremur sjálfsmorð.
61g.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7