Þjóðviljinn - 17.10.1986, Blaðsíða 13

HEIMURINN
Sovétríkin
Afvopnunarmál í einum pakka
Leiðtogafundurinn
Reagan
gagnrýndur
fyrír stífni
Prír fyrrum samninga-
menn Bandaríkjamanna
gagnrýna Reaganfyrir að
afneita hugmyndum So-
vétmanna um að hemja
Stjörnustríðsáœtlunina
Washington - Þrír fyrrum
samningamenn Bandaríkja-
manna um afvopnunarmál,
bættust í fyrradag í hóp þeirra
sem hafa gagnrýnt Reagan
Bandaríkjaforseta harkalega
fyrir frammistöðu hans á
leiðtogafundinum í Reykjavík
um síðustu helgi.
Þessir þremenningar gagn-
rýndu Reagan fyrir að afneita
hugmyndum Sovétmanna um að
hemja „Stjörnustnðsáætlunina"
og hvöttu þeir Bandaríkjastjórn
til að sýna meiri sveigjanleika
varðandi þetta mál. Raymond
Garthoff sem tók þátt í samning-
um um Salt 1 samninginn, sagði
að Reagan hefði misst af sögu-
legu tækifæri. Hann sagði að ótti
Sovétmanna við SDI væri
skiljanalegur þar sem kerfið bæri
með sér ýmsa möguleika til að
verða árásarvopn. „Það væri
hægt að nota leysigeisla til að
kveikja í heilli borg,“ sagði Gart-
hoff.
Annar fyrrum samningamað-
ur, John Rhinelander, sagði að
Reagan vildi halda áfram að
prófa SDI kerfið. Slíkt fæli í sér
að nauðsynlegt væri að endur-
nýja ABM samninginn svo-
nefnda sem setur hömlur á varn-
arkerfi.
Gerrard Smith aðalsamninga-
maður Bandaríkjamanna varð-
andi ABM samninginn sem var
undirritaður árið 1972, sagði að
Reagan hefði átt að segja við
Gorbatsjof að hann væri sam-
mála öllum „pakkanum" og bætti
við: „Við ættum að halda þessum
samningaumleitunum áfram á
réttum stað og það þýðir, af fólki
sem veit hvað það er að tala um.“
Sovétríkinhafaopinberlegaleiðréttmisskilningumafstöðusínatil afvopnunarmála: Allt
skal íeinn pakka. Annar leiðtogafundur ekki í náinniframtíð en Genfarviðrœður halda áfram
Moskvu - Sovésk yfirvöld
gerðu það Ijóst í gær að þau
myndu ekki undirrita sam-
komulag um meðaldrægar
kjarnorkuflaugar ef þær væru
undanþegnar sérstökum
„pakka“ um afvopnunarmál.
Það var Gennadí Gerasimof,
talsmaður sovéska utanríkisráð-
uneytisins sem tilkynnti þetta í
gær til að leiðrétta misskilning
sem kom fram eftir að helsti
samningamaður Sovétríkjanna í
afvopnunarmálum, Viktor Karp-
of, hafði gefið yfirlýsingar um
þetta mál sem virtust stangast á
við yfirlýsingar Mikhafl Gorbat-
sjofs, leiðtoga Sovétríkjanna.
Gerasimof sagði í gær að so-
vésk yfirvöld væru tilbúin til við-
ræðna við Bandaríkin um með-
aldrægar kjarnorkuflaugar sem
málefni ótengt langdrægum
kjarnorkuflaugum eða geim-
vopnum. Gerasímof áréttaði hins
vegar að þegar litið væri á af-
vopnunarmál í heild yrði að
skrifa undir samning um þau í
einni heild. „Við nálgumst nú
þetta viðfangsefni sem heild —
þ.e. samsetta heild,“ sagði hann á
fréttamannafundi í Moskvu í gær.
Gerasímof sagði að það væri
aftur undir sérfræðingunum í af-
vopnunarviðræðunum komið að
vinna að nákvæmri samningsgerð
um meðaldrægar kjarnorku-
flaugar sem síðan yrði hluti af
stærra samkomulagi. „Látum
sérfræðingana, og þetta held ég
að Karpof hafi meint, um að
vinna að samkomulagi um að
eyða meðaldrægaum kjarnorku-
flaugum. Látum þá um þetta. En
við getum ekki skipt þessum
pakka upp í marga hluta,“ sagði
Gerasimof.
Hann sagði að misskilningur-
inn hefði komið upp vegna þess
að „vestræna fjölmiðla skortir
þekkingu á átökum andstæðna,"
eins og Gerasimof orðaði það.
Hann sagði að Sovétríkin hefðu
dregið mjög í land í Reykjavíkur-
viðræðunum til þess að komast
áleiðis í afvopnunarviðræðunum.
„Sá pakki (sem Sovétmenn
buðu) var samsett heild,“ sagði
hann. „En aftur á móti höfum við
engar áætlanir um að hætta samn-
ingaviðræðum í Genf um með-
aldrægar og langdrægar kjarn-
orkuflaugar.“
Gerasimof sagði líka að leið-
togar Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna myndu ekki hittast í ná-
lægri framtíð. Hann sagði að við-
ræðurnar í Reykjavík hefðu orð-
ið svo heitar að umræður um
næsta leiðtogafund, mögulega á
þessu ári, hefðu gleymst.
Bókmenntaverðlaun Nóbels
Fyrsti
Wole Soyinka frá Nígeríu
varð fyrsti rithöfundur Afríku
og fyrsti blökkumaðurinn sem
fær bókmenntaverðlaun No-
bels. Soyinka var staddur í
París þegar fréttist af úthlutun-
inni barst honum og lét í Ijós
gleði sína yfir því, að með
verðlaununum hlyti menning
og hefðir Afríku viðurkenn-
ingu, sem evrópsk menning
hefði lengi látið á standa.
Mikill fögnuður varð í heima-
landi höfundar, Nígeríu, þegar
fréttin barst þangað, en Wole So-
yinka, sem er vinstrisinni og bar-
áttumaður fyrir mannréttindum,
hefur lengst af verið upp á kant
við stjórnvöld í landi sínu. Hann
sat í fangelsi um tveggja ára skeið
eftir að reyna að miðla málum í
Biafrastríðinu í Nígeríu (1967-
1970) og hann fór af sjálfsdáðun í
útlegð á árunum 1972-1976.
Wole Soyinka er einn þeirra af-
rísku höfunda sem skrifa á máli
nýlenduveldis (ensku) en beita
tungunni á djarfan og sérstæðan
hátt með þeim hætti, að hinn afr-
íski arfur hljómar jafnan í gegn.
Sjálfur er hann af Jorúba-þjóð.
f forsendum Sænsku akademí-
unnar fyrir verðlaunaveitingunni
segir m.a. að hinn nígeríski höf-
undur skáldsagna og leikrita „lýsi
drama tilverunnar í breiðu menn-
afríski rithöfundurinn
Wole Soyinka: Ég finn lyktina af sæði
afturhaldsins mörgum árum áður en
þjóðinni er nauðgað...
ingarlegu samhengi og með
sterkum ljóðrænum hljómi." Rit-
ari Akademíunnar neitar að ver-
ið sé að heiðra afríska menningu
með verðlaununum - Wole Soy-
inka hafi blátt áfram til þeirra
unnið með bókmenntalegum af-
rekum sínum.
Fangelsisvist Soyinka meðan á
stóð Biafrastríðinu hefur mjög
mótað ritferil hans. Skáldsaga
hans „Maðurinn dó“ fjallar um
þennan tíma, en þar lætur hann
m.a. uppi svofellda pólitíska trú-
arjátningu: „Manneskjan deyr í
öllum þeim sem þegja andspænis
harðstjórn."
Wole Soyinka er fæddur árið
1934. Hann stundaði nám í Iba-
dan í landi Jerúba, sem er
norðurhluti Nígeríu, og síðar við
háskólann í Leeds í Bretlandi.
Þar lauk hann prófi í enskum
bókmenntun og tungu árið 1958
og starfaði síðan í nær tvö ár við
Royal Court leikhúsið í London.
Hann sneri heim til Nígeríu og
hóf kennslu við háskóla í Ibadan,
Lagos og Ife. Fyrr á þessu ári
sagði þessi hlédrægi maður lausu
prófessorsstarfi sínu við há-
skólann í Ife, sem er andleg mið-
stöð Jorúbmanna, á þeim for-
sendum að hann væri orðinn
leiður á argaþrasi milli háskóla-
deilda.
Soyinka hefur skrifað ljóð,
leikrit sem þykja með mögnuð-
ustu ljóðrænu leikverkum á
enska tungu, skáldsögur og
fleira. Hann hefur hvað eftir ann-
að látið að sér kveða í
stjórnmálum. Hann vill ekki láta
festa á sig pólitískan merkimiða,
en hann hefur helgað kvæðasafn
Samora Machel, sem er forseti
Mosambík, sem venjulega er
marxisti kallaður. Wole Soyinka
telst til ókreddubundinnar afrí-
skrar róttækni, hann hefur í
leikverkum sínum og víðar
gagnrýnt harðlega þann arf, sem
nýlenduveldin skildu eftir í Afr-
íku, en hann hefur heldur ekki
hlíft afrískum valdhöfum sem
hafa troðið mannréttindi undir
fótum sér. Hann kveðst hafa sérs-
taka ábyrgð sem rithöfundur
vegna þess að „ég finn lyktina af
sæði afturhaldsins mörgum árum
áður en það nauðgar heilum
þjóðum."
Wole Soyinka tók beinan þátt í
stjórnmálum þegar hann veitti
vinstrisinnuðum flokki, Frelsun
fólksins, lið sitt árið 1980. Sá
flokkur var bannaður þegar her-
foringjar tóku völdin í Nígeríu
árið 1983. Sama ár gerði hann
ádeilukvikmynd um ástandið í
Nígeríu, „Blues for the Prodig-
al,“ sem valdhafar tóku í sína
vörslu og skiluðu aftur mjög
klipptri.
ÁB
Hagfrœðinóbel
Tengsl
efhahagsmála
Grikkland/Aþena
og stjómmála
Kommúnistar hafa hætt
stuðningi við Pasok
Högg í andlitið fyrir Pasok, flokk Andreas Papandreous. Pasok mun líklega
missa meirihluta sinn í borgarstjórn Aþenu á sunnudaginn
Aþenu - Helsti kommúnista-
flokkur Grikklands, KKE, dró í
fyrrakvöld til baka stuðning
sinn við Pasok flokkinn í
Aþenu, ríkisstjórnarflokkinn
sem Andreas Papandreou
leiðir. Nú þykir nær ómögulegt
að Pasok vinni forkosningar til
borgarstjórnar í höfuðborg-
inni komandi sunnudag.
Pasok flokkurinn hefur reitt sig
á stuðning kommúnista í fyrri
kosningum og talsmaður Pasok
lýsti yfir undrun flokksmanna
sinna yfir tilkynningu KKE. Pas-
ok vann aðeins 29,18 % atkvæð-
amagnsins í Aþenu í fyrstu lotu
bæjar- og sveitarstjórnarkosn-
inga síðasta sunnudag. Stjórnar-
andstöðuflokkurinn, Nýi Lýð-
ræðisflokkurinn, fékk hins vegar
44,62 % atkvæða í Aþenu. Þar
sem hvorugur flokkurinn fékk
hreinan meirihluta verða fram-
haldskosningar á næsta sunnu-
dag.
KKE fékk 17,60 % atkvæða og
hefðu kommúnistar lýst yfir
stuðningi við Pasok nú, eins og
þeir gerðu í þessum kosningum
1982, hefði flokkur Papandreous
unnið sigur. Kommúnistar sögðu
í yfirlýsingu sinni í fyrrakvöld að
þeir myndu styðja Pasok í kosn-
ingum annars staðar í landinu ef
hann styddi frambjóðendur
kommúnista. KKE sagðist hafa
ákveðið að styðja Pasok ekki í
Aþenu þar sem Pasok hefði neit-
að að samþykkja tillögur KKE
um breytingar á kosningalögum
svo þeir fengju betra hlutfall at-
kvæðamagns á gríska þinginu. Þá
hafa kommúnistar einnig gagn-
rýnt Pasok flokkinn fyrir aðhald-
saðgerðir þær sem ríkisstjórnin
kynnti fyrir ári síðan en þar eru
meðal annars ákvæði um fryst-
ingu launahækkana í landinu.
Ekki er talið líklegt að þessi
ákvörðun kommúnista hafi slæm
áhrif á Pasok flokkinn á lands-
mælikvarða en það að missa
meirihluta í Aþenu líta Pasok
menn á sem högg í andlitið. Þá er
ekki talið ólíklegt að stjórnarand-
staðan muni nú þrýsta á um kosn-
ingar hið fyrsta en þær eiga ekki
að verða fyrr en árið 1989.
Stokkhólmi - James Buchanan,
prófessor í hagfræði við Ge-
orge Mason háskólann í Virg-
iníu í Bandaríkjunum, fær Nó-
beisverðlaunin í hagfræði í ár
og 8 milljónir íslenskra króna
að auki, fyrir að sýna fram á
tengslin miili stjórnmálalegra
ákvarðana og efnahagsþróun-
ar þjóða.
Buchanan er einn af leiðandi
hagfræðingum innan hins svo-
nefnda „skóla um val almenn-
ings“ (Public choice school).
Hagfræðingar þessa skóla hafa
reynt að sýna fram á að þær regl-
ur sem stjórnmálamenn vinna
eftir hafa bein áhrif efnahagsmál
og þróun þeirra meðal þjóða
heims.
Reuter fréttastofan hefur eftir
heimildum meðal hagfræðinga að
þrátt fyrir að verk Buchanans séu
á pólitískum nótum, teljist verð-
launaveitingin ekki umdeild þar
eð Buchanan haldi sig ákveðið
við kenningar. Sumir fræðimenn
telja verk Buchanans hægrisinn-
uð pólitískt séð en meirihluti
þeirra fræðimanna sem Reuter
hafði samband við telja verk hans
„frumleg en ekki mjög umdeilan-
leg“.
Föstudagur 17. október 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13