Þjóðviljinn - 19.12.1986, Blaðsíða 6

Slglsmondo Coccapanl:
María Magdalena í trúarlegri leiðslu
Olíumálverk 110x135 cm, málað ca. 1635. Varðveitt í Palazzo Pitti.
Coccapani var ættaður frá Flórens en starfaði hluta af ævi sinni í Róm. [ verkum hans gætir áhrifa
frá natúralisma í anda málarans Carvaggio. Coccapani var samtímamaður Galileo Galilei og
deildi með honum áhuga á vísindum.
Magdalena liggur hór í helli sínum íþyngd syndinni sem málarinn sýnir okkur í holdmiklum líkama
hennar, sem er fullur af erótískri mýkt. Hlutirnir í kringum hana vitna um iðrandi syndara: hún hvílir
við krossinn, píslartákn Krists, og heldurá svipu til að berja hold sitt. Bænabókin og blekbyttan
vísa til hugleiðslunnar, hauskúpan vísartil fallavaltleika hinsjarðneska lífs, snákurinn sem skríður
á kúpunni minnir á freistarann og erfðasyndina og smyrslavasinn til vinstri minnir á afturhvarf
Maríu þegar hún vígðist Kristi og smurði fætur hans. Englarnir með dúfnavængina tákna væntan-
iega hina himnesku ást Guðs. Öll ber myndin yfirbragð af galdri og mystík þar sem saman
blandast trúarleg leiðsla og næm erótísk tilfinning: Nærvera holdsins
í hinni trúarlegu upphafn ingu.
ar himnesku Paradísar, þar sem
hún fékk að heyra himneska tón-
list. Aliur þessi efniviður verður
svo myndlistarmönnunum tilefni
til helgimyndagerðar og kirkj-
unnar mönnumtilefni til þess að
nota helgisögnina um M.M. sem
vopn í innbyrðis trúardeilum.
Þannig gegndi M.M. mikilvægu
hlutverki í deilum kaþólskra við
lúthersinna á 16. öldinni. Fyrir
páfanum í Róm var sögnin um
iðrun og afturhvarf M.M. stað-
festing á mikilvægi iðrunarinnar
og umboði kirkjunnar til að veita
fyrirgefningu sem Lúther dró í
efa.
María Magdalena
í myndlistinni
í myndlistinni sjáum við M.M.
sem arftaka Evu í hlutverki hinar
bersyndugu konu. Þar er hún
ekki alltaf nakin eins og Eva,
heldur birtist hún gjarnan í
skartklæðum gleðikonunnar
prýdd skartgripum og er hvortt-
veggja tákn hégómaleikans. Við
sjáum hana sem iðrandi syndara
slíta af sér þau hin sömu klæði og
skart og lemja hold sitt píski. Við
sjáum hana krjúpa við fætur
Krists, lauga þá í tárum sínum,
þerra þá með hári sínu og smyrja
þá með ilmsmyrsli. Við sjáum
hana í örvæntingu sinni krjúpa
við krossinn og yfir líkama Krists,
við sjáum hvar Kristur birtist
henni upprisinn og segir: „Noli
mi tangere“ - snertu mig ekki.
Við sjáum hana iðrandi í helli sín-
um með hauskúpu og bænabók.
Algengasta tákn hennar er þó
smyrslkrúsin, tákn fyrir fórnfýsi
hennar, afturhvarf og ást á Kristi.
Við sjáum hana einnig við fætur
Krists í húsi Mörtu systur sinnar
þar sem Kristur áminnir Mörtu:
„Marta, Marta, þú mæðist í
mörgu, en María hefur valið betri
kostinn“, og við svipaðar aðstæð-
ur í húsi faríseanna þar sem þessi
útskúfaða kona hefur fylgt Kristi
í samkvæmi sem ekki var beinlín-
is ætlað vændiskonum. Að síð-
ustu sjáum við hana í útlegðinni,
holdið er tært og visnað og hún
gengur þar nakin með skósítt hár-
ið eitt til að skýla sér. Eða þar
sem englarnir flytja hana til Para-
dísar að hlýða á himneska tónlist.
En allar bera þessar myndir svip-
mót síns samtíma, hver með sín-
um hætti, og það var einmitt
þetta sem gerði sýninguna í Pitti-
höllinni forvitnilega: hin ólíku
viðhorf til viðfangsefnisins á ólík-
um tímum, og þær ólíku áherslur
sem mönnum voru tamar, allt
eftir þeim vindum sem blésu í
trúarlegum, pólitískum, siðferði-
legum og fagurfræðilegum við-
horfum á hverjum tíma.
Magdalena
í útlegðinni
Fyrstu myndirnar sem varð-
veist hafa af M.M. sýna hana
tekna og holdgranna í útlegðinni
þar sem hún stendur upprétt og
hefur ekkert til að skýla nekt
sinni nema hárið. Það voru hinir
fátæku reglubræður af reglu heil-
ags Frans og af Dómeníkana-
reglunni sem skreyttu klaustur
sín með slíkum myndum. M.M.
var fyrir þeim tákn þeirrar fór-
narlundar og þess meinlætis sem
heilagur Frans hélt í heiðri, og
þóttust menn sjá nokkra hlið-
stæðu með heilögum Fransi frá
Assisi ogM.M. f þessu gervi hef-
ur M.M. verið ruglað saman við
aðra helga konu, Maríu hina eg-
ypsku, bersynduga konu sem
samkvæmt helgisögninni leitaði
iðrunar í eyðimörkinni og bar þar
beinin. Þótt iðrun M.M. sé gegn-
umgangandi þema í túlkun
myndlistarmanna á henni, þá var
hún fljótlega á endurreisnartím-
anum sett í annað og víðara sam-
hengi er tengdist hugmyndum ný-
platónista um holdlega og and-
lega ást.
Amor sacro
e profano
Samkvæmt hugmynclum
heimspekingsins Ficinio, sem
lagði grundvöllinn að þeirri að-
lögun forngrískrar heimsmyndar
að kristinni hugmyndafræði, sem
kölluð hefur verið nýlpatónismi,
og var í tísku á endurreisnartím-
anum, þá hafði ástin tvíþætt eðli.
Annars vegar var hin holdlega
ást, sem var góð í sjálfri sér, þvf
hún stuðlaði að viðkomu
mannkynsins. Hins vegar var hin
andlega eða helga ást, sem var
fólgin í andlegri hugleiðslu og
nánu sambandi við aimættið.
Hin andlega ást var hinni hold-
legu æðri, og mátti einnig líta á
þær sem stig á þroskabraut
mannsins. Þessar hugmyndir
urðu meðal annars til þess að
endurvekja áhuga myndlistar-
manna á M.M.: í sögu hennar
mátti sjá hugmyndir nýplatónist-
anna kristallast. Þeir hindu vel
þegið tækifæri til þess að lofsyng-
ja líkamlega fegurð hennar og
kynþokka, hin iðrandi Magda-
lena varð hin eilífa konuímynd
bundin í viðjum holds og syndar,
Eva, ástkonan og vændiskonan í
einni mynd. Hún var jafnframt
systirin sem leitaði trausts hjá
hinni siðprúðu og iðjusömu syst-
ur sinni Mörtu, og hún var brúð-
urin og eiginkonan í takmarka-
lausri fórnfýsi sinni og kærleika
til Krists: vígsla hennar fólst í því
að smyrja fætur meistarans.
Synd og
fyrirgefning
Málarar endurreisnartímans
notuðu gjarnan gleðikonur
samtímans sem fyrirmyndir að
málverkum sínum af M.M. og
þegar kemur fram á 17. öldina
komst á sú tíska að heldri konur
létu mála sig í hlutverki þessarar
bersyndugu konu, sem eitt sinn
hafði tilheyrt úrhraki samfélags-
ins í hinu gyðinglega feðravali í
Palestínu á dögum Ágústusar
keisara.
Hvað veldur þessari tísku?
- Jú, M.M. varð þessum kon-
um eins konar skálkaskjól.
Líkamleg fegurð hennar og kyn-
þokki höfðu ekki komið í veg
fyrir að Kristur uppgötvaði þá
kosti hennar sem meira skiptu:
hreinleika sálarinnar. Helgisagan
um M.M. gaf tilefni til þess að
fella saman kristna kenningu og
þá fegurðarímynd yfirstéttarinn-
ar, sem birtist í hégóma hennar.
Helgisögnin um M.M. endur-
Nicolas Froment:
Magdalena í veislu Faríseanna.
Myndin er hluti af þrískiptri mynd sem sýnir m.a. upprisu Lazarusar,
bróður M.M. Myndin er máluð á tré á 15. öld og varðveitt í Uffizi-
safninuíFlórens.
Mynd þessi sýnir okkur algengt viðfangsefni úr helgisögninni um
M.M.: Þesi bersynduga kona fréttir að Farísearnir hafi boðið Kristi til
veislu. Hún kemur sem óboðinn gestur í veisluna og nánast skríður
undir borðið til þess að komast að fótum meistarans og lauga þá
með tárum sínum, þerra þá með hári sínu og smyrja með dýrum
nardus-smyrslum. Þessi athöfn táknaði vígslu M.M.: hún læknaðist
af 7 illum öndum er þjáðu hold hennar og sál og fylgdi meistaranum
upp frá því. En Júdas Ískaríot, sem sést lengst t.v. á myndinni
hneykslaðist yfir því að jafn dýrum smyrslum skyldi eytt á fætur
frelsarans (Hann vargjaldkeri lærisveinanna). Símon hneykslaðist
hins vegar á að meistarinn skyldi láta þessa bersyndugu konu
snerta sig. Kristur svaraði því til að hinar mörgu syndir Magdalenu
væru fyrirgefnar, „því hún elskaði mikið, en sá elskar lítið sem lítið er
fyrirgefið". Mynd þessi er einstök fyrir það hversu vel hún lýsir
karlahroka og sjálfumgleði Faríseanna og auðmýkt M.M. sem krýp-
ur á gólfinu eins og heimiliskötturinn sem sést neðst á myndinni og
undirstrikar auðmýktina.
speglaði þörf mannsins fyrir
syndina ekki síður en fyrirgefn-
inguna.
Heimildlr:
La Maddalena tra sacro e profano. A
cura di Marilena Mosco. Arnoldo Mond-
adori, Flórens 1986
James Hall:
Dizionario dei soggetti e dei simboli nell-
’arte. Longanesi 1983.
Erwin Pannofsky:
Studi di inconologia. I temi umanistici
nell'arte del Flinascimento. Einaudi
1975
Nýja testamentið:
Jóh. (11,2), Lúk. (7,36-50), Lúk. (10,38-
42), Jóh. (20, 14-18).
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN