Þjóðviljinn - 21.12.1986, Side 14

Páll, þú hefur skrifað nokkuð
um stjórnmál undanfarið og
gagnrýni þín á siðferðið í
stjórnmálunum vakið eftirtekt.
En þú hefur líka kallað fólkið
sjálft til ábyrgðar. í grein sem
birtist í tímaritinu Stefni í haust
segir þú: „Fjarstæða íslenskra
stjórnmála er fólgin í því að fólk
ímyndar sér ranglega að hægt sé
að varpa ábyrgðinni á gangi
stjórnmálanna yfir á herðar fárra
manna sem tróna á toppi
stjórnmálaf!okkanna.“ Hvernig
eigum við að axla þessa ábyrgð
sem þú segir að við vörpum yfir á
fáeina stjórnmálamenn?
í eiginlegum stjórnmálum er
fjallað um hagsmuni, bæði sér-
hagsmuni og sameiginlega
hagsmuni okkar. Þar er sem sagt
verið að taka ákvarðanir um mál-
efni sem alla varða og sem við
höfum þess vegna öll eitthvað um
að segja. Iðulega skjátlast okkur
um raunverulega hagsmuni okk-
ar, en það hlýtur þó að vera verk-
efni okkar sjálfra og engra ann-
arra að komast að því hverjir þeir
eru og hvernig þeir verða best
tryggðir. Það er ábyrgðarleysi að
ætla fáeinum útvöldum stjórn-
málamönnum að ákvarða hverjir
hagsmunir okkar eru og hvernig
eigi að sjá þeim borgið.
Við öxlum ábyrgðina með því
að hugsa af alvöru um það hverjir
hinir sameiginlegu hagsmunir eru
og hvernig best verði séð fyrir
þeim. Meðal hinna mikilvægustu
sameiginlegu hagsmuna eru þeir
að setja niður hagsmunadeilur,
bræða saman ólíka sérhagsmuni.
Hitt er svo annað mál að við nú-
verandi aðstæður er fólki gert erf-
itt um vik að axla stjórnmálaá-
byrgð sína. Þess vegna gætir svo
víða almennrar óánægju með
stjórnmálin. Fólk er ráðalaust og
þess vegna oft ráðvillt í
stjórnmálunum.
Kvennalistinn er
mótmœlaframboð
Hvað er til marks um þessa óá-
nœgju fólks og ráðaleysi?
Öánægjan kemur meðal ann-
ars fram í vanhugsaðri ef ekki
beinlínis óréttmætri gagnrýni á
stjórnmálamennina, ef þeir
þykja ekki standa sig nægilega vel
í umræðu eða afgreiðslu ein-
stakra mála. Óánægjan beinist að
mönnum en ekki málefnum. Mér
liggur við að segja að almenning-
ur sé farinn að nota stjórnmála-
menn sem blóraböggla sem sjálf-
sagt er að skeyta skapi sínu á við
hvert tækifæri sem gefst. Og sjálf-
sagt eru tilefnin ærin. En óánægj-
an, sem beinist þannig að
stjórnmálamönnunum, stafar
undir niðri af stjórnarfarinu og
stjórnsiðunum sjálfum.
Eitt dæmi um stjórnarfarið er
sú ofureinfalda staðreynd að þeg-
ar við göngum að kjörborðinu og
kjósum til Alþingis, þá höfum við
ekki minnstu hugmynd um hvers
konar ríkisstjórn við erum að
kjósa yfir okkur. Raunar getum
við verið nokkuð viss um það
fyrirfram að stefna þess flokks
eða lista sem við greiðum atkvæði
verður ekki stefna væntanlegrar
ríkisstjórnar. Hin raunverulega
stefna verður til eftir kosningar
með einhvers konar sambræðslu
flokkanna sem bjóða til þings.
Við þessar aðstæður hafa kjós-
endur sáralítið að segja um það
hvaða stefna verður ofan á í fram-
kvæmd. Sannleikurinn er líka sá
að flokkarnir leggja ekki mikið
upp úr því að hafa nokkra
heilsteypta stefnu. í vissum skiln-
ingi má segja að hér sé aðeins
Ragnheiður
Óladóttir
rœðir við
Pál
Skúiason
einn stjórnmálaflokkur, sem
skiptist niður í hópa með mis-
munandi nöfnum; og þeir takast
á um vöidin í Flokknum.
Nú hafa margir tekið þá af-
stöðu að kjósa ekki. Eru það ekki
eins konar mótmœli?
Þetta er hárrétt. Hópur þeirra
sem situr heima á kjördag fer sí-
fellt stækkandi og það sýnir að æ
fleiri sjá engan tilgang í því að
skipta sér af stjórnmálunum. En
auðvitað er það pólitísk afstaða
að kjósa ekki. Eg held að hún
hljóti að skoðast sem óbein mót-
mæli sprottin af djúpstæðri óá-
nægju; óánægja brýst oft fram í
skeytingarleysi. Stundum kemur
þessi óánægja fram með mark-
vissum hætti. Kvennalistinn var
t.d. stofnaður til að berjast fyrir
ákveðnum málum, þar sem hinir
hefðbundnu flokkar hafa brugð-
ist. Kvennalistinn er ekki stjórn-
málaflokkur, heldur eins konar
mótmælaframboð. Mér skilst að
nýju kosningalögin vinni gegn
framboðum af þessu tagi, sem
sýnir að ráðandi valdhöfum er í
nöp við slík framboð. Það kann
að vera að svona mótmælafram-
boð séu ekki að öllu leyti æskileg
ÁRNIBERGMANN
Nauðsynleg bók öilum sem
vilja vita fleira um íslenska
blaðamennsku og vinstri-
hreyfíngu
Dreifing; Mál og menning
fyrir þjóðfélagið sem eina heild.
En þau eru e.t.v. nauðsynleg til
þess að vekja fólk til umhugsunar
um stjórnmálaábyrgð sína.
Kannski að samtök fatlaðra,
bænda og háskólamanna - svo ól-
íkir félagshópar séu nefndir -
ættu að bjóða fram hver sinn li-
stann í komandi kosningum.
Ef fólk hættir að sjá tilgang í
því að sinna stjórnmálum öðru-
vísi en með því að fylgjast með
slagsmálaumræðum í sjónvarpi,
þá er það merki um innra ósjálf-
stæði þjóðarinnar. Ef við stjórn-
um okkur ekki sjálf, þá gera aðrir
það fyrir okkur. Ef við stöndum
okkur ekki, þá gerir það enginn
fyrir okkur.
Almenningsólitið
er sterkasta aflið
Hvernig getum við tekið ábyrg-
ari afstöðu, efvið erum óánœgð?
Með því að móta okkur rök-
studdar skoðanir á þeim hags-
munum sem í húfi eru á vettvangi
stjórnmálanna og koma þessum
skoðunum á framfæri með beinni
þátttöku í starfi stjórnmálaflokks
eða eftir öðrum leiðum t.d. í
tímaritum eða blöðum sem nán-
ast allir í landinu líta í eða lesa.
Almenningsálitið er í rauninni
sterkasta aflið í stjórnmálunum.
Og í litlu samfélagi eins og okkar
gefast mönnum mörg tækifæri til
að taka þátt í að móta almenn-
ingsálitið. Hver maður verður að
skilja að það skiptir máli hvernig
hann eða hún hugsar og talar um
stjórnmál í sínu daglega lífi.
Stjórnmál okkar batna aldrei, ef
við byrjum ekki á því að bæta
okkur sjálf sem stjórnmálaverur,
gera okkur ljósari grein fyrir
hvað skiptir máli í samlífi okkar,
hvað er til góðs og hvað er til ills.
Ef við trúum því í alvöru að
afstaða okkar og skoðanir skipti
ekki máli, það séu framandi öfl
sem ráði öllum gangi mála í
þjóðfélaginu og heiminum, þá
verðum við algerlega skeytingar-
laus og látum í reynd stjórnast af
hugmyndum og skoðunum ann-
arra. Við slíkar aðstæður eiga
öfgastefnur greiðan aðgang að
hugum manna og geta náð mikilli
útbreiðslu. Umræðusamfélag
okkar er hins vegar af því tagi að
slíkt ætti ekki að geta komið fyrir.
Hérígetur hver og einn teflt fram
sínum skoðunum og haft þar með
sitt að segja.
Hvers vegna hefur þáfólk ekki
meiri áhrif hér en raun ber vitni?
Ég held að fólk hafi oft áhrif
þegar það kemur skoðunum sín-
um á framfæri, stundum miklu
meiri áhrif en það gerir sér sjálft
grein fyrir. Vandinn er á hinn
bóginn sá að almenningur á ís-
landi er ekki nægilega vel upp-
lýstur um stöðu sína og áhrifa-
mátt og lætur iðulega mata sig á
alls konar rugli. Ef ég tek dæmi
sem ekki lýtur að stjórnmálum,
þá vita íslendingar yfirleitt sára-
lítið um þau lyf sem læknar gefa
þeim, en taka þau samt möglun-
arlaust inn. Almenningur treystir
læknum oft í blindni. Og sams
konar afstaða er ráðandi til
stjórnvalda. Stjórnvöld taka á-
kvarðanir í málefnum almenn-
ings, ákvarðanir sem hafa áhrif á
líf og afkomu fólks í landinu, án
þess að almenningur viti hvað er
að gerast og án þess að hann geri
kröfu til að vera upplýstur!
Auðvitað vilja læknar og
stjórnvöld okkur vel. En hvorki
læknar né stjórnvöld geta gert
okkur heilbrigð og gæfusöm. Ef
vel tekst til geta þau stuðlað að
góðri heilsu og gæfusömu lífi. En
heilsan og gæfan - að svo miklu
leyti sem þau eru á mannlegu
valdi - eru þó fyrst og fremst
undir okkur sjálfum komin.
Almenningur er
ekki upplýstur
Þú leggur mikla áherslu á
ábyrgð okkar þjóðfélagsþegn-
anna, en hvílir ekki ábyrgðin fyrst
og fremst á stjórnvöldum?
Auðvitað eru það stjórnvöld -
kjörnir stjórnmálamenn og
ráðnir embættismenn - sem eru
fyrst og fremst ábyrg fyrir rekstri
stjórnmálanna. En það breytir
engu um skyldur okkar þegn-
anna. Ef stjórnvöldin eru í reynd
ábyrgðarlaus, þá er það skylda
okkar að reyna að koma vitinu
fyrir þau. Sannleikurinn er sá að
ríkjandi stjórnvöld rækja ekki
nægilega frumskyldu sína að upp-
lýsa almenning, ekki aðeins um
einstök mál og einstakar aðgerðir
(svo sem fyrirhugaðar breytingar
á skattalöggjöf með svokölluðum
virðisaukaskatti), heldur um
gang stjórnmálanna sjálfra, og
A
i&A
Forstöðumaður-fóstrur
Félagsmálastofnun Kópavogs auglýsireftirtaldar
stööur á dagvistarheimilum bæjarins lausar til
umsóknar.
Staöa forstööumanns á dagvistarheimilinu viö
Grænatún. Umsóknarfrestur er til 12. janúar.
Æskilegt að umsækjandi geti hafiö störf sem
fyrst. Upplýsingar veitir dagvistarfulltrúi í síma
45700.
Fóstru aö dagvistarheimilinu Efstahjalla. Upp-
lýsingar gefur forstöðumaður í síma 46150.
Fóstru að skóladagheimilinu Ástúni. Upplýsingar
gefur forstöðumaður í síma 641566.
Fóstru að skóladagheimilinu Dalbrekku. Upplýs-
ingar gefur forstöðumaður í síma 41750.
Umsóknum skal skila á þar til gerðum eyðu-
blöðum sem liggja frammi á Félagsmálastofnun,
Digranesvegi 12. Einnig veitir dagvistarfulltrúi
upplýsingar um störfin í síma 45700.
Félagsmálastofnun Kópavogs.