Þjóðviljinn - 08.01.1987, Síða 12

Afríska
þjóðarráðið
75 ára
8. janúar 1912- 8. janúar 1987
Afríska þjóðarráðið (African
National Congress, ANC) er
það stjórnmálaafl sem nýtur
mest stuðnings í Suður-Afríku
í dag. ANC á sér langa sögu.
Það var stofnað á fjölmennri
samkomu í Bloemfontein 8.
janúar 1912 og er því 75 ára.
Einn af frumkvöðlunum að
stofnun ANC var ungur lögfræð-
ingur, Pixley ka Izaka Seme að
nafni. í opnunarræðu sinni sagði
hann m.a.: „Hvítir menn í þessu
landi hafa myndað það sem kall-
að er Ríkjasamband Suður-
Afríku - ríkjasamband þar sem
við höfum ekkert að segja um
lagagerð og ekkert um stjórn-
sýslu þess. Þess vegna höfum við
boðað ykkur til þessarar sam-
komu. Þannig getum við í sam-
einingu fundið leiðir og aðferðir
til að mynda okkar eigið þjóðar-
samband í þeim tilgangi að skapa
þjóðareiningu og verja réttindi
okkar."
Gylfi Páll Hersir
skrifar
Stofnun ANC, sem landssam-
taka, markaði sögulegan áfanga í
framvindu frelsisbaráttu svarta
meirihlutans. Þetta voru fyrstu
pólitísku samtökin í Suður-
Afríku sem voru opin afríkönum,
óháð uppruna þeirra eða ættbálk
og sem lýstu því yfir að þau berð-
ust fyrir málstað meirihlutans.
Með stofnun ANC vöknuðu
vonir margra afríkana um að
kröfur þeirra yrðu einhvern tíma
að veruleika. Núna 75 árum síðar
hillir undir að svo verði.
Friðsamar aðgerðir
Allt fram til 1949 hélt ANC fast
í þá stefnu að berjast innan þess
þrönga ramma sem stjórnarskrá-
in setti. Þar mátti sjá áhrif m.a.
frá Mohandas K. Gandhi sem
vann meðal Indverja í Suður-
Afríku á árunum kringum alda-
mótin. Samtökin settu fram kröf-
ur og ályktanir, þau sendu full-
trúanefndir á fund ríkisstjórna í
þeirri trú að málaleitanir þeirra
hlytu farsæla lausn með friðsam-
legum viðræðum og að afríkanar
næðu fullum pólitískum réttind-
um í áföngum. En ríkisstjórnir
hvíta minnihlutans gáfu aldrei
neitt eftir. Þvert á móti, réttindi
afríkana voru skert æ meira.
Eftir 1949 var ANC enn ákveð-
ið í að forðast valdbeitingu, en
það ár var samþykkt að mótmæla
með friðsömum en ólögmætum
aðgerðum lagasetningu stjórn-
valda, sem festi aðskilnaðarstefn-
una enn frekar í sessi. Þannig tók
ANC þátt í að skipuleggja vinn-
ustöðvanir í maí 1950. Þátttaka
var mikil og náði hún einnig til
fólks af blönduðum og asískum
uppruna. Yfirvöld svöruðu þess-
um aðgerðum af mikilli grimmd,
myrtu átján blökkumenn og
særðu þrjátíu.
Frelsisskráin 1955
Markmið hinnar þjóðlegu
lýðræðisbyltingar í Suður-Afríku
eru sett fram í Frelsisskránni
(Freedom charter). Hún var sam-
þykkt einróma á Þingi alþýðunn-
ar (Congress of the People) sem
haldið var í Kliptown nærri Jó-
hannesarborg í júní 1955. Til þess
var boðað af ANC og þremur
öðrum samtökum, en tæplega
3.000 manns sóttu þingið, karlar
og konur, fulltrúar allra kyn-
þátta.
Frelsisskráin hefst með þeirri
yfirlýsingu: „ - að Suður-Afríka
tilheyrir öllum þeim sem þar búa,
svörtum jafnt og hvítum, og að
engin ríkisstjórn getur með rétti
gert kröfur til trausts og virðingar
nema hún byggi á vilja allrar
þjóðarinnar."
í Frelsisskránni eru settar fram
á stuttan og greinagóðan hátt
kröfur um réttindi alþýðunnar til
jarðnæðis, rétt til að stofna og
vera í verkalýðsfélagi, rétt til
jafnra launa fyrir sambærilega
vinnu, almennan rétt til húsnæð-
is, heilsugæslu, menntunar o.fl.
Rúmu ári eftir samþykkt Frels-
isskrárinnar voru 156 forystu-
menn Þingbandalagsins sem
myndast hafði í Kliptown, þar á
meðal leiðtogar ANC, handtekn-
ir og ákærðir fyrir landráð. Þeir
voru sýknaðir eftir réttarhöld
(Treason Trial) sem stóðu yfir í
meira en fjögur ár.
Skil 1960
Ofbeldi stjórnvalda náði há-
marki í Sharpeville í mars 1960,
þegar lögreglan hóf skothríð að
fólki sem stóð og var að mótmæla
vegabréfalögunum á friðsaman
hátt. Alls voru 69 manns myrtir
með kúlum lögreglunnar og 180
særðir.
í kjölfarið gekk mótmælaalda
yfir landið. Henni var svarað af
hálfu rasistastjórnarinnar með
setningu neyðarástandslaga.
ANC var bannað að starfa og er
það bann enn í gildi.
Nelson Mandela, einn aðal-
leiðtogi ANC á þessum tíma og
raunar til dagsins í dag, var hand-
tekinn í ágúst 1962. Sumarið 1964
var hann dæmdur, að undan-
(gengnum réttarhöldum (Rivonia
Trial), í ævilangt fangelsi ásamt
helstu leiðtogum andstöðunnar
og situr þar enn. Ein meginkrafa
andstöðunnar í Suður-Afríku er
að hann verði látinn laus án skil-
yrða.
Skæruliðasamtökin Þjóðar-
spjótið (Umkhonto we Sizwe)
voru stofnuð í nóvember 1961.
Formlega eru þau aðskilin frá
ANC. Forystumenn ANC, m.a.
Mandela, undirbjuggu stofnun
samtakanna. Þetta var viður-
kenning á nauðsyn vopnaðrar
óaráttu gegn stjórn hvíta minni-
hlutans, og nauðsynleg viðbrögð
við ofbeldisverkum hennar.
Ríkisstjórninni tókst að halda
andstöðunni niðri á sjöunda ára-
tugnum með fangelsunum,
ofsóknunr, manndrápum og af-
tökum. A áttunda áratugnum
blossaði andspyrnan upp á nýjan
leik. Það gerðist um svipað leyti
og nýlendur Portúgala í Afríku,
m.a. Angóla og Mozambique,
öðluðust sjálfstæði og svarti
meirihlutinn vann sigur á aðskiln-
aðarstjórn Ian Smith í Zimbabwe
(áður Rhódesíu). Við þessa sigra
jókst baráttuþrek meirihlutans í
Suður-Afríku enn frekar en ríkis-
stjórnin syrgði fráhvarf aðal-
stuðningsmanna sinna á svæðinu,
nýlendukúgaranna og fasistanna,
að sama skapi.
Árið 1976 mótmæltu náms-
menn því að mál Búanna, Afrik-
aans, væri notað í skólum svartra.
Mótmælin náðu hámarki 16. júní
það ár í Soweto, útborg Jóhann-
esarborgar, þegar lögreglan varð
yfir 300 börnum og unglingum að
bana.
Aöskilnaöarstefnan
Aðskilnaðarstefnan í Suður-
Afríku, apartheid, er lögleitt
kerfi kynþáttaaðskilnaðar.
Stjórnarfar sem fullkomnar
eignaupptöku lands og réttinda-
leysi afríkana.
Meirihlutinn, 27,4 milljónir,
sem er ekki hvítur (blökkumenn,
blandaðir, asískir) lýtur yfir-
ráðum 4,6 milljóna hvíts minni-
hluta. Hvíti minnihlutinn á 87%
landsins en meirihlutanum er vís-
að til hinna 13% sem eru auk þess
hrjóstugustu hlutar landsins. Þau
nefnast heimalönd (Bantustans).
Stjórnarfarið byggir á að svart-
ir vinni flest störf og framleiði
það sem framleitt er í Suður-
Afríku, en séu þar ekki þess utan.
Við þetta miðar vegabréfalög-
gjöfin, en samkvæmt henni eru
allir aðrir en hvítir alls ekki full-
gildir borgarar. Og útfrá þessu
var gengið þegar skipulagning
heimalanda fyrir þessa annars
flokks borgara fór fram, en þar
búa milljónir afríkana.
Þaðan fara verkamenn til
vinnu sinnar í námum og heim
aftur, til plantekranna og heim
aftur eftir því hvort þeir hafa
vinnu og uppáskrift í vegabréfi
eða ekki. Sitt í hvoru lagi flytjast
karlar og konur til borganna til að
vinna og heim aftur. Það þarf
leyfi til að vinna, ferðast og dvelj-
ast einhvers staðar. Fjölskyldulíf,
búseta, heilsugæsla, menntun og
atvinna, allt lífið mótast, tak-
markast og stjórnast af apart-
heid, aðskilnaðarstefnunni.
Nýlegir áfangar
Eftir átökin í Soweto hélt and-
staðan áfram að vaxa. ANC kom
á ný fram á sjónarsviðið sem for-
ystuafl.
Verkalýðsfélög efldust einnig
til muna. Verkalýðsfélög voru
bönnuð í Suður-Afríku fram til
1979, en þá neyddust stjórnvöld
til að aflétta banninu. Með
löggjöfinni sem sneið þeim
þröngan stakk, hugðist ríkis-
stjórnin hafa eftirlit með sam-
tökum meirihlutans.
Þá var ætlunin að splundra
samstöðu meirihlutans með sam-
þykkt nýrrar stjórnarskrár 1984
þar sem gert var ráð fyrir svo-
kölluðu þrídeildarkerfi. Auk
þingdeildar hvíta minnihlutans
átti að stofna sitt hvora deildina,
nánast valdalausa, fyrir fólk af
blönduðum og asískum uppruna.
í kringum baráttuna gegn nýju
stjórnarskránni var Sameinaða
lýðræðisfylkingin (United
Democratic Front, UDF) stofn-
uð. Hún sameinar rúm 650
samtök og yfir tvær milljónir
manna í baráttu gegn aðskilnað-
arstefnunni. Herferð UDF gegn
nýju stjórnarskránni varð til þess
að lítill hluti fólks af blönduðum
og asískum uppruna greiddi at-
kvæði við kosningar til nýju
deildanna. Þessi úrslit voru mikill
ósigur fyrir ríkisstjórnina.
Meðal mikilvægustu áfanga-
sigra meirihlutans undanfarin ár
var þegar blökkumenn og liðs-
menn þeirra stofnuðu Samband
suður-afrískra verkalýðsfélaga
(Congress of South African Tra-
de Union, COSATU) í desember
1985. Þetta gerðist einungis sex
árum eftir að verkalýðsfélögin
voru leyfð í þeim misheppnaða
tilgangi að hafa eftirlit með sam-
tökum meirihlutans.
Ég lýk þessari grein með því að
hvetja alla lesendur Þjóðviljans
til að kynna sér baráttu blökku-
manna í Suður-Afríku, sögu
ANC og Frelsisskrána og þróun
mála almennt í syðrihluta Afríku.
Við getum lært af henni á sama
tíma og lágdeyða ríkir í pólitík-
inni á íslandi og nálægum
löndum.
Á meðan ekki fer fram barátta
af hálfu vinnandi stétta í okkar
landi sem færir okkur heim sann-
inn um að sósíalismi sé rétt
stefna, er hlutur hugmynda með-
al sósíalista mikill. Hugmyndir
eru fallvaltar og verða auðveld-
lega borgarastéttinni að bráð í
eymd og volæði aðgerðaleysisins
og pragmatík kosningahyggjunn-
ar.
6. janúar 1987
Gylfi Páll Hersir
Leiðrétting
Mig langar að biðja Þjóðvilj-
ann fyrir eftirfarandi leiðréttingu
á upphafsorði fáeinna hendinga
eftir undirritaðan sem birtust á 5.
síðu blaðsins í gær ásamt öðrum
eftirmælum um Snorra Hjartar-
son:
Undan ísblárri skör
starir auga fljótsins...
í stað undan hefur verið prent-
að undir sem ekki er rétt og
breytir merkingu.
Hjörtur Pálsson
SKÁKÞING REYKJAVÍKUR
1987
hefst aö Grensásvegi 46 sunnudag 11. janúar kl. 14.
Keppendur tefla í einum flokki ellefu umferðir eftir
Monrad-kerfi. Öllum er heimil þátttaka.
Umferðir verða á sunnudögum kl. 14 og á miðviku-
dögum og föstudögum kl. 19.30. Biðskákadagar á-
kveðnir síðar.
Skráning ímótiðferfram ísímaTaflfélagsinsákvöldin
kl. 20-22. Lokaskráning í aðalkeppnina verður laugar-
dag 10. janúar kl. 14-18.
Keppni í flokki 14 ára og yngri hefst laugardag 17.
janúar kl. 14. Tefldar verða níu umferðir eftir Monrad-
kerfi og tekur sú keppni þrjá laugardaga, þrjár umferð-
ir í senn.
Taflféiag Reykjavíkur,
Grensásvegi 44-46, R.
Símar 8-35-40 og 68-16-90.
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þlmmtudagur 8. janúar 1987