Þjóðviljinn - 07.02.1987, Qupperneq 5

Fimmtíuþúsund kjamaoddar og
fáeinir skrokkar af lambaketi
Framlag ufanríkisráðherra íslendinga
til friðarmála
Ef hvert mannsbarn á íslandi
borgaði tíu milljónir króna á
mánuði í sjóð þá mundi sá sjóður
ekki nægja til að standa undir
þeim útgjöldum sem fara til her-
mála í heiminum á ári hverju, því
að samkvæmt tölum frá Samein-
uðu þjóðunum eyða þjóðir heims
um það bil 60 miiljónum króna til
hermála á hverri mínútu sólar-
hringsins.
Þessi glæpsamlegu útgjöld eru
réttlætt með því að þeim sé varið
til varðveislu friðarins, en þrátt
fyrir þetta umfangsmikla og
kostnaðarsama friðarstarf reikn-
ast mönnum hjá Sameinuðu
þjóðunum svo til, að á tuttugustu
öldinni hafi um það bil 207 styrj-
aldir geisað víðsvegar um heim-
inn - og fyrir utan fjárútlátin hafi
þessar styrjaldir kostaði 78
milljónir jarðarbúa lífið.
Þetta eru í rauninni óskiljan-
legar tölur. En þær gefa vísbend-
ingu um þann hrikalega veruleika
sem mannkynið býr við.
Tortímingaröflin hafa undir-
tökin.
f vopnabúrum heimsbyggðar-
innar er geymdur nægur tortím-
ingarkraftur til að drepa hvert
mannsbarn á jörðinni. Ekki einu
sinni - heldur tólf sinnum. Eins
og það skipti máli.
Einn af hverjum 43 jarðarbú-
um er hermaður.
Einn af hverjum 1030 er lækn-
ir.
Á hverjum degi deyja 50.000
manns af völdum næringarskorts,
þrátt fyrir að matvælaframleiðsla
sé nægileg til að brauðfæða alla
íbúa jarðarinnar.
Milljón sinnum
Hiroshima
í heiminum eru til yfir 50.000
kjarnaoddar. Heildarsprengi-
kraftur þeirra er milljónfaldur
sprengikraftur Hiro-
shima-sprengjunnar, sem var 17
kílótonn. Kílótonn er 1000 tonn
af venjulegu TNT-sprengiefni.
í herjum heimsins eru um
140.000 skriðdrekar, yfir 35.000
orustuflugvélar, 21.000 þyrlur,
1.100 stærri herskip og yfir 700
kafbátar.
Ef einhver skyldi vera að velta
því fyrir sér úr hvaða heimildum
þessar ógurlegu tölur eru fengnar
þá eru þær einfaldlega teknar upp
úr riti, sem Félag Sameinuðu
þjóðanna gefur út. Ritið heitir
„Friðarár 1986-Fjörutíu ára að-
ild íslands að Sameinuðu þjóðun-
um“. Ritstjóri og ábyrgðarmaður
er Ragnar Ólafsson, en formaður
félagsins er Knútur Hallsson
ráðuneytisstjóri í menntamála-
ráðuneytinu.
Þetta rit er hið merkasta rit
fyrir ýmissa hluta sakir, bæði birt-
ir það upplýsingar, sem alltof
sjaldan er haldið á loft um hið
vitfirrta ástand sem rfkir í heimin-
um. En fyrir utan þarfar upplýs-
ingar er einnig að finna í ritinu
mjög athyglisverða grein eftir
utanríkisráðherrann í ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar, en
hann heitir Matthías Á. Mathie-
sen.
Þessi grein er hin kostulegasta
lesning, og væri í rauninni
sprenghlægileg - ef höfundur
hennar væri cinhver annar en
utanríkisráðherra okkar ísiend-
inga.
Lítum á greinina:
Hún heitir: „FRAMLAG ÍS-
LENDINGA TIL FRIÐAR-
MÁLA“ og hefst á hinni þörfu
spurningu: „Hvað geta íslending-
ar lagt af mörkum til tryggingar
friði?“
Matthías reynir
að skilgreina „frið“
Áður en ráðherrann kemst til
að svara spurningunni vill hann
fyrst af öllu rannsaka, hvað hug-
takið „friður“ merki eiginlega,
svo að hann lendi ekki á villugöt-
um með svarið.
Rýnum í textann: „Hvað geta
íslendingar lagt af mörkum til
tryggingar friði? Svör við þessari
spurningu eru að sjálfsögðu háð
skilgreiningu hugtaksins „frið-
ar“: Við þekkjum það af eigin
raun að friður í ófreisi er óbæri-
legur. Það kann að virðast
friðsamlegt innan fjögurra veggja
fangelsins, en það er ekki sá
friður, sem við kjósum okkur.
(Leturbr. Þjóðv. Hvað ermaður-
inn aðfara?). Friður kann m.ö.o.
að vera mikilsverður en aðeins að
fullnægðum tilteknum forsend-
um. Þær forendur eru m.a. sjálfs-
ákvörðunarréttur þjóða og ein-
staklinga og virðing fyrir
mannréttindum. (Leturbr.
Þjóðv.). Án þessara forsendna
væri friður einskis virði.“
Þegar maður er kominn svona
langt í lesningunni sér maður að
ekki bólar ennþá á hinni bráð-
nauðsynlegu skilgreiningu utan-
ríkisráðherra íslendinga á hug-
takinu „friður“, en þeirri skil-
greiningu sagðist hann vera háð-
ur í upphafi máls síns. Hins vegar
hefur hann komið því til skila
eftir krókaleiðum, að hann sé
hlynntur frelsi og sjálfstæði
(„sjálfsákvörðunarréttur þjóða
og einstaklinga“) og beri virðingu
fyrir mannréttindum - og er gott
til þess að vita. Sömuleiðis virðist
utanríkisráðherrann vera búinn
að gefast upp á að elta ólar við að
skilgreina hugtakið „frið“, svo að
við skulum bara líka láta það eiga
sig.
Ráðherrann heldur áfram:
„Þessi undirstöðuatriði verða
menn að hafa í huga í allri um-
fjöllun um stríð og frið.“
Þarna virðist hann eiga við
það, sem hann áður sagði:
„Friður kann m.ö.o. að vera
mikilsverður en aðeins að
fullnægðum tilteknum forsend-
um.“
Sem sé: Friður getur svo sem
verið mikilsverður - ef ákveðin
skilyrði eru uppfyllt. (Skilyrðin
sem hann virðist eiga við eru þá
m.a. „sjálfsákvörðunarréttur
þjóða og einstaklinga og virðing
fyrir mannréttindum").
Til allrar hamingju virðist
ráðherrann hafa orðið var við
skilning á þessum bollalegging-
um sínum í sáttmála Sameinuðu
þjóðanna:
„Skilningur á þessu kemur
fram í sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna m.a. með tengingu orðanna
„friður“ og „öryggi“.
Soldið er þetta óljóst hjá ráð-
herranum, en hann heldur áfram:
„Þar virðist (Leturbr. Þjóðv.)
gert ráð fyrir tilvist verðmæta,
sem friði væri fórnandi fyrir.“
Látum þetta vera, en síðan
kemur merkileg útlegging og
söguskýring.
Merkileg
söguskýring
„í síðari heimsstyrjöldinni
vörðust vestrænar (Leturbr.
Þjóðv.) þjóðir ásælni alræðisafla
og brutu yfirgang þeirra á bak aft-
ur. Þegar á tímum ófriðarins hófu
bandamenn undirbúning að
varðveislu friðar eftir hildar-
leikinn mikla. Skilyrði friðarins
voru vitaskuld þau verðmæti
vestrænnar menningar, lýðræði
og frelsi sem ófriðurinn snerist
um.“
Þarna kemur mjög vel í ljós
hvílíkur afburðamaður utanríkis-
ráðherrann okkar er, þegar til
hans kasta kemur að útskýra
flókna hluti á einfaldan hátt. En:
áfram með smjörið:
„Eftir stríð voru miklar vonir
bundnar við samtök Sameinuðu
þjóðanna. Menn töldu meira að
segja, að hugsanlega yrði Örygg-
isráðið svo sterkt, að það gæti
skakkað leikinn ef ófriður brytist
út á tilteknum svæðum og komið í
veg fyrir stigmögnun átaka, sem
stefnt gætu heimsfriðnum í tví-
sýnu. Fljótt kom þó í ljós að þjóð-
unum voru einnig önnur ráð
nauðsynleg til tryggingar friði.“
(Leturbr. Þjóðv.)
Þarna er maður farinn að
sakna þess að ráðherrann skuli
hafa trassað að skilgreina hug-
takið „friður“ eins og hann talaði
um í upphafi, því að þama er
hann kominn á stúfana með
tvenns konar „frið“, annars vegar
„heimsfrið“ og hins vegar venju-
Iegan „frið“. Hann talar um að
vonir hafi verið bundnar við að
Öryggisráðið gæti „skakkað
leikinn ef ófriður brytist út á til-
teknum svæðum og komið í veg
fyrir stigmögnun átaka, sem
stefnt gætu heimsfriðnum í tví-
sýnu.“
Þegar hann talar um „ófrið á
tilteknum svæðum“ er hann
sennilega að meina ófrið sem
hann telur ekki réttlætanlegan,
en undir svoleiðis ófrið heyra
sennilega stríð sem háð er út af
einhverjum tittlingaskít - en ekki
út af „sjálfsákvörðunarrétti
þjóða og einstaklinga o.s.frv.“ -
en án þeirra forsendna telur
Matthías frið einskis virði.
Matthías bendir þarna á
„nauðsyn“ sem vafist hefur fyrir
mörgum: „Fljótt kom þó í ljós að
þjóðum voru einnig önnur ráð
nauðsynleg til tryggingar friði,“
segir hann. Þarna á hann að
öllum líkindum við friðargæslu-
stofnanir á borð við NATO, SE-
ATO og Varsjárbandalagið, en
þó skyldi maður ekki vera of
fljótur á sér til að draga ályktanir,
þvf að Matthías hefur meira spak-
legt um málið að segja:
Hver er
sjálfum sér næstur
„Stórveldarígur og ofbeldi al-
ræðisríkja gróf undan trú manna
á öflugt öryggisráð til tryggingar
friði. I samræmi við ákvæði 51.
gr. sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna stofnuðu t.d. vestræn ríki
varnarbandalag um öryggi sitt,
sjálfsákvörðunarrétt og frelsi.“
Að loknum þessum merkilega
formála er utanríkisráðherrann
loksins kominn að efninu, sem
samkvæmt fyrirsögninni er:
FRAMLAG ÍSLENDINGA
TIL FRIÐARMÁLA:
„Þessar staðreyndir hafa sett
mark sitt á framlag ísiendinga til
friðarmála. Sameinuðu þjóðirnar
þróuðust í þá átt að verða mikils-
verður vettvangur skoðana-
skipta, en í framkvæmd hafa
þjóðirnar fremur treyst á eigin
mátt og megin. í friðarmálum
hefur hver reynst sjálfum sér
næstur. (Leturbr. Þjóðv.). Vest-
rænar þjóðir hafa treyst sam-
stöðu sína og við íslendingar höf-
um lagt okkar af mörkum til að
skapa jafnvægi og eyða hernaðar-
legri óvissu í okkar heimshluta.
Með þeim hætti hefur verið
tryggður sá friður með frelsi sem
samrýmist mati okkar á verð-
mætum.“
Matthías bendir á að í friðar-
málum hafi hver reynst sjálfum
sér næstur og leggur áherslu á að
við fslendingar höfum lagt okkar
af mörkum til að skapa jafnvægi
o.s.frv. Þarna á hann sennilega
við varnarsamning okkar við
Bandaríki Norður-Ameríku og
þátttöku okkar í NATÓ. Þetta er
það framlag Islendinga til
heimsfriðarins, sem utanríkis-
ráðherrann leggur megináherslu
á; þjónkun og undanlátssemi við
Bandaríkjastjórn og blindur
stuðningur við herskáa vígbúnað-
arstefnu hennar er sú tegund
„sjálfsákvörðunarréttar" okkar
Islendinga, sem í augum ráðherr-
ans er ennþá mikilvægari en
friður. Eða eins og hann segir
sjálfur: „Án þessara forsendna
væri friður einskis virði.“
Um þetta eru deildar meining-
ar,því að sem betur fer eru ennþá
til Islendingar, sem telja að friður
undir byssukjöftum, friður í
kjarnorkuhreiðri, friður ógnar-
innar sé enginn friður.
„Raunsæjar“
hugmyndir um
frið og afvopnun
En ráðherrann heldur áfram
að útlista friðarstefnu sína:
„Á alþjóðlegum vettvangi höf-
um við íslendingar staðið vörð
um varnar- og öryggishagsmuni
vestrænna ríkja en stutt um leið
raunsæjar (Leturbr. Þjóðv.)
hugmyndir og tillögur um frið og
afvopnun, þar sem gætt hefur
verið tiltekinna sjónarmiða. í
stuttu máli eru þessi sjónarmið
eftirfarandi:
Vígbúnaður risaveldanna er
fyrir löngu kominn á það stig, að
erfitt er að trúa fullyrðingum
þeirra um að aukin uppbygging
hernaðar tryggi öruggi þeirra eða
annarra. Líklegra er, að afvopn-
un leiði til aukins öryggis.“ (Let-
urbr. Þjóðv.). Svona skilnings-
vottur á ástandinu frá hálfu utan-
ríkisráðherrans gleður mann, en
það væri ekki auðvelt fyrir hann
að koma fram við Bandaríkja-
menn í gervi kjötkaupmanns og
skipamiðlara, ef hann kynni ekki
líka að slá þá varnagla, sem
nauðsynlegir eru til að geta þrátt
fyrir allt mælt vígbúnaði og hern-
Laugardagur 7. febrúar 1987 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 5