Þjóðviljinn - 20.05.1987, Blaðsíða 5

Hátt spenntur boginn í óperustíl
Þjóðleikhúsið sýnir
YERMA
eftir Federico García Lorca
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifsdóttir
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson
Tónlist: Hjálmar H. Ragnarsson
Þýðing: Karl Guðmundsson
Mikilúöleg leikmynd blasir við
á sviðinu. Fremst til vinstri þrír
skáhallir pallar, mislangir, upp af
þeim veggir og til hægri langur
pallur út af sviðinu - stíf form og
ósveigjanleg. í baksýn eru skörð-
óttir og hrjóstrugir klettar á
strönd sem minna á mynd eftir
Dalí. Margt má lesa út úr þessari
mynd, til dæmis andstæður stífra
forma annars vegar og óhaminna
forma hins vegar, sem tjá þær
andstæður ósveigjanlegra boða
siðmenningarinnar annars vegar
og hamslausra hvata náttúrunnar
hins vegar sem ásamt með öðru
takast á í þessu verki. í þvotta-
kvennaatriðinu streymir á eftir
miðju sviði úr bylgjandi bláu efni
og þá skapast sterk andstæða
milli lifandi vatnsins og lífvana
hrjóstursins í baksýn.
Með þessu móti er leikmyndin
mjög ríkur þáttur þessarar sýn-
ingar og verður enn sterkari fyrir
tilstuðlan magnaðrar, express-
jónískrar ljósabeitingar, sem á
köflum nálgast súrrealisma, og er
ofsafengnum geðsveiflum per-
sónanna lýst með skyndilegum og
sterkum breytingum á ljósi og
litum. Þessi leikmynd, og lýsing
Páls Ragnarssonar, er frábært
verk og ber þess glöggt vitni
hversu öruggum tökum Sigurjón
hefur náð á sjónlist leikhússins.
Yerma er í eðli sínu harmljóð
og minnir um margt á gríska
harmleiki, m.a. í notkun kórsins,
en stendur um leið traustum fót-
um í veruleik spænsks sveita-
fólks. Þórhildur Þorleifsdóttir
hefur valið býsna róttæka leið til
að túlka þessa harmsögu óbyrj-
unnar og þetta eilífa drama lífs og
dauða. Hún hefur reynt að skapa
eins konar „Gesamtkunstwerk“
þar sem mynd, orð, hreyfing,
dans, söngur og tónlist renna
saman í eitt og allt styður hvað
annað til að ná upphöfnum geð-
hrifum. Petta er einskonar
óperustíll og hann hæfir um
margt afskaplega vel stíl og efni
leiksins. Það eru sterkar og vold-
ugar tilfinningar sem eru á ferð-
inni í Yermu, eiginlega stærri en
persónurnar sjálfar, þannig að
þær verða naumast tjáðar til fulls
með raunsæislegri leiklist.
Tónlistin í þessari sýningu er
því annað og meira en þeir hrif-
hljómar sem venja er orðið að
hafa til að undirstrika hugar-
ástand. Hún er fullgildur þáttur
sýningarinnar, notuð til að tjá
þær tilfinningar sem fátækleg orð
ná ekki yfir. Hér hefur Hjálmar
Ragnarsson að mínu viti unnið
stórvirki. Tónlist hans er einföld
og háttbundin, gædd sterkri og
seiðandi hrynjandi, hljómar eins
og kröftugur æðasláttur lífsins í
hópatriðunum. Hins vegar er hún
sársaukafull og þrungin angist í
söngvunum er Signý Sæmunds-
dóttir flytur af þrótti, íþrótt og
innlifun fyrir munn Yermu.
Undirleikur er á ásláttarhljóðfæri
einvörðungu og er samspil þeirra
og raddanna kynngimagnað. Sá
einn er ljóður á tónlistarflutningi
að í hópatriðunum, einkum því
fyrra, er afar erfitt að greina text-
ann. Þetta er mjög alvarlegur
ágalli þí að þessir textar eru
þungamiðja verksins. Vil ég ráð-
leggja fólki að lesa þessa texta
vandlega fyrir sýningu (þeir eru í
leikskránni) til þess að geta notið
þessara atriða betur.
Það er í hópatriðunum sem

þessi sýning er sterkust, enda að-
ferð hennar slík að þar renna öll
tjáningarmeðulin saman eins og
áður er nefnt. í fyrra atriðinu eru
konurnar að þvo þvott sinn við
ána og syngja um yndi lífsins og
kviknunar þess, en erfiðleika
óbyrjunnar. Þarna renna mynd,
danshreyfingar, tónar og blakt-
andi lökin meistaralega saman,
en til mótvægis sitja mágkonur
Yermu svartklæddar og lífvana
neðar við ána. Hér vantar ekki
annað en að magnaður texti
Lorca skili sér í söngnum til þess
að atriðið sé nánast fullkomið.
Svipað má raunar segja um
seinna hópatriðið þar sem áhrifin
eru reyndar enn sterkari, m.a.
vegna þess að meira skilst af text-
anum. Það hefst með helgigöngu
svartklæddra kvenna sem biðja
um að þeim megi hlotnast að
verða barnshafandi. Síðan tekur
við æðisgengin dýrlingahátíð, fí-
esta, með dansi og söng sem snýst
í kringum tvær verur á háum
stultum, kvenveru í brúðarlíni og
karlveru með horn eitt mikið í
hendi sem reðurtákn. Því að
þetta er auðvitað frjósemishátíð.
Þetta atriði þótti mér alger hát-
indur sýningarinnar og raunar
með því áhrifamesta af þessu tagi
sem ég hef orðið fyrir.
Það er ljóst að þegar boginn er
spenntur eins hátt og hann er í
óperustíl þessarar sýningar dugir
enginn natúralískur hversdags-
leikstíll. Hann þarf að vera ýktur
og upphafinn. Samt má hann
ekki glata jarðsambandi sínu við
það óbrotna og safaríka fólk sem
hér er lýst. Þetta er nokkuð vand-
rataður vegur og það er hér sem
manni finnst nokkurs óöryggis
gæta af hendi leikstjóra. Sumum
tókst þetta að vísu vel, til dæmis
var sú gamla guðlausa makalaust
mögnuð og upphafin í jarðneskri
stærð sinni í túlkun Guðrúnar
Stephensen. Og Kristbjörg Kjeld
beitti frábærri framsagnartækni
sinni meistaralega í sínu hlut-
verki. En það var einmitt fram-
sögnin sem mest virtist há Tinnu
Gunnlaugsdóttur í kröfuhörðu
titilhlutverkinu. Hún lék alltof
mikið á uppspenntum einhæfum
nótum sem urðu ákaflega
þreytandi. Hún notaði í sífellu
hljómfall sem hækkaði hvellt í
setningarlok og vantaði alla
breidd og fjölbreytni tilfinninga í
raddbeitinguna. Leikur hennar
varð stífur og skorti sannfærandi
geislun tilfinninga. Svipað má
raunar segja um Arnar Jónsson,
sem að vísu leikur stífa persónu,
en vantaði alltént þónokkuð á að
hann hefði þá sterku nærveru
sem hann ræður yfir. Pálmi
Gestsson var rösklegur og opinn í
túlkun sinni á Viktor og Guðný
Ragnarsdóttir kom þekkilega
fyrir í hlutverki Maríu.
Aðra er tæpast ástæða til að
nafngreina í þessari geysifjöl-
mennu sýningu, en geta verður
þeirra stultusnillinga Jóhanns
Sigurðarsonar og Jóns S. Gunn-
arssonar sem léku listir sínar af
prýði (og hugprýði) og sungu af
krafti. Þvottakonur voru lifandi
og þróttmiklar í hreyfingum og
íslenski dansflokkurinn og fleiri
dönsuðu af snilld á dýrlingahátíð.
Þetta er metnaðarfull og
áræðin sýning sem að miklu leyti
hefur heppnast ótrúlega vel. Hún
sýnir hvers íslenskt leikhúsfólk er
megnugt þegar það gerir ítrustu
kröfur til sjálfs sín og er sannar-
lega spor framávið í leiklist okk-
ar. Við sjáum eftir Þórhildi inn f-
þingsali.
Það er gamalkunnugt að erfitt
er að þýða Lorca. Stíll hans er
mjög sérkennilegur, í senn ein-
faldur og upphafinn, alþýðlegur
og skáldlegur. Karl Guðmunds-
son, einn af okkar snjöllustu þýð-
endum, segir sjálfur að hann hafi
lagt sig mest eftir hljómfallinu.
Það er vissulega í góðum takti við
allan stíl sýningarinnar. Textinn
lætur vel í eyrum, mergjaðar og
taktfastar setningar.
Sverrir Hólmarsson
Miðvikudagur 20. maí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5