Þjóðviljinn - 02.07.1987, Síða 7

Sú bitra fregn barst til Kaup-
mannahafnar á fremur kuldaleg-
um sumardegi, að minn gamli
vinur, Alfreð Flóki væri látinn.
Við kynntumst vorið 1959 og
hittumst stundum á kaffihúsum í
Reykjavík. Hann hafði verið á
Akademíinu í Kaupmannahöfn
hjá Prófessor Sören Hjorth Ni-
elsen. Taldi Flóki réttast að ég
sækti um skólavist hjá þessum
manni, úr því að ég var í þeim
þönkum. Þannig byrjaði samvera
okkar haustið 1961, en eftir þetta
bjó hann tímabundið í borginni,
oft ár í einu, og kom gjarnan á
vorin. Hann elskaði gömlu Kaup-
mannahöfn og við höfum átt
margar ógleymanlegar stundir
þar saman. Leiðin að hjarta
Flóka gat legið í gegnum pott af
ungversku gúllasi, vel sterku, og
flösku af frönsku rauðvíni. En
annars komu þau Ingibjörg oft,
m.a. vegna þess að þau höfðu
gaman af börnum.
Að eðli var Flóki afar hlýr, hlé-
drægur, jafnvel býsna feiminn
maður. Hann var húmoristi af
Guðs náð og var snillingur í að
segja sögur. Hann naut sín allra
best í litlum hópi. Engan mynd-
listarmann hef ég þekkt, sem var
jafn víðlesinn í menningarsög-
unni, ekki síst persónusögu, og
það frá fjölda landa.
Meðal nemenda Akademísins
vakti Flóki mikla athygli og vissi
hann mæta vel af þessu. I mat-
stofu skólans leit þetta stundum
þannig út að hann gat varla borð-
að „frikadellurnar" fyrir stor-
mandi kvenhylli. í annan tíma sat
mikill hópur í kringum hann og
allt í uppnámi, því að þá var hann
að tefla skólafélaga sína af sér,
hvern af öðrum, og hafði lagt
peninga undir. í eitt sinn var það
að hann leit yfir liðið og sagði að
það væri hann handviss um, að
eithvert þrautleiðinlegasta tóm-
stundagaman sem fyrirfyndist,
væri að vera svona normal. Eftir
slíka sigra var farið í búlluhring-
ferð, byrjað á Skindbuksen eða
Hviida og oft komið seint heim.
Á slíkum næturferðum kom
margt misjafnt fyrir og gæti orðið
langur kapítuli. Aðalpersónan
gat haft gaman af að heyra þessar
„Flókasögur“ af sjálfum sér í
hverfunum í kring um Nikolaj
kirkju og Kóngsins Nýjatorg.
Einmitt þess vegna finnst mér
Flóki standa fyrir aftan mig þessa
stundina, horfa yfir öxlina á þess-
ar línur og segja: „Gamle dreng,
ætlarðu ekki, ormurinn þinn, að
hafa eina einustu Flókasögu af
Old boy, Alfredó og það í sjálfum
nekrólógnum um snillinginn?"
En svo verður ekki að sinni, þó af
nógu sé að taka. Það er engin
hætta á að Alfreðs Flóka verði
ekki minnst á góðum stöðum í
gömlu Kaupmannahöfn.
Við fórum mikið á bókasafn
skólans á tímabili og leituðum að
alls ólíkum hlutum. Flóki kynnti
mig fyrir verkum listamanna eins
og t.d. Ivar Arosenius, Angueli,
Joosephsson, Grúnewald og C.F.
Hill. Sá síðastnefndi var okkur
oft umræðuefni. Þetta voru allt
hans menn og sunnar í álfunni átti
hann þá Doré, Redon, Ensor,
Moreau og Pascin o.fl. Við vor-
um ekki sammála um nemendur
Moreaus nema Rouault sem við
báðir dáðum. Flóka fannst Mat-
isse hálf úrkynjaður og hann
brosti að kúbistunum.
Sem teiknari var Flóki alger-
lega í sérflokki. Hann réð mjög
snemma yfir góðri tækni, var
þrautseigur og vann af mikilli ná-
kvæmni. Hann starfaði alla tíð á
fremur þröngu sviði, hann rækt-
aði sinn garð og vildi hafa hann í
friði. Á skólaárunum teiknaði
hann mikið, en ekki alltaf í sjálf-
MINNING
Fæddur: 19.12. 1938 - Dáinn: 18.06. 1987 -
um skólanum. Hann gerði samn-
ing við Hjorth Nielsen um að
teikna heima og líka í skólanum
eftir vild, gegn því skilyrði að
sýna kennaranum myndirnar
reglulega. Hann uppfyllti þetta
loforð á góðan máta, enda er mér
minnisstætt þegar hann kom með
möppurnar sínar inná skrifstofu
Hjorts og þeir ræddu teikning-
arnar langtímum saman. Flóki
vann markvisst sem teiknari eftir
þetta og á sér enga hliðstæðu í
íslenskri list. Hann var náttúrlega
skyldur alheimshreyfingu
súrrealismans, sem hann glugg-
aði mikið í, en Flóki fór alltaf
sínar eigin götur. Hann skoðaði
hluti afar vel, þegar hann var á
söfnum. Gekk hægt um salina,
beit kannski örlítið í neðri vörina
og kom svo eftir drykklanga
stund með skýrt álit sitt á verk-
inu.
Flóki elskaði konur. Hann var
alla tíð gjörsamlega töfraður af
konum. Þær voru verur sem bæði
gátu heillað menn eða gert þá
sturlaða með dulrænu afli. Um
þetta fjölluðu myndir hans að
verulegu leyti, frjósemin gegn
dauðanum, lífið og erótíkin.
Hann var á vissan hátt tvíráður
einfari, vissi að maðurinn er alltaf
einn og deyr einn. Hann trúði á
erótíkina í sama skilningi og
Forn-grikkir.
Trúlega eigum við Gerður eftir
að sakna sögumannsins og húm-
oristans Flóka allra mest, svo og
bréfanna og kortanna frá honum.
Hinn sérkennilegi undirtónn í
sögum Flóka byggðist á næstum
barnslegri eftirtekt og ríkri
kímniblendinni dómgreind.
Þess vegna er okkur sár hryggð
í huga og við munum minnast Al-
freðs Flóka svo lengi sem við
lifum. Við samhryggjumst inni-
lega móður hans, syni, Ingi-
björgu og öðrum aðstandendum.
Tryggvi Ólafsson
Kæri Alfreð, Ég heyrði þig
segja við stúlkuna: „Hagaðu þér
ekki eins og lostafull jómfrú sem
lætur fallast fyrir dagrenningu,
stirnið bíður með fulla reisn.“
Þrykkt er á hnapp og arfleifð
Sades birtist:
Láttu þetta líða hægt, við gerum
eins og dýrin, sér í lagi slöngurn-
ar, upp í kvöldsólina.
Ég hef alltaf átt eitthvað van-
talað við þig, en hugsunin er
hverful, rétt eins og hjá Breton,
ein töf.
Vertu mér hlýr áður en jörðin
opnast.
Ég hitti þig á íslandi, í Kaup-
mannahöfn og víðar.
Sá blíð augu þín, kímnina, angist-
ina og titrandi hendurnar.
Hugsaði um hárfínar línurnar í
myndum þínum.
Augu okkar voru alltaf með á
nótunum, og þú sagðir að það
sem við sæjum væru tvær hliðar á
því sama. Maður á að sjá með
öklunum, nefinu, augunum,
tungunni og hinni ástríku svipu.
Við gátum verið ósáttir, en þó
aldrei í þeim mæli að kærleiks-
belgurinn sem við dönsuðum í
mundi bresta.
Ég átti mín leyndarmál, þú þín,
-við vorum ekki smásmugulegir.
Ég veit að þú sveikst mig vegna
tunglsjúku anemónunnar; ég þig
út af gleðikonunni Körlu í Flór-
ens... Þegar þú skildir þetta sagð-
ir þú ekkert, horfðir einungis til
mín með mínum augum og brost-
ir: Víst erum við eitt, eins og fugl-
inn efst uppi á Santa Maria del
Fiore.
Ert þú núna þar og ég hér? Nei,
við erum saman, blómskrúðið
brýst fram. Úr yndisskauti al-
heimsins heyrist lúður gjalla.
Engin skuld, engin refsing, allt er
kyrrt. Þú stendureins ogsjóarinn
á kránni, slærð í glasið og við bíð-
um eftir ræðu, eftir sumarkveðju.
Eða eftir sögu um málarann sem
byrjaði hlutlægt en varð óhlut-
lægur, elskaði alla jarðliti en mál-
aði með bláu.
Ég felli tár. Terra di Siena fell-
ur í glasið. Engill kemur aðsví-
fandi og hrærir í vökvanum. Ég er
fjólublár dropi í hafinu, innilukt-
ur í hnykli tilfinninganna. Hugsa
til þín, gamli gaur, síðhærður
með sígarettuna.
Egill Skallagrímsson var
eitthvað sem við drukkum, bætt
með tári af Svartadauða. Gerð-
um hróp að öllum öpum og idíót-
um sem liðu hjá. Ég sit með eina
af myndum þínum, drekk þína
skál og hrópa, fullur af kærleika:
Flóki, að ganga fram af fólki, það
er að lifa! Mundirðu eftir túss-
pennanum þínum? Ég á ramma
með reglubundnu mynstri. Þar
máttu teikna fjöldann allan af fíg-
úrum, fullum af vitund. Þú sviðs-
etur sorgina, því þú kannt meira
en að móta yfirborðið, sem er allt
í senn, samúð, fúlmennska og
harmur.
Hið opna land sálarinnar, sem
er nafnlaust, vellur upp sem asúr-
blá bjartsýni, paradís og hel. Eitt
snöggt hlé verður ekki að við-
skilnaði okkar.
Hans Henrik Jörgensen,
kvikmyndaleikstjóri,
Kaupmannahöfn
Gálgafuglinn er horfinn úr ís-
lenzka menningarberginu. Hann
bjó þar á syllu sinni - einn - langa
hríð.
Júlí 1955.
Á spítalaflötinni sunnanvið
Landakot sátu tveir menn: Snorri
Arinbjarnar listmálari og sjúk-
lingur og toginleitur, mjósleginn
unglingur með þykk hornspanga-
gleraugu, fár og feimnislegur og
fölari en nokkur sjúklinganna:
Alfreð Flóki. Okkur bar þar að,
félagana, í heimsókn til Snorra.
Á þessum árum var Flóki með-
al efnilegustu skákmanna lands-
ins, næstum orðinn Reykjavík-
urmeistari. Þar, sem víðar, lét
hann vinninginn liggja.
Um haustið hóf hann listnám.
Fjölskyldan, foreldrar og syst-
ir, bjuggu f hinu gamla húsi föð-
urættarinnar við Bárugötu 18:
gamalt og virðulegt hús undir
laufkrónum og innan dyra ríkti
mýstískt andrúm fortíðar.
En foreldrar Flóka tóku á móti
félögum sonarins af svo andófs-
lausri elskusemi, að einstakt var.
Og það var þeim líka aldeilis
sjálfsagður hlutur að sonurinn
færi til listnáms - þótt slíkt væri
ekki fýsilegur kostur á þessum
árum.
Herbergi Flóka undir súðinni að
vestan var mikill furðuheimur: á
veggjunum voru ógnvænlegar og
sjarmerandi myndir af ýmsum
stórsnillingum bókmenntasög-
unnar, Hugo, Balzac, Baudlea-
ire, Rimbaud, Poe, Oscar Wilde
omfl.
Og í hillum ótal raðir þung-
lamalegra leksíkona og úrval
heimsbókmenntanna. í þessari
vistarveru stundaði hinn feimnis-
legi unglingur bókmenntir og list
sína. Af munklegri elju og fýsn.
Lestur og teiknun voru honum
tvær jafn réttháar fíknir.
Árin liðu og Flóki varð frægur og
viðurkenndur og umdeildur
myndlistarmaður og einstaklega
hittinn á meinlaus loddarabrögð
til að vekja á sér athygli og erta
smáborgaraskapið. Hann varð
fyrir löngu þjóðsagnapersóna og
hafði vissa ánægju af athyglinni,
sem uppátæki hans vöktu.
Myndir hans eru víða á söfnum
erlendis og hafa lengi verið eftir-
sótt var af löndum hans.
Og nafn hans er löngu komið í
erlenda leksíkona.
Og samt var hann svo fáskiptinn
um veraldlegt lff og framapot, að
vinir hans urðu oft þrumu lostnir
vegna þeirra tækifæra, sem hann
lét ganga sér úr greipum. Hann
lét vinninginn liggja. Og í prakt-
ískum hlutum var hann ævintýra-
lega viðutan og framandi - ég veit
satt að segja ekki, hvort hann
kunni að hella uppá kaffi - og var
þó meiriháttar kaffikall.
Og skyndilega er hann allur,
þessi gamli snilldarinnar spjátr-
ungur.
Og hvað er þá minnisstæðast í
veru svo magnaðs og umdeilds
persónuleika?
Eru það heitar lífsnautna-
stundir frá æskudögum, þar sem
frásagnaleiftran snillingsins lýsti
upp stuttar nætur?
Eru það myndverk hans, ótta-
leg og falleg í senn - geníöl að
gerð?
Fágætur lífskúltúr hans og sið-
fágun?
Eða er það kannski minning úr
dönskum kóngsgarði, þarsem
Flóki hoppar og skoppar með
ungum dreng sem féll í grasið - og
meistari réttir honum langa,
mjúka hönd sína og þeir leiðast,
tveir og eru eitt?
Bragi Kristjónsson
Nína Björk Árnadóttir:
Flóki
In memoriam
Pie Jesu, Domine,
dona eis requiem.
Við ferðumst um hann
rökkurheiminn
þú gast alltaf opnað hann
œvintýri - sögur
dularfullir hlátrar - ofsakátir
alltaf sat engill innst.
Nuna get ég ekkert
nema grátið eins og barn
í sjálfselsku minni
og kveinað þessi orð
annars skálds:
deyðu ekki
mér þykir svo vœnt um þig
Fimmtudagur 2. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7