Þjóðviljinn - 11.07.1987, Side 9

Strengjaleikhúsið
í Hlaðvarpanum
Handrit, leikmynd: Messíana Tómas-
dóttir
Tónlist: Patrick Kosk
Leikstjórn: Messíana Tómasdóttir &
Patrick Kosk
Lýsing: Ágúst Pétursson
Leikarar: Asa Svavarsdóttir, Þór Tul-
iníus
Flautuleikari: Kolbeinn Bjarnason
Ljósamaður: Patrick Drake
Förðun: Guðrún Þorvarðardóttir
Smíðar: Pétur Knútsson
Það er með „nýjungaleikhús-
ið“ dálítið einsog nútímaljóðið
ón'maða. Þetta verður erfiðara
og erfiðara með árunum. Ekkert
er í sjálfu sér meiri þraut en
standardíseraður frumleiki,
svona þegar til lengdarinnar
lætur. En báðar þessar andstæðu
kröfur eru vissulega gerðar til
„nýjungaleikhússins“. Það er líka
með tímanum orðið nokkuð
formfast engu síðuren nútíma-
ljóðið sem einnig var formbylting
á sínum tíma.
Eitthvað þessulíkt kemur
manni í hug undireins gagnvart
leikmyndinni sem bíður í Hlað-
varpanum þegar inn er komið.
Þar eru hvítmálaðar stoðir, dá-
lítið einsog súlnagöng eilífðarinn-
ar, kertastjakar og slæður, spegl-
ar og nokkurskonar turn handa
persónunum og fara inní og koma
myndhöggvari, heldur eru
teikningar hans og málverk ekki
síður merkileg. Snilli Einars birt-
ist meðal annars í fullkomnum
trúnaði hans við listina. Einar
trúði því statt og stöðugt að listin
væri númer eitt í veröldinni og
stýrði öllu öðru, og sjálfum sér
samkvæmur tók hann aldrei tillit
til annars en að vera listinni trúr í
verkum sínum. Það er í mínum
augum merki um sannan lista-
mann að hann geri aldrei annað
en nákvæmlega það sem vilji
hans segir til um og án tillits til alls
annars.
- Annað sem gerir myndir Ein-
ars merkilegar er hvernig hann
lætur formið, plastíkina, þjóna
hugmyndinni. Hjá honum er
meiningin aðalatriði, hvort sem
hún er trúarlegs eða pólitísks eðl-
is. í verkum hans er Ijósið eða
Kristur grundvallaratriði, en það
birtist alltaf á grunni myrkursins,
fortíðarinnar og sögunnar, þar
sem djöflar, forynjur og tröll
leika lausum hala. Þá er tíma-
hugsunin í verkum hans afar at-
hyglisverð, eins og kemur til
dæmis fram í verkinu „Alda ald-
anna“. Við sjáum það hvergi bet-
ur en hjá Einari, að konseptið
eða hugmyndin hefur alltaf verið
til í allri stórri list.
- Hvenær fórst þú fyrst að læra
myndlist?
- Það var þegar ég var 13 ára í
Myndlistarskólanum hjá þeim
Lúðvíg Guðmundssyni og Kurt
Zier á Grundarstígnum. Annars
var það Kjartan Guðjónsson sem
kenndi mér, þá nýkominn frá
París. Hann lét okkur teikna
hauskúpur og bein, og ég man
S/ö
spegilmyndir
aftur útúr sem nýjar og gjör-
breyttar persónur. Það veit mað-
ur strax því þetta er gömul og
virðuleg nýjung.
Svo kemur tónlistin með tíma-
skyn af lífvana plánetu einhver-
staðar langt útí tóminu því allir
hlutir verða að gerast fjarskalega
hægt (tilað áhorfandanum gefist
ráðrúm að skilja þetta nýja). .
Persónurnar í þessu leikformi
mega helst ekkert heita nema
Hann, Hún og Það. Efnisþráður-
inn þarf að vera bæði víðtækur og
almennur, rúma alt og alla líktog
símaskráin gerir með öðrum
hætti að vísu.
Því raunverulega stöndum við
hér frammifyrir hugleiðingu
leikhússins um sjálfs sín eðli.
Thalía skoðar sig í spegli, hæg-
lát og virðuleg, stundum kanski
ögn tilgerðarleg jafnvel.
Það er alveg sérstök reynsla að
horfa á svona leikhús. Venjulegu
fólki á að geta fundist gaman að
fá að horfa yfir öxlina á leiklista-
gyðjunni þegar hún er ein að
spegla sig, aukþess sem atriðin
verða strax að mjög almennum
táknum sem hverjum og einum
leyfist að láta vekja með sér þær
hugsanir sem helst leita framí
sinnið.
Óþarfi líka að ræða þær neitt
frekar. Þá er leikhúsið eiginlega
stigið inní persónulegan heim og
sjálfsævisögu hvers áhorfanda
fyrir sig.
Leikhúsfólki ættu slíkar sýn-
ingar að geta orðið gagnlegar eða
stundum jafnvel nauðsynlegar
vegna hugmynda sem þar birtast í
hreinu formi og margoft nýtast
síðarmeir í öðru samhengi. Enda
hefur maður oft séð þvílíkt ger-
ast.
Ég fæ ekki betur séð en mánuð-
irnir í Finnlandi og gönguferðirn-
ar við sjóinn hafi nýst Messíönu
alveg mætavel, en þar segist hún
hafa unnið Sjö spegilmyndir.
Verkið er fjarska einlægt og
þættir leikhússins renna þar sam-
an í heild, nema hvað töluðum
texta er gefið frí. Það undirstrikar
hreinræktunina útaffyrir sig enn
betur. Því mannsröddin er þó
ekki fjarverandi með öllu.
Um tónlistina kann ég ekki að
dæma nema hvað mér virtist hún
á köflum orka mjög sterkt (í nánu
samstarfi við leikara og
leikmuni). Og gaman þótti mér
að sjá og heyra Kolbein Bjarna-
son, sem orðinn er nokkurskonar
fastráðinn Pan í reykvísku
leikhúsi, birtast nú í gervi og stíga
skrefið alveg inní leikinn.
Það var ný nýjung.
Um leikara í svonalöguðu
verki er blessunarlega ógerlegt
að dæma því vitaskuld á þar alt að
vera á nýjum grunni og
ósambærilegt við fyrri reynslu.
Mér virðist að báðir þessir ungu
leikarar hafi gert mætavel það-
sem af þeim var krafist. Hitt er
svo annað mál að markvísari leik-
stjórn hefði mörgu getað breytt.
Eins má líka fara að gera sér
verkið í hugarlund með þjálfuð-
um dönsurum og akrópötum sem
réðu við hnitmiðaðri og voldugri
hreyfingar en þau tvö gerðu.
En það væri nú annar sálmur.
Enda raunar engin þörf að
kvarta því hér er komin á fjalir
sýning sem vissulega er þörf og
lærdómsrík. Nýjung hennar kan-
ski sú einna nýjust hvernig grím-
ukonan skjannahvíta (nunnan?
eða dauðinn?) kemur inní þetta.
Það var sterkt atriði með alveg
beinni áorkun. Enda hefur Mess-
íana fyr gert sterka hluti með
grímur í annarskonar leikhúsi.
Þar er hennar svið augljóslega.
Leikhúsfólk ætti skilyrðislaust að
gá að því hvort ekki sé þarna að
finna hugmyndir og tilþrif sem
frískað gætu uppá starfsandann.
Fólk með áhuga á listinni og dá-
lítið hugmyndaflug getur líka vel
skroppið í Hlaðvarpann tilað eiga
þar góða stund með sjálfu sér og
þeim hugmyndum sem þekkileg,
frjáls og ljúf sýning hlýtur að
vekja með þeim.
Ófrávíkjanlega.
Ég þakka bara fyrir mig.
Þorgeir Þorgeirsson
Lj ós vakamiðlarnir
Hærri laun hjá ríkinu
Ríkissjónvarpið greiðir betur fyrir þýðingar á erlendu efni yfir á íslensku heldur en Stöð tvö.
Einsdæmiaðlaunséuhærrihjáríkinuenhjáeinkafyrirtæki. Er þetta menningarstefna Stöðvarinnar?
Umræöan umfjölmiölana
stendur enn sem hæst og
landinn berst hatrammri bar-
áttu við að innbyrða allar
stöðvarnar sem á boðstólum
eru. Eittaðalumræðuefniðer
magn og gæði íslensks efnis,
hvort sem það er í útvarpi eða
sjónvarpi, en þó eru háværari
kröfur um þetta hvað sjónvarp
varðar. Menn virðast hafa
sljóvgast meira gagnvart allri
þeirri erlendu dægurtónlist
sem tröllríður bylgjunum,
stjörnunum og rásunum.
En aftur um sjónvörpin. Is-
lenskt efni er í miklum minni-
hluta og unnið íslenskt efni,
vandaðir þættir um þjóðlífið láta í
minni pokann fyrir spurninga-
leikjum og umræðuþáttum þar
sem þátttakendur sitja á stólum
og myndavélin stendur kjur.
Nauðsynlegt er þó talið að er-
lent efni sem inn á heimili vor
berst, sé fært yfir á hið ástkæra
ylhýra og því birtist textinn á
skjánum í hvert sinn sem einhver
erlend stórstjarnan opnar munn-
inn. Ríkissjónvarpið gerir þetta
reyndar skammlaust, það er, að
láta þýða allt erlent efni á sæmi-
lega íslensku og það sem meira
er, Ríkissjónvarpið borgar meira
að segja sæmilega fyrir. Það er
þetta með að ríkið eigi að styrkja
menninguna og tunguna og allt
það.
En á Stöð 2 virðist þetta atriði
ekki eins mikilvægt, að minnsta
kosti ekki ef litið er til þess að frá
upphafi Stöðvarinnar hafa for-
ráðamenn hennar greitt þýðend-
um lægri laun heldur en ríkisfjöl-
miðillinn. Mun það vera eins-
dæmi í sögunni að einkafyrirtæki
borgi ver en ríkið.
Eins og alþjóð hefur grun um
hefur Stöðin yfirborgað starfs-
fólk sitt, sem sést best á því að
stór hluti fyrrverandi starfs-
manna Ríkissjónvarpsins er
kominn yfir á Stöðina. Varla er
það vegna þess að þeir fái svona
miklu fjölbreyttari tækifæri í inn-
lendri dagskrárgerð, við hin höf-
um að minnsta kosti ekki séð það
enn. Þannig að það hljóta að vera
launin. Sem kemur reyndar á
daginn þegar spurt er, þó enginn
fáist til að gefa upp launamis-
muninn í tölum.
En það er þetta með þýðend-
urna. Ér hægt að ætlast til að þeir
vandi vinnu sína og færi okkur
upp í hendurnar fallega vandaða
íslenska texta á skjánum þegar
þeir fá allt að 30% lægri laun en
kollegar þeirra hjá ríkinu? Þeir
hafa nú aldrei þótt flá feitan gölt
sem vinna hjá ríkinu.
Forsvarsmaður stöðvarinnar í
launamálum Ragnar Guðmunds-
son hjá Myndveri segir þennan
mismun byggjast á því að hjá
Ríkissjónvarpinu fylgi þýðendur
texta sínum eftir alla leið í gegn-
um útsendingu, en á Stöð tvö skili
þýðendur texta sínum til tækni-
manna þegar þýðingarvinnunni
sé lokið. Þannig geti þýðendur
einbeitt sér að þýðingum ein-
göngu og þurfi ekki að láta trufl-
ast af aukastörfum, svo og að þeir
fái þau laun sem þeir eiga skilið.
Meinið er bara að þessi auka-
störf eru greidd sérstaklega hjá
Ríkissjónvarpinu. Þegar þýðandi
þar fær rúmar þrettán krónur
fyrir hvern texta sem birtist á
skjánum fær þýðandi á Stöð 2
rúmar tíu, og stutt er síðan þessi
greiðsla hækkaði úr sjö krónum.
Ríkissjónvarpsþýðandinn eykur
síðan tekjur sínar með því að
fylgja textanum eftir gegnum út-
sendingu en þýðandinn á Stöð 2
hefur ekkert tækifæri til þess.
Þeir segja á Stöðinni að þetta
standi til bóta, samningar séu í
gangi og leiðréttingar að vænta
innan skamms. En það breytir
samt sem áður ekki fortíðinni.
Jón Óttar Ragnarsson segist
ekkert hafa með launagreiðslur
og samninga að gera. Stefna hans
sé dagskrá í háum gæðaflokki og
eigi það líka við um efni á ís-
lensku. En einhvern veginn
skýtur þama skökku við í sam-
ræmingunni og erfitt er að kom-
ast hjá því að spyrja hvert sé hið
raunverulega menningarlega við-
horf Stöðvarinnar gagnvart ís-
lenskun á erlendu efni. - ing
Bœkur
Gægjugat —
Tunglið heitir nýtt útgáfu- og
menningarfélag sem stofnað var í
byrjun júlí. Hefur það þegar gef-
ið út eina bók, GÆGJUGAT eftir
Gunnar Hersvein.
Gægjugat er ljóðabók og inni-
heldur 21 ljóð. Er þetta fyrsta
bók höfundar en ljóð eftir hann
hafa birst í ýmsum tímaritum.
Gunnar Hersveinn er Reykvík-
ingur, fæddur 1960.
Á næstunni eru væntanlegar
tvær bækur frá Tunglinu, önnur
ný Ijóðabók
eftir Jón Egil Bergþórsson en hin
eftir ókunnan höfund.
Gægjugat er til sýnis og sölu í
Bókaverslun Sigfúsar Eymunds-
sonar og Bókabúð Máls og menn-
ingar. Við látum hér fylgja eitt
ljóð úr ljóðabókinni Gægjugati.
Einbeiting
Með tær við hæl
lárétta handleggi og augun
einsog svifandi hnetti við
augnatóftirnar
teta ég mig áfram
loftlínuna.
alltaf hvað ég öfundaði Árna
Elfar af teíkningunum hans,
hann var bestur af okkur öllum.
- En þú fórst semsagt ekki i
myndlistarnám, heldur í vélsmíði
í Iðnskólanum. Hvenær byrjaðir
þú að vinna að myndlist í alvöru?
- Ég stofnaði heimili og fjöl-
skyldu eftir Iðnskólann og var
með fyrirtæki og lifði að nokkru
leyti á hönnun eða design. En ég
vann alltaf að gerð myndverka
meðfram vinnunni. I hjónaband-
inu eignaðist ég tvær yndislegar
dætur, en fjölskyldulífiö varð
mér brátt kvöð. Fyrsta mynd-
verkið sem ég gerði í fullri alvöru
heitir „Svo er margt sinnið sem
skinnið“ og það var Rannsókna-
stofa Háskólans að Keldum sem
keypti það og það er nú vel geymt
í bókasafninu þar. Ég hafði áður
sýnt með FÍM í gamla Lista-
mannaskálanum 1951 og 1953, en
svo varð hlé á þar til við stofnuð-
um SÚM og héldum fyrstu SÚM-
sýninguna 1965. Það var með
þeim Hreini Friðfinnssyni, Sig-
urjóni Jóhannssyni og Hauki
Dór.
- Hvað var SÚM?
- SÚM var ekki annað en fé-
lagsskapur manna sem gerði það
sem brjóstið bauð þeim. Á þess-
um tíma var ekki annað að sjá hér
á landi en útkjálkasýningar á ab-
straktlist. Við fluttum heimslist-
ina til íslands, sýndum hér verk
eftir Josep Boys, Richard Ham-
ilton, Dieter Roth og fleiri
heimsþekkta listamenn. Ég er
þeirrar skoðunar að SÚM-
tímabilið hafi verið eitthvert
merkilegasta tímaskeiðið í ís-
lenskri myndlist. Listin hafði allt í
einu fengið meiningu og hlut-
verk, var ekki bara til sjálfrar sín
vegna.
-Hverjir voru það sem einkum
höfðu mótandi áhrif á þig á þess-
um tíma?
- Dieter Roth hafði mikil áhrif
á mig á þessum tima, og hann
hafði reyndar mikil áhrif á ís-
lenska myndlist í heild sinni.
Hann kom hingað til lands með
nýja strauma. Svo má einnig
nefna skúlptúrista eins og Tingu-
ely, sem gerði hreyfanlega skúl-
ptúra og vélar sem eyðilögðu
sjálfar sig. Áhugi minn vaknaði
snemma á því að líta á myndli-
stina sem kennslutæki, ekki
þannig að hún ætti að mata áhorf-
andann, heldur að hún ætti að
hjálpa honum til að uppgötva
nýjan sannleika með því að taka
sjálfur þátt í mótun listaverksins.
Ég fór til London 1965 og fór
þar á kúrs sem postgraduate
nemandi. Þar gerði ég verk sem
var með 9600 götum og um 400
mismunandi elementum sem
hægt var að raða upp í götin með
óendanlegum tilbrigðum. Ég
seldi þetta verk úti og ætlaðist til
þess að eigandinn gerði myndina
eftir sínu höfði.
- Á þessum tíma höfðu myndir
þínar ekki það árásargjarna yfir-
bragð, sem síðar varð með vélum
og hnífum, sem frægt er orðið.
Hvað olli þessari breytingu?
- Á þessum tíma geisaði Víetn-
amstríðið á fullu, og það fékk mig
tii að fara að hugsa um hnífa,
vopn og sjálfvirkar vélar. Ég hélt
síðan mjög aggresífa sýningu
1968, þar sem meðal annars voru
vélar, sem gátu framleitt mikinn
hávaða. Agressjónin í myndum
mínum var bein viðbrögð við
þeim agressífa heimi sem ég hef
búið í. Ég reyndi að koma ógn-
inni, sem við búum við, inn í verk
mín. Ég bjó meðal annars til verk
sem hét sjálfvirk vélbyssa, og átti
það rætur að rekja til þess að
Bandaríkjamenn höfðu plantað
slíkum tólum allt í kringum flug-
völlinn í Danang í Víetnam. Þetta
voru vélar sem miðuðu beint út í
frumskóginn í kring, og ef þær
urðu varar við hitageislun frá lif-
andi verum, þá fóru þær sjálf-
krafa í gang. Ég er pólitískur
listamaður og fyrirbæri sem þessi
höfðu áhrif á list mína. Ég læt mig
til dæmis skipta ef þeir ætla að
fara að eyðileggja ósonlagið, eða
fikta við sólina. Ég skipti mér
hins vegar ekki af því hverjir eru
valdir í bæjarstjórn á Sauðár-
króki ef því er að skipta.
- Hefur menntun þín sem vél-
virki ekki skipt máli fyrir þróun
þína sem listamaður?
-Jú. Ég er menntaðurvélvirki,
og ég hef smíðað vélar sem hafa
fúnksjón. Allar „framfarir“ í
vélsmíði koma fyrst fram í víg-
búnaði, þar eru hugvitsmennirnir
notaðir af stjórnmálamönnun-
um. Mikið af mínum skúlptúrum
eru lfka vélar og fjalla um sam-
band manns og vélar. I kringum
1970 gerði ég meira að segja verk
sem ég kallaði „EGO“ og fjallar
um það hvenær vélin sjálf fari að
vernda sig gagnvart manninum.
Þetta er svört mynd með glerkúlu
í miðju, sem hefur að geyma
rauðan vökva. Út frá henni ganga
armar sem eru allir settir
hvössum hnífum. Þetta er ein-
hvers konar vél, sem verndar líf-
svökvann gagnvart manninum.
Það var Ragnar í Smára sem
keypti þetta verk af mér. En þess-
ar myndir féllu í misjafnan jarð-
veg. Sumir kölluðu þetta við-
bjóð, og það var allt í lagi. Þar
erum við komin inn á þetta pe-
dagógíska í listinni.
- Þegar þú ert að mótast sem
myndlistarmaður var ab-
straktlistin nánast einráð hér á
landi. Hafði hún ekki áhrif á þig,
gerðir þú ekki líka abstraktverk?
-Nei, mér fannst abstraktlistin
alltaf vera einhvers konar sjálfs-
fróun. Þessi abstraktexpressíón-
ismi, sem var allsráðandi á SÚM-
árunum, höfðaði aldrei til mín.
Mér finnst að öll list eigi að segja
eitthvað, og ég fann ekki að það
kæmi mér við hvað menn væru að
bauka þegar þeir sjá ekkert út-
fyrir sjálfa sig. Nei, abstraktlistin
er einhver mesta spilling sem
komið hefur inn í listina.
- Mörgum er minnisstæð
myndin af hjartanu, sem þú gerð-
ir úr gömlum bilapörtum, stuður-
um og púströrum. Og hávaðan-
um sem það framleiddi og gat
fengið menn til að fá fyrir hjart-
að...
- Já, þessi mynd varð til upp úr
því ógeði sem ég fékk á hjarta-
flutningum Barnards læknis í S-
Afríku. Mér fannst það vera mis-
notkun á hugviti mannsins. Ég vil
ekki láta setja hjarta úr lélegum
listamanni í góðan listamann.
Það stríðir gegn öllu mannlegu. í
stað þess að nota hugvitið til þess
að fyrirbyggja sjúkdóma er það
notað til þess að afskræma mann-
eskjuna.
- Mér finnst koma fram viss
tvíræðni í mörgum verka þinna,
þau eru hvöss og bita frá sér, en
útkoman er oft undir áhorfand-
anum sjálfum komin. Til dæmis
hvernig túlka á þetta öskrandi
hjarta...
- Ég held ekki að það sé mikil
tvíræðni í mínum myndum, þær
eru hreinar og beinar. En ég vil
að áhorfandinn búi til sína sögu,
sína mynd, og það er kannski tví-
ræðnin sem þú átt við. Tökum til
dæmis verkið „Leikur fyrir tvo
stjórnmálamenn, annan örvhent-
an og hinn rétthentan". Hér er
auðvitað átt við hægriöflin og vin-
striöflin. Þeir standa hvor and-
spænis öðrum á kringlunni svo
þétt að þeir verða nánast að halda
hvor utan um annan með hníf í
hendi. Og ef annar fellur, þá fell-
ur hinn, því þeir eru nánast fastir
saman. Þetta ereiginlega ofljóst-
...en tvíræðnin felst þá í því að
áhorfandinn gangi inn í listaverk-
ið og upplifi þessa óhjákvæmi-
legu nánd við óvininn á sjálfum
- Á tímabili varst þú mjög
upptekinn af hreinni konseptlist
og minimalisma og gerðir nokkur
verk í þeiin anda, sem ckki eru á
þessari sýningu...
- Já, árið 1975 gerði ég eins
lítið og hægt var, það var eins
konar hvíldarár fyrir mig, en ég
hugsaði þeim mun meira. En ég
hafði þá þegar unnið í konseptú-
alisma og minimalisma í mörg ár
samhliða hnífamyndunum. Það
er konsept - hugmynd - í öllum
mínum verkum, en þarna var ég
að hreinrækta hugmyndina. Til
dæmis verk eins og Sellophony,
sem er hreint konseptverk. Það
byggist á því að áhorfandinn á að
hlusta á skrjáfrið í sellófanblaði
deyja út. Það byggist á þvf að
þagnirnar verða stöðugt lengri og
lengri og í einbeitninni ferðu að
heyra alls konar önnur hljóð í
umhverfinu sem þú hefðir ekki
tekið eftir að öðrum kosti. Það
gengur ákveðinn þráður í gegn-
um öll mín verk og þetta verk er
ekki frábrugðið að því leyti að
það byggir á þátttöku og ein-
beitni áhorfandans.
- En síðan gerðir þú verk sem
tengjast sólinni og umhverfinu í
mun víðara skilningi en áður,
eins og til dæmis í verkinu „Að
gera sólina bjartari", sem þú lýsir
á þessari sýningu. Ert þú sóldýrk-
andi?
- Já, sjáðu tii, við lifum á einni
lítilli jörð af þúsundum eða
milljónum í veröldinni og við höf-
um eina sól af þúsundum sóla, og
þessi eina sól gefur okkur allt sem
við þurfum. Ég hef alltaf verið
upptekinn af orkunni og það
gengur í gegnum öll mín verk,
hnífamyndirnar líka. Á þessari
sýningu sýni ég heimildir um
verkið „Að gera sólina bjartari",
sem ég vann úti í Flatey 1974. í
þessu verki, sem er jafnframt eins
konar hylling til sólarinnar, er ég
að reyna að færa mig út úr gufu-
hvolfinu og leysa upp skúlptúrinn
sem slíkan, gera myndverk sem
hefur óræða stærð þar sem bæði
rýmið og maðurinn eru hlutar af
verkinu. Það var á Jónsmessu
1974 að ég setti upp 4 spegla í
Flatey, sem endurvörpuðu ljós-
inu til sólarinnar á ákveðnum
tíma. Ég mældi út nákvæma
hnattstöðu og síðan þann hluta af
yfirborði jarðar sem hlaut aukna
birtu frá hverjum spegli. Myndin
Sólvagninn, sem einnig er á þess-
ari sýningu, er líka mónúmental-
verk fyrir sólina.
- I þessum verkum þínum er
umhverfið og rýmið orðið hluti af
listaverkinu. Hvernig ber að
skilja þessi verk?
- Umhverfisverkin eru unnin
út frá sömu grundvallarhugmynd
og skúlptúrarnir, í þessu tilfelli
nota ég bara rýmið í stað
áþreifanlegs skúlptúrs til þess að
tjá ákveðna hugmynd. Þetta er
tilraun til þess að útvíkka mögu-
leika skúlptúrsins. Á sínum tíma
stofnuðum við Rúrí ásamt með
dönskum listamanni samtök sem
heita „Experimental Environ-
ment“. Við héldum okkar fyrstu
sýningu á Kjarvalsstöðum og síð-
an hafa fjölmargar fylgt í kjölfar-
ið, einkum erlendis. Til dæmis
voru speglarnir sem ég steypti
niður í gangstéttar víðsvegar um
Kaupmannahöfn liður í slíkri um-
hveiifistilraun. Þessir speglar,
sem eru enn greyptir niður í
gangstéttir víða um borgina, eiga
að þjóna því hlutverki að álútir
borgarbúar geti séð himininn
þegar þeir ganga um götur borg-
arinnar.
Önnur slík tilraun á vegum Ex-
perimental Environment var
gerð úti í eyju í finnska
skerjagarðinum í maí 1985. Hóp-
ur norrænna listamanna kom þá
saman þar úti í eins konar hópefli
og vann óundirbúin verk. Þar
upplifði ég söguna um uppruna
íslendinga, sem einnig er sagt frá
á sýningunni í Norræna húsinu:
ég fann að ég hafði haft viðdvöl á
þessari eyju á ferð minni frá
Mongólíu til íslands fyrir mörg-
hundruð árum.
Saga af
uppruna íslendinga
Eins og þú veist eru til hug-
myndir um að fslendingar séu
upprunnir frá Mongólíu. Og ég
hef uppgötvað sögu þeirra þjóð-
flutninga sem er á þessa leið:
Fyrir mörgum öldum bjó voldug-
ur herkonungur, segjum að það
hafi verið Alexander mikli, mið-
svæðis í hinum þekkta heimi.
Hann sendi úrvalslið sinna vösk-
ustu hermanna ásamt með
nokkrum konum, skrifurum og
öðru fylgdarliði í könnunar-
leiðangra í 4 höfuðáttir til þess að
vinna ný og áður óþekkt lönd.
Þeir sem fóru í austur gengu
stöðugt í átt til rísandi sólar, þar
til þeir komu á gresjur Mongólíu,
þar sem þeir gleymdu sér í góðum
viðurgjörningi. Skrifararnir sem
fylgt höfðu flokknum áttu að
skrásetja það sem fyrir bar, kon-
ungnum til upplýsingar. Þegar
menn nokkrum öldum síðar tóku
að rýna í hin gleymdu blöð skrif-
aranna komst þetta fólk að því að
það átti sér annað föðurland í
vestri, og það ákvað því að taka
saman föggur sínar og halda til
baka til vesturs í átt til hnígandi
sólar. Við héldum í sólarátt svo
dögum og árum skipti, ýmist
gangandi, ríðandi eða siglandi á
skipum. Við uxum að reynslu og
þrótti á leið okkar og skráðum
niður allt sem á daga okkar dreif.
Ég minnist endalausra furu-
skóga, fjalla og fallvatna, vatna,
eyja, og sjávarsunda, þar til við
loksins komum að opnu úthafi.
Við smíðuðum stór farskip og
sigldum vestur í sólsetursátt.
Flest okkar höfnuðu á eyju úti í
miðju úthafinu, en sumir héldu
enn áfram í átt til hnígandi sól-
ar...
Þar sem ég upplifði þátttöku
mína í þessum leiðangri svo
sterkt úti í eyjunni Bockholm í
finnska skerjagarðinum hjó ég
mynd af sólarskipi á granítstein í
flæðarmálinu.. .sólarskipið felur í
sér fyrirheit um ónumið land, og
ég hef það líka á þessari sýningu í
Norræna húsinu, unnið í stál.
En til staðfestingar á sannleiks-
gildi þessarar sögu hef ég fundið
út að fornum mongólskum vefn-
aði svipar mjög til þess íslenska,
að mongólar kunnu að gera
hrossabresti sem eru nákvæm-
lega eins og þeir íslensku og að
ekkert hrossakyn í veröldinni á
sér sambærilega blóðflokka við
íslenska hestakynið nema mong-
ólsku gresjuhestarnir...
Ef við viljum upplifa og skilja
tortímingarhvöt mannsins í
taumlausri dýrkun hans á tækn-
inni, upplifa samspil manns og
sólar, orku og efnis og undarleg
ævintýri á vegferð mannsins til
hins fyrirheitna lands sólarinnar,
þá gerum við vart annað betra en
að fara og skoða sýningu Jóns
Gunnars Árnasonar í Norræna
húsinu: „Sól, hnífar, skip“.
-61g
8 SfÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 11. júlí 1987
Laugardagur 11. júlí 1987: ÞJOÐVILJINN - SÍÐA 9