Þjóðviljinn - 24.07.1987, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 24.07.1987, Blaðsíða 10
HEIMURINN Bandarískir gíslar í Teheran árið 1979. Síðan hafa gíslatökur orðið gildur þáttur í utanríkisstefnu Irana. Úrclt viöhorf - og endurskoðun þeirra Hugleiðingar um gíslatöku og fleira Eitt hvimleiðasta fyrirbærið í stjórnmálaumræðum er það þegar menn halda blýfast í af- stöðu, sem átti fullan rétt á sér nokkrum árum eða áratugum áður, en er orðin úrelt vegna þess að allar aðstæður hafa breyst, fjölmörg atriði eru úr sögunni eða ekki á dagskrá lengur og önnur kannske komin í þeirra stað. Líta menn þá gjarnan á málin eftir ein- hverjum gömlum mynstrum, sem eru ekki í neinu samræmi við raunveruleikann eins og hann er orðinn. Mörg dæmi um þetta má finna í viðhorfum manna til þjóða hins svokallaða þriðja heims. Fyrir nokkrum áratugum börðust fjöl- margar þjóðir í Afríku og Asíu, sem þá lutu nýlendustjórn, fyrir frelsi sínu og sjálfstæði, og var það þá ótvírætt réttlætismál að styðja þær og verja málstað þeirra á allan hátt. En þessari baráttu lyktaði jafnan á einn veg, og er nú t.d. um það bil aldar- fjórðungur síðan velflestar ný- lendur Afríku hlutu sjálfstæði. Við það fengu nýlendubúarnir fyrrverandi sínar eigin ríkis- stjórnir sem tóku sæti meðal rík- isstjórna annarra ríkja heimsins, og ætti þá að vera augljóst, að þær ber að meðhöndla - og gagnrýna ef svo ber undir- eins og stjórnir hvaða fullvalda ríkja sem er. Ekki er hægt að höfða í þessu sambandi til einhverra „séraðstæðna" eins og arfs ný- lendutímabilsins eða afskipta ný- lenduveldanna (sem eru sums staðar mikil og augljós en annars staðar ekki merkjanleg), því að alls staðar eru „séraðstæður", og þær fyrnast smám saman í tímans rás og aðrar taka við. Samt hafa margir tilhneigingu til að líta enn á þessi ríki þriðja heimsins eins og kúgaðar nýlendur sem eigi í höggi við nýlenduherra: leitast þeir þá við að verja þriðja heims ríkin í einu og öllu og troða Evr- ópumönnum inn í hlutverk ný- Iendukúgara, hvernig sem atvik- um kann að vera háttað. Eftir að Alsír fékk sjálfstæði voru margir franskir vinstri menn þannig harla feimnir við að gagnrýna stjórn þess ríkis, og hætti þeim t.d. til að leiða hjá sér ofsóknir stjórnvalda þar gegn Kabýlum og menningu þeirra, sem voru litlu betri en framferði nýlendukúgaranna áður. Falklandseyjastríðið Annað dæmi álíka skýrt er við- horf manna til Falklandseyja- stríðsins fyrir fáum árum: Arg- entína hafði áður verið hálfný- lenda Englendinga og litu þá margir svo á að yfirráð þeirra yfir Falklandseyjum væri e.k. arfur frá þeim tíma, „nýlendukúgun" á argentínsku landi og innrás Arg- entínumanna í eyjarnar hluti af einhvers konar „sjálfstæðisbar- áttu“ þeirra. Þetta viðhorf var ekki bundið við einn saman vinstri endann á pólitíska litróf- inu, meðal hægri manna heyrðust einnig raddir um að íslendingar ættu einna helst að bjóða Argent- ínumönnum upp í einhvers konar þjóðfrelsistangó gegn bresku sjó- veldi. En hér skaut mjög skökku við. Deilurnar um Falklandseyjar áttu ekkert skylt við hefðbundin átök ófrjálsrar þjóðar og nýlend- uveldis, og voru öll rök Englend- ingum í vil: 1) „Sögulegur réttur" Argent- ínumanna til Falklandseyja var harla léttvægur, miklu minni t.d. en sögulegur réttur Indíána til þessa landssvæðis sem Argentína nær nú yfir. Þessar eyjar (sem voru óbyggðar þegar Evrópu- menn fundu þær) höfu skipt um eigendur oftar en einu sinni - arg- entínska nafn þeirra „Islas Mal- vinas“ minnir á að einu sinni gerðu sjómenn frá Saint-Malo til- kall til þeirra fyrir hönd Frakka - og skipti langmestu máli að Eng- lendingar höfðu haft þær á valdi sínu í eina og hálfa öld, íbúar þeirra voru af breskum uppruna og litu á sig sem Englendinga. 2) Ef virða átti sjálfsákvörð- unarrétt íbúa var því augljóst, að Falklandseyjar voru breskt land, en annað bættist við: í Argentínu var þá við völd grimmúðug her- foringjaklíka og það var ekki á nokkurn hátt siðferðilega rétt- lætanlegt að ofurselja friðsæla Breta slíkri ógnarstjórn, sem lét andstæðinga sína hreinlega „hverfa" og pyndaði þá og myrti á hinn hryllilegasta hátt. Þann stutta tíma, sem Argentínumenn höfðu Falklandseyjar á sínu valdi, kvörtuðu íbúar þeirra reyndar mest undan sífelldu tangó-spili í útvarpinu, og verður tangó-spil þótt í tíma og ótíma sé að teljast til mildari flokksins af þeim bellibrögðum sem einræðis- stjórn getur tekið upp á. En hefðu Argentínumenn haldið eyjunum, er lítill vafi á að þeir hefðu fljótlega litið svo á, að bú- seta manna þar af enskum upp- runa væri ógnun við yfirráð sín, hefðu þeir þá beitt þá hörðu og sennilega reynt að hrekja þá burt og flytja argentínska landnema þangað í staðinn. 3) Loks má ekki gleyma því að bein ástæða fyrir innrásinni var sú, að herforingjaklíkan í Arg- entínu átti í vök að verjast og vildi hún styrkja sig í sessi og afla sér vinsælda, með því að innlima Falklandseyjar. En það er ekki heldur á nokkurn hátt réttlætan- legt að efla einræðisstjórnir, jafnvel ekki með linkind og unda- nlátssemi, ef hægt er að komast hjá því. Englendingar höfðu því fullan rétt á að neita að láta undan arg- entínska innrásarhernum, og var þá um fátt annað en grípa til þeirra ráða sem Margrét Thatc- her beitti: senda flotadeild á vett- vang með Andrés Filipusson innanborðs. Þessi skjótu við- brögð höfðu reyndar enn meiri jákvæðar afleiðingar en til hafði verið ætlast: eyjarskeggjar voru áfram breskir og herforingja- stjórnin í Argentínu féll með braki og bestum, þannig að lýð- ræði komst á í landinu. Eftir á er auðvelt að sjá hvað það hefði ver- ið gersamlega tilgangslaust að hika, snúast í kringum sjálfan sig og reyna að gera einhverja „Munchen-samninga“ við ein- ræðisstjórnina. Nú eru vinstri menn, í Frakk- landi a.m.k., farnir að gagnrýna ofsóknir gegn Kabýlum í Alsír, og Falklandseyja-stríðið er gleymt að því leyti að enginn hef- ur áhuga á að það sé letrað á syndaregistur Englendinga. En sams konar afstaða og menn höfðu í þessum málum er þó enn við lýði og skýtur stundum upp kollinum. Nú síðast hefur hennar orðið vart í sambandi við klerk- astjórninaííran: ekki erörgrannt um að menn hafi sem sé til- hneigingu til að líta svo á að brambolt erkiklerkanna sé liður í e.k. sjálfstæðisbaráttu lands- manna gegn nýlenduveldum og hlakka þá jafnvel yfir óförum Bandaríkjamanna og Frakka í þessum heimshluta, þannig að þeir virðast vera álitnir nýlendu- kúgarar í eðli sínu hvernig sem málavöxtum er háttað. Er á móti blæs taka íranir gísla En hér skýtur enn skökku við. íranir hafa verið sjálfstæð þjóð óralengi, og hafi erlend stórveldi átt einhver ítök í landinu á dögum keisarastjórnarinnar, sem enginn skyldi sýta hvað svo sem hann hugsar um erkiklerkana, losuðu þeir sig við þau um leið og keis- arann. Kjarni málsins er allt ann- ar, sem sé sá, að íranska stjórnin telur sig hafna yfir allar reglur í alþjóðasamskiptum og álítur af hreinu trúarofstæki, að hún megi beita hvaða meðulum sem er. Gleggsta dæmið um það eru gísl- atökurnar, sem virðast nú vera orðnar allt að því skipulögð stjórnarstefna, þannig að í hvert sinn sem að írönum kreppir eða þeir vilja fá einhverju framgengt eru einhverjir blásaklausir menn teknir í gíslingu. Verra er þó, sem margt bendir til, að þeir hafa haft hönd í bagga með hryðjuverkum eins og þeim sem kostuðu á ann- an tug vegfarenda lífið í París í fyrra. Allt þetta hefur sést í hnot- skurn í þeim atburðum sem ný- lega hafa gerst. Eftir langa rann- sókn á sprengjutilræðunum í Par- ís í fyrrahaust, sem hafði leitt til handtöku tilræðismanna, bárust 'böndin að starfsmanni íranska sendiráðsins í borginni, sem hafði ekki diplómataréttindi en hafði leitað sér skjóls í sendiráðsbygg- ingunni, og átti rannsóknar- dómarinn sitthvað vantalað við hann. Var lögreglan þá látin bíða eftir honum á gangstéttinni, og getur það ekki talist óeðlilegt þegar þess er gætt hvað hryðju- verkamálið var alvarlegt. En um leið og þetta spurðist settist lög- reglan í Teheran um sendiráð Frakka þar, alveg að ástæðu- lausu, og fólst í því bein hótun um að allt starfsliðið yrði tekið í gísl- ingu. Nú mætti kannske segja að Frakkar hafi kallað þetta yfir sig með reikulli stefnu sinni gagnvart írönum, því að svo virðist sem tveir andstæðir aðilar hafi togast á um að móta hana: þeir sem vilja sýna írönum linkind í von um að þeir sleppi gíslunum úr haldi, og þeir sem telja að sú aðferð leiði ekki til neins og réttast sé að sýna fulla hörku. Sá orðrómur hefur jafnvel verið á kreiki, að það séu fylgismenn linkindar sem hafi varað íranska sendiráðsmanninn við hnýsni rannsóknardómarans þannig að hann gat leitað skjóls í sendiráðinu. En engin stjórn get- ur látið viðgangast hryðjuverk og gíslatökur, og er sennilegast að þetta síðasta mál gefi þeim byr í seglin, sem telja að þar sem íranir virði ekki neinar reglur í alþjóð- asamskiptum sé tilgangslaust að reyna að ná neinum samningum við þá. Erfitt er að sjá hvaða önnur leið er fær. e.m.j. 10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. júlí 1987

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.