Þjóðviljinn - 26.07.1987, Blaðsíða 15

eru tæmanlegar. Aðrar er hægt
að endumýja ef vel er að gáð. Og
þó vel hafi gengið á forðann,
breytir það ekki þeirri staðreynd
að með sama framhaldi eyðist
lífið á jörðinni fyrr en námurnar.
- En. Mengun er veldisvaxandi.
Veldisvöxtur helst tryggilega í
hendur við hagvöxt og þess vegna
eru liðir einsog: Fólksfjöldi,
matvælaframleiðsla, iðnvæðing,
notkun tæmanlegra og ótæman-
legra orkugjafa - og mengun,
veldisvaxandi að sama skapi. Allt
vex ár frá ári eftir reglum veldi-
svaxtar.
Og hér má segja að hundurinn
liggi grafinn. „Tiltekin stærð vex
samkvæmt veldislögmáli (fer
veldisvaxandi) þegar hún eykst
um fastan hundraðshluta af
heildinni á ákveðnu tímabili“.
Ofantaldir þættir fá því að vaxa
vel og vandlega vegna þess
ójafnvægis sem maðurinn hefur
skapað. Rekja má sérstakt ferli
frá iðnbyltingunni gömlu, uppúr
1700; þá gerðust allir hlutir mjög
hratt. Þaðan í frá. Eftir að staðn-
að landbúnaðarskipulag hafði
verið við lýði í margar aldir, má
líkja iðnbyltingunni við stökk-
breytingu. Sem mannkynið hefur
einfaldlega ekki ráðið við. Ekki
enn.
Lögmál veldisvaxtar á sér að
sjálfsögðu einnig sín takmörk.
Nærtækt dæmi er bakteríustofn,
þar sem bakteríur fjölga sér á 20
mín. millibili; ef þær fá að fjölga
sér óáreittar og umhverfi veitir
þeim engin mótöfl, stígur kúrfa
stofnsins stöðugt uppá við og get-
ur eytt öðru lífi. (Tökum sem
dæmi óþekktar nýjar bakteríur.)
Að lokum er ekkert æti fyrir þær
lengur. Voðinn vís. Slík skil-
greining á mismunandi ástandi
stofna er til í líffræði og skiptist í
þrennt.
Geislavirkur hvalur
á postulínsdisk
Þannig á mengun sín takmörk.
Svokölluð efri mörk mengunar
eru enn ókunn og mest vegna
þess hve mengun getur verið
lengi að dreifast um heiminn. En
það segir sína sögu að: 20% vatna
í Svíþjóð eru steindauð; blý-
magnssýni sem tekin hafa verið á
Grænlandsjökli finnast á æ meira
dýpi; börnum sem búa í grennd
við kjarnorkuver er hættara við
hvítblæði; skógar í Tékkóslóvak-
íu eru sviðnir af mengun, svo ekki
sé talað um iðnaðarsvæði í mörg-
um löndum t.d. Þýskalandi;
DDT finnst í neyslukjöti í fryst-
ikistunum; súrefnismagn minnk-
ar stöðugt í Eystrasalti og þannig
mætti lengi telja.
Mengunarvamir bera ekki
alltaf árangur sem skyldi og oft er
þeim einfaldlega ekki sinnt af
stjórnvöldum. Gróðasjónarmið
eru ofan á. í mörgum tilvikum
þarf að veita gífurlegu fé tii að
stemma stigu við mengun.
Umhverfismálaráð Bandaríkj-
anna stakk upp á 42% af iðnað-
arframleiðslu, sem raunhæfri
tölu, til fyrirbyggjandi aðgerða
og lausnar á þeim vanda sem orð-
inn er. En uppástungan fékk ekki
himinhrópandi móttökur, þar eð
hagvaxtarþjóðfélag eins og USA
notar oft hærri tölu til að halda
iðnaðinum gangandi. Allt að
80%.
En þessar stærðir: 42% og 80%
sýna að róttækar breytingar eru
ekki fráleitar.
Getur lífið dáið?
Þessi atriði em hnotskurn í þær
aðferðir sem er talið eiga að geta
bjargað heiminum. Ásamt dág-
óðum slatta af siðferðisþreki,
sjálfsafneitun, aðlögunarhæfni
og náungakærleik:
- Nýjar aðferðir til að safna
saman úrgangi, draga úr mengun
og nýta úrgangsefni að nýju.
- Betri aðferðir til endurnýt-
ingar svo ekki gangi eins ört á
auðlindaforða.
- Betri hönnun á vörum svo
þær endist betur og hægar verði
að gera við þær, þannig að fym-
ing fjármunastofns sé haldið í lág-
marki.
- Hagnýting sólarorku sem
berst til jarðar en hún er sú orku-
lind sem veldur hvað minnstri
mengun.
- Aðferðir til að halda í
skefjum með náttúrlegum hætti
sjúkdómum og annarri óáran
sem herjar á nytjajurtir og dýr.
Slíkar aðgerðir verði byggðar á
dýpri skilningi á vistfræðilegu
samhengi en nú ríkir.
- Framfarir í læknavísindum til
að lækka dánartölu.
- Framfarir í getnaðarvörnum
sem auðveldi mönnum að halda
fæðingartölu í jafnvægi við lækk-
andi dánartölu.
Fyrir u.þ.b. tíu árum varð
mikil hreyfing í umhverfisvernd-
armálum. Síðan hafa verið haldn-
ar margar ráðstefnur með það að
markmiði að finna lausnir á vand-
anum. Og gera grein fyrir hon-
um. Við hringborðið hafa menn
komist að þeirri niðurstöðu að
óyggjandi sannanir eru fyrir því
að mannkynið er svo gott sem
búið að leggja snöru um háls sér.
Með því að hafa gengið svo á
birgðir náttúrunnar án þess að
gefa nokkuð í staðinn, yrðu menn
að horfast í augu við þá staðreynd
að lífið gæti dáið. Um aldur fram.
í framhaldi af hinum
heimsendakenndu niðurstöðum,
hafa menn leitast við að búa ráð
til bjargar. Fjöldahreyfingar hafa
litið dagsins ljós og í sumum ríkj-
um hafa þingflokkar verið stofn-
aðir með umhverfisvernd að
meginmarkmiði. Skyld samtök
eru Greenpeace og önnur dýra-
verndunarsamtök.
Er hœgt
að byggja brú?
Eftir sólarmerkjum að dæma
er það mál sem hér um ræðir svo
þungt og viðamikið, að hægt er
að jafna því við lífheiminn í fjöl-
breytilegustu mynd, með þeim
ótal vistkerfum sem fléttast hvert
inní annað þvers og kruss. Eftir
ákveðnum leiðum. Lögmálum.
Þannig er málið vaxið. Þannig
eru það tveir heimar sem rekast
á. Með firna ólík „lögmál" að
grunntóni. Annar heimurinn hef-
ur skilyrði til að endurnýjast; Iifa
af. Hinn heimurinn hefur skilyrði
til að staðna; til tortímingar.
Svo hrikalegar andstæður
hljóta að leiða af sér mikla tog-
streitu sem þegar er komin í ljós.
Samkvæmt öllum upplýsingum er
um líf eða dauða að tefla. Styrr-
inn stendur um það hvaða að-
ferðum sé hægt og skuli beita.
Nú hafa menn hátt um það
hvemig skuli bjarga heiminum,
en allar þær tillögur ber mjög að
sama brunni. Meira hljótt er um
hinar róttækari sem kveða á um
breytt þjóðskipulag, en þó hafa
menntaðir menn í umhverfis- og
mengunarmálum komist að
þeirri niðurstöðu að annað sé
óhugsandi.
Því allar tillögumar era sama
merkinu brenndar og miða að því
í höfuðdráttum að viðhalda því
skipulagi, sem þegar er við völd,
lækna það, og þó þær tillögur séu
góðra gjalda verðar, verður að
hafa það hugfast að þar era marg-
ir meinbugir á. Talað er um hug-
arfarslega stökkbreytingu eins og
ekkert sé.
Ef eitthvað verður gert, verður
það að koma frá fjöldanum. í
húmanískum greinum er til kenn-
ing sem þykir viðmið í að maður-
inn hafi náð merkilegum þroska,
þegar sjóndeildarhringur hans
nær til annarra manna og til upp-
byggingar umhverfis síns; frá því
að hugsa fyrst og fremst um eigin
þarfir.
Þannig einstaklingur sprettur
vitanlega ekki allsgáður og al-
skapaður út úr morgundeginum.
Önnur viðmiðunarhæf kenn-
ing segir frá því að maðurinn læri
ekki nema af eigin reynslu. Lær-
dómur er háður reynslu.
Það er því eitt af lykilatriðun-
um þegar góð ráð þykja dýr, að
taka verður tillit til þess hve
reynsla manna er misjöfn.
Heimar einstaklinga/hópa/þjóða
eru jafn fjöibreyttir og þeir tveir
heimar sem fyrr era komnir til
sögunnar.
Er flrringln
sjálfhverf?
Þegar lagt er til að mannkynið
taki sér tak, er ekki hægt að gera
það eingöngu með áróðri.
Reynslan sýnir að ófrjósemisað-
gerðir í vanþróuðu löndunum
hafa ekki borið árangur sem
skyldi. Fólk skilur þær ekki og
kemur sér undan þeim, setur þær
ekki í samband við vandamál
heimsins, á meðan upplýst vísi-
tölufjölskyldan kreistir uppþ-
vottalöginn niður í pípulögnina.
Þess vegna er hugarfarsleg
stökkbreyting alveg út í hött og
jafn varasöm og flestar aðrar
stökkbreytingar. Fólk verður að
vera í tengslum við náttúrana.
Þá má benda á þær undirtektir
sem umhverfisverndarsamtök
hafa hlotið. Gert er góðlátlegt
grín að öllu saman, sbr. viður-
nefnið grasrótarhreyfing, um leið
og pólitískar ákvarðanir úr innsta
hring leiða til þess að tæki þeirra
eru sprengd í loft upp, með þó
nokkurri áhættu. Sem sýnir að
málið er alvarlegra en svo.
Ef til vill er þetta angi af vand-
amálinu: veiðihvötin, sem enn
hefur ekki verið útrýmt, þrátt
fyrir fyllstu viðleitni stjórnvalda
að gera fólk að heilaþvegnum
húsdýram.
Þar sem einangran og misræmi
ríkir hvarvetna og helst í þeim
samfélögum sem eiga að heita
iðnvædd og þróuð og eftirtilvill
ekki enn búið að finna firringunni
samastað, nema að hún hafi tekið
sér bólfestu í „sjálfhverfunni“,
sem er nýjasta tískuorðið, og
annarsstaðar, þar sem hungur er
meira vandamál en firring, - þá
finnst fólki það vanmáttugt,
ófært um að breyta nokkra og
missir áhúga á því um leið og
spennan sem þarf að vera í lífi
hvers manns, miðar ekki að því
að byggja upp og kappkosta að
upplifa takmarkaleysi endumýj-
unarinnar.
Hringrás með takmarkalausu
litrófi. Þá leitar fólk pennunnar
annarsstaðar og áby m gengur
í samband við firrin a. Meng-
un af þess konar vöidum gæti
heitið afskiptaleysi.
Einmana sól
Niðurstaðan er semsagt sú að
það þjóðskipulag sem nær alla tíð
hefur verið við lýði frá því sögur
hófust, og byggir á því að fáir
stjórna fleiram, er gengið sér til
húðar.
Spurningin stendur um það
hvort maðurinn ætli að gerast svo
djarfur að flýta örlögum sínum -
eða að jörðin fái að snúast ósvið-
in þangað til hinni rauðu risasól
þóknast að gleypa hana á hinum
efsta degi.
Með öllum þeim ævintýralegu
mannkynssögubókum sem þá
verða uppi í hillu, dunokkru áður
brannar til ösku.
Sunnudagur 26. júlf 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15