Þjóðviljinn - 28.07.1987, Blaðsíða 5

Umhverfismál í ólestri
Þjóöviljinn mun á næstunni birta
greinaflokk um umhverfismál eftir
Hjörleif Guttormsson þingmann
Austfirðinga. Hjörleifur hefur um
langt skeið unnið að náttúruverndar-
málum og árið 1974 gaf Mál og
Menning út bók hans, Vistkreppa eða
náttúruvernd. Hann hefur jafnframt
látið þennan málaflokk mjög til sín
taka á Alþingi og í ríkisstjórn meðan
hann átti þar sæti. Hjörleifur var for-
maður NAUSTS, Náttúruverndars-
amtaka Austurlands frá stofnun
þeirra til ársins 1979. Hann var fulltrúi
í Náttúruverndarráði frá 1972 - 1978,
og fulltrúi AB á Umhverfisráðstefnu
SÞ í Stokkhólmi 1972.
Vakning víða um lönd
Hvergi á Norðurlöndum eru
umhverfismál að náttúruvernd
meðtalinni jafn illa stödd og hér-
lendis. Sjónir manna víða um
heim, almennings og síðan
stjórnvalda, beindust að þessum
málaflokki um 1970 og á árunum
þar á eftir. Þá varð mönnum á
Vesturlöndum ljósara en áður,
hvern toll menn greiddu í rýrn-
andi náttúrugæðum vegna
hömlulítillar iðnvæðingar. Ör
fólksfjölgun og sultarkjör í þró-
unarríkjum gengu með svipuðum
hætti að náttúru og umhverfi í
þriðja heiminum. Þessi mál voru
sett í alþjóðlegt samhengi á Um-
hverfisráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Stokkhólmi 1972. f
fjglda bóka og ritgerða var vakin
athygli á í hvert óefni stefndi,
nema brugðist væri við aðsteðj-
andi vá á mörgum sviðum sam-
tímis.
Stjórnvöld í flestum ríkjum
Vestur-Evrópu brugðust við með
því að endurskoða stjórnkerfi
heima fyrir í ljósi þessara nýju
viðhorfa. Helstu málaflokícar
sem tengdust umhverfissviðinu
voru færðir saman í sérstök ráðu-
neyti. Umhverfisráðuneytin urðu
brátt mikilvæg við hlið efnahags-
og atvinnumála í stjórnum land-
anna. Ráðherrar umhverfismála í
Evrópu tóku upp skipulegt
samráð sín á milli og alþjóða-
samningum um umnverfisvernd
fjölgaði ár frá ári.
Dapurleg
stöðnun hérlendis
Hér á íslandi hefur hinsvegar
ríkt dapurleg stöðnun, sem sting-
ur mjög í stúf við þróunina í ná-
grannalöndum. Engin breyting
hefur orðið á opinberri stjórn-
sýslu í þá átt að veita umhverf-
ismálunum þann sess sem þeim
ber. Fjárveitingar til einstakra
þátta umhverfismála hafa verið
skornar niður og rýrnað að raun-
gildi nú um árabil. Það á jafn við
um fjárveitingar til náttúruvernd-
ar, mengunarvarna og land-
græðslu. Sjálfri „þjóðargjöfinni"
frá 1974 hefur í engu verið þyrmt.
Ríkisstjórnin sem sat á síðasta
kjörtímabili þóttist í upphafi ætla
að reisa merkið, en allt kostaði
það niður í minna en ekki neitt.
Ráðherrar í stjórn Steingríms
Hemannssonar virtust í sam-
HJÖRLEIFUR
GUTTORMSSON
SKRIFAR
keppni um að rýra hlut umhverf-
ismálanna, hver á sínum vett-
vangi. Þó var hlutur Sjálfstæðis-
manna þar enn herfilegri en
Framsóknar, Matthías Bjarna-
son þar undanskilinn að vissu-
marki.
Verða orð að efndum
Ný ríkisstjórn undir forsæti
Þorsteins Pálssonar hefur sett
nokkur atriði varðandi umhverf-
ismál inn í stefnuyfirlýsingu sína
VIÐHORF
og starfsáætlun. Þar er m.a. talað
um, að „ríkisstjórnin mun sam-
ræma aðgerðir stjórnvalda að
umhverfisvernd og mengunar-
vörnum... sett verði almenn lög
um umhverfismál og samræming
þeirra falin einu ráðuneyti."
Jafnframt er boðað „frumvarp að
nýjum lögum um Stjórnarráð fs-
lands ásamt drögum að nýrri
reglugerð um verkaskiptingu
ráðuneyta." - Þessi orð geta vak-
ið vonir um bætt tök í opinberri
umsýslu á sviði umhverfismála. í
ljósi reynslu fyrri ára hljóta menn
þó að hafa fyrirvara og bíða eftir
efndunum. Þær áþreifingar sem
fram fóru um nýskipan Stjórnar-
ráðsins í aðdraganda stjórnar-
myndunar lofuðu ekki góðu
varðandi þennan málflokk.
Umh verfisráðuneyti
lykill að árangri
Er andvaraleysið í umhverf-
ismálum hér til komið vegna þess
að ástandið hjá okkur sé betra en
víða erlendis? Því er ekki hægt að
svara játandi. Á þessu sviði sem
öðrum er hér við stórfelld og sér-
tæk vandamál að stríða, auk þess
sem að okkur berst utan að.
Stærsta viðfangsefnið á landi er
gróðureyðingin, í hafinu er það
nýting fiskistofna og mengunar-
hættan, ekki síst af kjarnorku.
Vaxandi umferð fólks um landið,
ekki síst í óbyggðum, hefur þegar
markað sín spor og setur marga
úrvalsstaði í hættu. Allt kallar
þetta á bætta stjórnun, fjármagn,
fræðslu og gott skipulag.
Það ætti ekki að þurfa að rök-
styðja í löngu máli þörfina fyrir
sérstakt umhverfisráðuneyti til
að veita forystu og samræma tök í
umhverfis- og skipulagsmálum.
Margt af verkefnum á þessu sviði
ætti jafnframt að fela sveitar-
stjórnum og aðilum í landshlut-
unum. Algjört lágmark er að nú
þegar verði stjórnun helstu þátta
umhverfismála sameinuð í einu
ráðuneyti. Það er lykill að úrbót-
um og má ekki dragast lengur en
orðið er. Andmælendur slíkra
breytinga reyna að gera þær tor-
tryggilegar með því að verið sé að
auka við „báknið". Slíkt er öfug-
mæli. Stjórnkerfi sem ekki lagar
sig að breyttum aðstæðum er
sannanlega bákn og til trafala.
Tilkostnaður í stjórnkerfinu þarf
ekki að vaxa við tilkomu slíks
ráðuneytis, sem tæki við verkefn-
um sem nú eru dreifð á flest þau
ráðuneyti sem fyrir eru. Óháð því
er þörf á auknu fjármagni til
náttúruverndar- og umhverfis-
mála til að bæta úr langri og til-
finnanlegri vanrækslu.
Um einstaka þætti umhverf-
ismálanna mun ég ræða nánar í
nokkrum pistlum hér í Þjóðvilj-
anum næstu vikur.
Hjörleifur Guttormsson
Að vera
Það kann mörgum að sýnast
undarlegt, að nokkur nenni að
skrifa grein um þjóðmál, nú þeg-
ar umræðan um ýmis atriði
stjórnmála hefur heltekið samfé-
lagið mánuðum saman. Kosning-
ar, kosningaúrslit, stjórnarmynd-
un og það sem er hvati þessara
skrifa, umræðan um Álþýðu-
bandalagið. Ástæðan fyrir þess-
um skrifum er þó einföld.
Að svo miklu leyti sem mér
hefur tekist að fylgjast með um-
ræðunni um Alþýðubandalagið,
hef ég ekki séð skýr merki þess að
menn takist á við spurningu sem
orðuð er í heiti þessarar greinar.
Spurningin er einföld. Vilja
menn vera í litlum flokki með
lenínískt stjórnkerfi og höndla
þar það vandasama hlutverk að
klappa á réttum stöðum fyrir
leiðtogunum eða vilja menn
hasla sér völl í lýðræðislegri
fjöldahreyfingu er gefur öllum
rúm til áhrifa í hreyfingunni?
Þessarar spurningar hef ég ekki
heyrt spurt og þaðan af síður
heyrt við henni svar. Mig langar
hér að skýra nokkuð við hvað ég
á með þessum tveimur valkost-
um.
Hér á ég fyrst og síðast við mis-
munandi hugsunarhátt, mismun-
andi viðhorf til samfélagsins;
annars vegar er áherslan á sterka
og vitræna forystu er leiði
sauðina, en hins vegar er um að
ræða virðinguna fyrir valdi og viti
fólksins og einlægan vilja til að
láta það ráða fyrir sig.
Þeir sem aðhyllast fyrri val-
í litlum flokki eða fjöldahreyfingu?
Árni Páll Árnason skrifar
kostinn leggja óhemjumikið upp
úr því að ná yfirráðum yfir ríkis-
valdinu og hagsmunasamtökum,
til að vera þess umkomnir að
deila út valdi, fé og áhrifum. í
framhaldi af því kviknar svo ótti
litla glóru í því að fáeinir, meira
og minna sjálfkjörnir skósveinar
valdsins haldi með helgreip sinni
um hagsmunasamtök, sem og
fjárhirslur sameiginlegra sjóða
landsmanna, í réttu hlutfalli við
„Spurningin ereinföld: Vilja menn vera
ílitlumflokki með leníniskt stjórnkerfi
og höndla þarþað vandasama hlutverk
að klappa á réttum stöðumfyrir leiðtog-
unum eða vilja menn hasla sér völl í
lýðrœðislegrifjöldahreyfingu er gefur
öllum rúm til áhrifa í hreyfingunni?“
við fjöldahreyfingu, því hún ein
gæti ógnað hlutaskiptum stjórn-
málaflokkanna. Til að sporna við
slíkri þróun reyna þeir að fela
stjórnmálin inni í óskiljanlegum
umbúðum, tala t.d. sýknt og heil-
agt um efnahagsmál (Rétt eins og
þau séu aðalatriði í pólitík) með
löngum og óskiljanlegum fræði-
orðum í hagfræði, sem enginn
maður með vitglóru nennir að
leggja á sig að læra.
Þeir sem aðhyllast síðari val-
kostinn líta á það sem æskilegt
markmið að efla þátt borgaranna
í ákvarðanatöku, jafnt í ríkiskerfi
og í atvinnulífi, stuðla að eign
starfsmanna á framleiðslutækj-
um og auka íhlutunarvald þeirra í
stjórnun fyrirtækjanna. Þeir sjá
þingstyrk flokkanna. Fólk sem
skilur á þennan veg gildi fjölda-
hreyfingar reynir líka að tala um
stjórnmál, um hvernig fólk vilji
stjórna landinu, dreifa valdinu,
kjósa sér fulltrúa, byggja upp
menntakerfi, upplýsingakerfi,
svo dæmi séu tekin.
Það sem hér er að framan talið
er svo sem hvorki nýtt né á neinn
máta í nýju samhengi. Þetta er í
raun það sama og Vilmundur
Gylfason var eilíflega að reyna að
koma flokkseigendafélaginu í Al-
þýðuflokknum í skilning um,
með litlum árangri. Þetta er stór
þáttur í þeirri lífssýn er skóp
Kvennalistann og gerði tals-
mönnum hans kleift að tala um
stjórnmál og aðalatriði, en ekki
þrautleiðinlegt hagfræðibull og
smáatriðaspeki. Og síðast en
ekki síst er þetta líkt flestu af því
sem margir Alþýðubandalags-
menn hafa látið frá sér fara síð-
ustu ár. Það má því að líkindum
skrifa á hinn stóra reikning giftu-
leysis íslenskra vinstrimanna, að
ráðandi öfl skuli aldrei hafa botn-
að í því hvert allt þetta fólk var í
raun að fara.
Hvora leiðina viljum við? Ég
get einungis svarað fyrir mig er ég
segist velja starf í fjöldahreyf-
ingu, kannski helst af því að það
er skemmtilegra að starfa með
fólki en annaðhvort undir eða
ofan á því.
Ef við veljum að starfa á fjölda-
hreyfingu þá er um leið flestum
spurningum undanfarinna vikna
svarað. Af því að í fjöldahrey-
fingu vinna menn öðruvísi en í
lenínískum smáflokki. Tökum
nokkur dæmi:
í fjöldahreyfingu sem inniheld-
ur margbreytileg viðhorf og virð-
ingu fyrir þeim, sofa menn rólegir
þótt Þjóðviljinn skrifi öðruvísi
um mál en þeir helst kjósa, mest
af því að innan fjöldahreyfingar
er engin Sögustofnun ríkisins sem
gefur út „Sannleikann" í tölusett-
um eintökum fyrir útvalda.
í fjöldahreyfingu rembast
menn ekki eins og rjúpur við
staur við að „finna konur“ til að
setja á framboðslista, vegna þess
að í fjöldahreyfingu er tillit til
kvenna og viðhorfa þeirra svo
sjálfsagt og eðlilegt að þær eru í
sjálfs sín nafni og umboði þess
umkomnar að fara eða fara ekki á
framboðslista, allt eftir því hvað
þær sjálfar vilja.
í fjöldahreyfingu þurfa menn
ekki að sveitast við það dag og
nótt að sækja styrk í verkalýðs-
hreyfinguna eftir fyrirfram mörk-
uðum leiðum hlutaskipta stjórn-
málaflokkanna, því fjöldahreyf-
ing sem stendur í sambandi við
samhengi við fjöldann, sér um að
breytast eftir sínum reglum og
viðmiðum. Skipulagsleg tengsl
við fámennan og einangraðan
forystuhóp ákveðins hluta verka-
lýðssamtaka gera þar lítið, til eða
frá.
Þetta val er framundan. Ef við
berum gæfu til aö sameinast um
að byggja upp fjöldahreyfingu,
getum við snúið okkur að því að
skapa á íslandi siðvætt
jafnréttisþjóðfélag. Þar er mikið
verk að vinna.
Árni Páll Árnason
er laganemi
Þriðjudagur 28. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SfÐA 5