Þjóðviljinn - 30.08.1987, Blaðsíða 10

Framandgerving bárujárnsins
Rœttvið bókmenntafrœðinginn og
Ijósmyndarann Matthew James Driscoll, en
hann sýnir nú Ijósmyndir sínar í
Hafnargalleríi í Reykjavík
Matthew JamesDriscoller
einnaftengdasonum íslands.
Hann er fæddur í Bandaríkj-
unum, lærðurífornensku og
fornenskum bókmenntumfrá
Sterling-háskóla í Skotlandi.
Hann hefur verið búsettur hér
á landi að mestu frá 1979, tal-
ar lýtalausa íslensku og er nú
að Ijúka kandídatsprófi í ís-
lenskum miðaldabók-
menntum frá Háskóla ís-
lands. Hann er kvæntur
Ragnheiði Mósesdóttur
sagnfræðingi.
Það voru þó ekki bók-
menntirnar sem leiddu okkur
saman, heldur ljósmyndirnar
sem hann sýnir nú á loftinu í
Hafnarstræti 4: Litmyndir af hús-
um og náttúru, stemmnings-
myndir og sjónarhorn á umhverf-
ið sem lýsa næmri tilfinningu fyrir
því og eru til þess fallnar að vekja
okkur til umhugsunar um það.
En áður en við fórum að tala
um ljósmyndirnar spurði ég hann
nokkurra spurninga um uppruna
hans og fræðimennsku á sviði
fornbókmennta.
- Ég er fæddur í sveitaþorpi í
nágrenni Boston í Bandaríkjun-
um. Ég er af írskum upþruna, og
það var áhugi á Bjólfskviðu sem
rak mig til náms í fornensku í
Sterling á Skotlandi árið 1975.
Þessi sami áhugi varð einnig
óhjákvæmilega til þess að vekja
áhuga minn á íslandi og íslensku,
og ég kom hingað í fyrsta skipti
sumarið eftir og var hér upp frá
því þrjú sumur í röð við vinnu og
á ferðalögum. í Sterling kynntist
ég líka konu minni, Ragnheiði
Mósesdóttur sagnfræðingi, og við
fluttumst hingað árið 1979 og
kenndum bæði fyrstu 3 árin við
Menntaskólann á Egilsstöðum.
Þú leggur nú stund á íslenskar
fornbókmenntir, hvaða viðfangs-
efni hefur þú kosið þér þar?
Ég fór í kandidatsnám við Há-
skóla íslands og er nú að skrifa
kandidatsritgerð mína. Hún fjall-
ar um gamla íslenska riddara-
sögu, Sigurðar sögu þögla, en ég
mun samfara ritgerðinni gefa út
textafræðilega útgáfu á elsta
handriti sögunnar, sem koma
mun út hjá Árnastofnun. Þetta
handrit er frá 1350, en þessi saga
er sérstæð að því leyti að af henni
hafa varðveist ein 60 handrit, og
er það yngsta frá 1912, sem sýnir
okkur hversu lengi sagp þessi var
vinsæl.
Eru riddarasögurnar góðar
bókmenntir?
Já, það finnst mér, -©gþær eru
allt of lítið lesnar. Þetta var
sjoppulitteratúr þeirra tíma, það
sem fólkið vildi lesa, og það
stendur ísfólkinu og Morgan
Kane ekkert að baki. Stfllinn er
til dæmis yfirleitt mjög hreinn og
góður.
Þessar sögur eru hins vegar
alltaf bornar saman við Njálu og
Laxdælu og koma auðvitað hall-
oka út úr þeim samanburði, en
íslendingasögurnar eru heldur
ekki allar jafn góðar. Riddara-
sögurnar eru hins vegar af allt
öðrum toga, þær gerast ekki á ís-
landi, og þarna eigast við drekar
og tröll og yfirnáttúrleg fyrirbæri.
Er hcegt að lesa siðferðilegt mat
og hugmyndafrœði miðaldaís-
lendinga út úr þessum sögum?
Að nokkru leyti já. Kvenfyrir-
litning er til dæmis algeng í ridd-
arasögunum, og það á lflca við um
Sigurðar sögu þögla. Hún fjallar
um meykóng, það er að segja
einkadóttur Frakkakonungs sem
neitaði að giftast en vildi ríkja ein
sem konungur í sínunrflci. Það
þykir með öllu óeðlilegt í sög-
unni, og því fjallar sagan um þá
herfilegu útreið sem hún fær hjá
Sigurði þögla sem lítillækkar
hana í alla staði, lesandanum til
skemmtunar. Slíkar meykónga-
sögur voru algengar á þessum
tíma, og sjö eða átta riddarasögur
hafa þetta þema að meginefni.
Það er hins vegar full ástæða til
þess að rannsaka þessar sögur
betur hugmyndafræðilega, en til
þess að slíkt sé hægt þarf fyrst að
leysa þau textafræðilegu vanda-
mál sem skapast af mörgum
handritsgerðum af þessum sög-
um. Slíkt kostar fræðilega útgáfu-
starfsemi eins og þá sem ég vinn
nú að.
En hvað kemur bókmennta-
frœðin Ijósmynduninni við? Eru
einhver tengsl þar á milli?
Þau eru kannski ekki sjáanleg í
fljótu bragði, en þó er vel hægt að
finna tengsl á milli ljósmynda og
bókmennta ef betur er að gáð.
Annars var það tilviljun að ég fór
að fást við þetta. Það var banda-
rískur kunningi minn, sem er
blaðaljósmyndari að atvinnu,
sem gaf mér gömlu Nikon-vélina
sína árið 1978. Þá hafði ég aldrei
tekið ljósmyndir, og það tók mig
langan tíma að læra hvernig ætti
að setja filmu í vélina og taka
hana úr. Ég byrjaði svo á því að
ljósmynda fjölskylduna og þegar
ég var kominn í svolitla æfingu
fór ég að fást við kúnst-myndir
eins og ég kalla það. Ég fékk fyrst
þá hugmynd að halda sýningu
árið 1981, en það hefur dregist á
langinn, meðal annars vegna þess
að þetta er dýrt fyrirtæki, og
þetta er því mín fyrsta sýning.
Hvaðfékk þig til að sýna þessar
myndir?
Tilgangurinn er fyrst og fremst
að fá viðbrögð annarra, en svo
væri ekki verra að selja svona 10-
15 stykki, þótt það sé ekki aðalat-
riðið.
Er það ákveðinn stíll eða stefna
sem þú fylgir í Ijósmynduninni?
Ég veit ekki hvort hægt er að
kalla þetta ákveðinn stíl, en sýn-
ingin heitir Ljósmyndir, það er
að segja myndir af ljósi, og það
segir kannski svolítið um viðhorf
mín til ljósmyndarinnar.
Þessar myndir sýna frekar um-
hverfi eða stmemningu, en í þeim
er lítið af fólki. Hvers vegna er
svona lítiðfólk í myndum þínum?
Ég held að ég sé ekki nógu
frekur til þess að taka myndir af
fólki sem ég þekki ekki, og mér
finnst ekki viðeigandi að sýna
fjölskyldumyndír á svona sýn-
ingu. Ég kann betur við að
mynda hús, þök og birtuna, og ég
er ákaflega hrifinn af íslensku
bárujárnshúsunum. Á sýning-
unni eru aðeins tvær manna-
myndir - önnur af sofandi manni
og hin tekin aftan frá.
En hvernig tengjastþessar Ijós-
myndir bókmenntunum?
Ef við ættum að tengja þetta
einhverri fflósófíu eða bók-
menntastefnu, þá er einna helst
að leita til formalistanna sem
komu fram í rússnesku ljóðlist-
inni upp úr aldamótunum, síð-
ustu. Þeir boðuðu nokkuð sem
kallað var defamiliarisation á
ensku en hefur verið kallað fram-
andgerving á íslensku. í því felst
að þeir leituðust við að gera hina
hversdagslegustu hluti sem við
höfum daglega fyrir augunum
sem nýja. Þeir fengu okkur til
þess að sjá hlutina í nýju ljósi og
nýju samhengi. Dadaistarnir
færðu þetta svo enn lengra út,
þegar þeir fóru að sýna svokölluð
„ready mades“, það er að ségja
tilbúna hluti úr hversdagstilver-
unni sem voru settir upp á sýn-
ingu og fengu þá nýtt inntak. Þeir
sýndu kannski epli á listsýningu,
og þetta fékk okkur til þess að
horfa á eplið í nýju ljósi. í ljós-
myndinni gerist þetta með þeim
hætti að þú tekur ákveðinn hlut
úr umhverfinu og rammar hann
inn. Þannig getur ljósmyndin
fengið okkur til þess að sjá hlut-
ina í nýju ljósi.
Talandi um eplið, þá minnist ég
þess líka að Rene Magrittf málaði
mynd af epli og skrifaði undir
„Þetta er ekki epli“...
Já, en hjá Magritte er þetta það
sama. Með því að benda okkur á
að þetta er ekki epli, heldur
mynd af epli, þá fær hann okkur
til þess að hugsa um tengslin á
milli myndar og viðfangsefnis og
sjá hvorttveggja í nýju ljósi. Það
sama gerist í raun og veru í ljós-
mynduninni, þegar þú tekur ák-
veðinn hlut úr raunveruleikanum
- eða brot úr hlut - og setur hann
inn í ramma. Þá ertu búinn að
taka hlutinn úr samhengi við um-
hverfi sitt og gefa honum nýtt
samhengi - sem ljósmynd.
Nú eru margar þessara mynda
teknar hér í Rreykjavík. Heldur
þú að staða þín sem útlendingur
hafi gefið þér öðruvísi sjónarhorn
á umhverfi borgarinnar en okkur
sem eru hér uppvaxin?
Já, ég býst nú við því að ég sjái
umhverfið hér eitthvað öðruvísi
af því að ég er útlendingur. Það
sérstaka við Reykjavík er himin-
inn, sem getur orðið ótrúlega
blár, og svo öll bárujárnsþökin,
sem ég hef hvergi séð annars
staðar í heiminum.
En íbúarnir sjálfir, þér hefur
aldrei dottið í hug að Ijósmynda
þá?
Það má sjálfsagt segja að fólkið
í borginni sé sérstakt líka, en ég
myndi aldrei taka myndir af fólki
til þess að rannsaka það. Þó var
ég reyndar einu sinni með þá hug-
mynd að gera þrjú til fjögur-
hundruð mynda seríu af vinnandi
íslendingum - því íslendingar
vinna allra þjóða mest - en það
eru fáein hús sem ég þarf að ljós-
myndafyrst. Mérfyndist Reykja-
víic vera mjög sérstök borg þótt
hún væri mannlaus, og ég kann
aldrei betur við mig en þegar göt-
urnar eru auðar eins og um versl-
unarmannahelgina.
Hafa myndirnar þínar heim-
ildagildi?
Þær hafa það nú yfirleitt ekki
meðvitað, en hins vegar hefur
það gerst undarlega oft að hús
hafa verið rifin eða þeim breytt
rétt eftir að ég er búin að ljós-
mynda þau. Þá öðlast myndin
auðvitað visst heimildagildi, því
að þessi hús koma ekki aftur. Til
dæmis gamli pylsuvagninn með
bæjarins bestu pylsum. Hann
hafði staðið þarna í áratugi þegar
ég ljósmyndaði hatin. Fáeinum
dögum síðar var hann horfinn og
nýr kominn í staðinn. Eða Haf-
skipsgirðingin... Breytingarnar í
bænum eru svo örar að það ætti
að láta taka myndir af öllum hús-
um áður en þau eru rifin. Hugs-
aðu þér, ég náði til dæmis aldrei
mynd af Fjalakettinum...
Þar með var þetta samtal okkar
um ljósmyndir og bókmenntir
búið, og nú eru lesendur hvattir
til þess að bregða sér í Hafnar-
strætið til þessað sjá hvernig am-
erískur grúskari í íslenskum forn-
bókmenntum sér ísland og margt
fleira í gegnum ljósmyndalins-
una.
-ólg