Þjóðviljinn - 11.10.1987, Blaðsíða 10

Astin, heimsósóminn
OG FLUGÞOLIÐ
Nýmæli heitir úrval Ijóða ungra skálda, ortra á
næstliðnum fimm árum, 1982-1986. Eysteinn Þor-
valdsson valdi efnið og skrifarformála- hann hafði
áður valið í annað Ijóðasafn ungra skálda sem
spannaði næstliðinn áratug, það hét „Nýgræðingar
í Ijóðagerð". Iðunn gefur bókina út.
Mikil framleiðsla
Eins og Eysteinn tekur réttilega fram er erfitt að al-
hæfa um ljóðagerð fólks nú um stundir. Við vitum það
eitt að hún er mikil að vöxtum og að þar kennir margra
grasa eða margra glerbrota. 47 skáld, sem öil voru innan
við þrítugt þegar fyrrnefnd fimm ára skáldskaparáætlun
hófst, eiga verk í „Nýmæli“. í þarflegri bókarskrá kemur
svo í ljós að meira en 60 skáld ung hafa gefið út bækur á
tímabilinu, alls á annað hundrað kver. Og þá eru ótaldir
margir höfundar sem eiga ljóð í safnritum og tímaritum.
Þetta er mikið magn og meira en menn þóttust vita af.
Enda er þessi ljóðasmíð hornreka bæði hjá útgefendum
og fjölmiðlum. í blöðum birtast stuttar fréttir um þessi
kver, byrjendur fá kannski fljótfærnislegt og vinsamlegt
klapp á öxlina, gagnrýnendur eru eins og fyrirfram das-
aðir yfir magninu, fljótlega skapast mjög stórt bil milli
þeirra fáu ungskálda sem spjallað er við og skrifað um og
allra hinna. Fjölmiðlaheimurinn vinnur reyndaT þannig í
vaxandi mæii að hann ýtir undir alla þá sem nokkru
forskoti hafa náð en gleymir öllum hinum. Gegn þeirri
grimmd vinnur úrval sem þetta, og þar með er það þarfur
gripur.
Vitanlega er þess enginn kostur hér að meta hvernig til
tókst um val Ijóða, til þess þyrfti að helst að lesa obbann
af framleiðslunni. En hitt er víst, að þetta safnið
sannfærir lesanda þess um að það sé reyndar gróska í
ljóðagerð yngri manna og meira en ómaksins vert að
fylgjast með henni.
Ef þú vœrir ekki
í grein sem þessari væri út í hött að skipta höfundum f
góðskáld og efnileg skáld og hálfdrættinga eða eitthvað í
þá veru. Líklega er það ögn skynsamlegra eins og allt er í
pottinn búið, að fjalla blátt áfram um þau áhrif sem
safnið skilur eftir hjá lesanda sem veit svo sem ofurvel að
vel hefði hann mátt betur fylgjast með næstliðin ár.
f formála bókarinnar er vitnað í viðtal við Gyrði skáld
Elíasson þar sem hann lýsir aðferð sinni við yrkingar og
tekur það fram, að hann telji það úr sér gengna kröfu að
yrkja um „eitthvað skilgreint eða ákveðið". Rétt er það,
að ýmislegt í þessari bók krefst þess að menn horfi ekki á
textana frá hefðbundnu sjónhorni. engu að síður eru
menn einatt að yrkja um eitthvað skilgreinanlegt. Til
dæmis ástina. Og því ekki að byrja á því að taka þá
stikkprufu sem tilfinningamálin eru af nýjum ljóðum?
Enda hefur túlkun þeirra mála í skáldskap einatt borið
vitni langt út fyrir yrkisefnin - bæði fyrr og síðar.
Ástarkvæðin (í kafla sem heitir „spor mín til þín“) eru
ekki hlaðin mannalátum og ofstopa. Þau eru ekki stóryrt.
Miklu heldur eru þau feimnisleg. „Ást mín á þér hefur
aldrei rúmast á pappír" segir fsak Harðarson, en, bætir
hann við:
ég get alveg skrifað að ég hef oft hugsað um
hvernig það vœri ef þú vœrir ekki hjá mér
Gunnar Hersveinn Sigursteinsson lýkur ljóði sem
heitir Heimkoman á þessum línum hér:
Ljósið hverfur og eitthvað
gerist í myrkrinu.
Stefán Snævarr á í bókinni kvæði úr sex orðum (eins-
konar kínversk-japönsk sparsemi sýnist vera talsvert í
tísku) þar sem til eru nefnd borðin stólarnir bollarnir
umhverfis
fjarveru
þína.
Það heyrir til undantekninga að rætt sé um undrið
mikla, þegar „malbikið grænkar við fótmál þitt“ og
Bros þitt tendrar bál
í hjarta borgarinnar
eins og segir í kvæði eftir Þór Sandholt. Vitanlega er
slegið á fleiri strengi - til að mynda nær Sonja B. Jóns-
dóttir með sjálfsögðum og sannfærandi hætti í skottið á
þjóðkvæðinu, ballöðunni í „Rendez-vous“:
er ég sæi þig nálgast
yrði ég svo feimin
að ég stykki útí
við brúna yfir Hvítá...
En sama er - það er einhver hlédrægni, kannski var-
fæmi yfir tiifinningamálunum, hvort sem rakið verður tii
sannfæringar um að í þeim efnum sé betra að segja færra
en fleira, eða til óvissukenndar og ásóknar hverful-
leikans.
Að totta veruleikann
Og sama verður reyndar uppi þegar skáidin ungu víkja
að þeim hlutum sem einatt hafa orðið efni í ádrepur.
Einhverntímann hefði mátt eiga von á sterkum særing-
um, þegar ungt skáld hefur gert „Stóriðju" að heiti
kvæðis. En þegar Pétur Önundur Andrésson vinnur úr
því efni er hann svo sannarlega frír við pólitíska reiði,
þótt það svo fari ekki á milli mála hvað honum finnst í
þessu tregaljóði hér:
Lítið þorp sem svaf
á nesi umlukt sjó
og bláum fjöllum.
er vaknað við vondan draum
og stefnir stjórnlaust
út og suður
villt í blárri þoku.
Heimsósóminn er ekki mikið á dagskrá, miklu heldur
sá gamli vandi að tíminn vill ei tengja sig við skáldið.
Sambandið er eitthvað dauflegt - „svona totta ég veru-
leikann / og hann mig“ segir Sigfús Bjartmarsson og
hefur þá áður minnst á sígarettu sem hætt er við að
kveikja í. Hafliði Helgason yrkir um að „leita þess sem
hvergi finnst“. Aðalsteinn Ásberg sigurðsson segir:
Þú ert deginum Ijósari
en líf þitt hvergi neitt
sem hönd á festir.
Missætti við heiminn kemur ekki síst fram í einskonar
menningarrýni, þar sem smæð okkar verður einstaklega
áþreifanleg andspænis tæknivopnaðri skipulagningu og
fjölmiðlagaldri (líklega kemur sjónvarp jafn oft við sögu í
þessu ljóðasafni og fjöll, kannski oftar). ísak Harðarson
fer með hugkvæmum hætti inn á þessar slóðir um leið og
hann togar í þanþol orðanna:
leikfangi œvinnar? óli sá
hinn almenna mann snæða
eigin vanmátt í hvert mál
undir ýlfrandi borðmúsík
mjölfiðlanna...
Lesandanum finnst reyndar, að þá verði skáldum
heitast í hamsi þegar uggurinn fer að, þegar þeir sjá
dagana koma „í þögulli ógn“ (Gyrðir Elíasson), þegar
blóð rennur í slóð slyss eða morðs eða sjálfsvígs. Stund-
um finnst manni reyndar sem allur sá margbreytilegi
skáldskapur sem í safninu má finna standi með einhverj-
um hætti í skugga af þeim „sundraða sjónleik“ sem er
valið að samnefnara lokakafla bókarinnar, í skugga stór-
slyss sem er ekki langt undan og ekki langt frá hvunn-
dagsleikanum. Um þetta fjallar Gyrðir Elíasson í sterku
kvæði sem hann kallar „Oreglulegar þversagnir":
andartak
frýs allt stirðnar síðan taka húsin að molna
hljóðlaust handkaldur vindurinn sáldrar um
dufthrúgunum sem eftir standa
einsog hálsæð sem þrengist að hœttumörkum
dregst gatan saman í örmjótt strik
grasröndin meðfram hylst gráum salla
útúr fyrrverandi húsasundi kemur maður
hlaupandi höfuð vantar en honum blœðir ekki...
Óróleikinn
Enn er margt ósagt um þessa bók, þó nú væri. Við
höfum t.d. ekki komið við hjá náttúrunni sem svo lengi
hefur verið skáldum lífgjafi og mælikvarði. Hún hefur
oftar en ekki hrakist út í horn fyrir staðreyndum borgar-
innar. En svo getur einnig farið að nauðsyn sé talin á að
ummynda þá sömu borg og þá getur verið gott að grípa til
sögusviðs og náttúrusviðs eins og Einar Már Guðmunds-
son gerir í „Veðurfræðilegt söguljóð“:
Eitt andartak breytast allar byggingar í drungalega
kastala
Eitt andartak situr borgin eins og nakið tré á klettasyllu.
Og það er líka eftir að minnast á það, að þótt allmargir
reyni að hreinrækta sinn einfaldleika, þá er sterk hneigð í
þessum skáldskap til að „púsla saman broturn" eins og
Gyrðir Elíasson segir, til að „fá fram eitthvað sem vekur
sérstaka kennd, annarlega eða óvenjulega hugsun“. Sér-
hvert tungumál er annarlegt, stendur þar. Ekki síst þegar
menn eru að prófa hvað út úr því kemur að stilla saman
fyrirbærum sem menn annars sjá ekki í nábýli. Við erum
spurð að því við lestur þessa ljóðasafns, hvort við sættum
okkur við bleika fugla úr brenndu víni, löng iljalaus ár,
bleika ffla uppi á hvítu píanói, að heimurinn sé fóðraður
veggjuðum orðum, að sjá appelsínuna æða um himininn í
leit að horfnu sendibréfí. Og okkur fínnst þetta stundum
tilgerðarlegt, stundum blátt áfram skemmtilegt og vísa
eitthvað, fjandinn má vita hvurt. En sjálfan þennan óró-
leika fellir Gyrðir í línur svo vel er við hæfi í „Blindfugl/
Svartflug“:
Rósemi get ég ekki miðlað,
af henni á ég ekkert, flugþol
órólegra hugmynda virðist án
takmarka...
Um
úrval
Ijóða
ungra
skólda
10 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 11. októl>er 1987
ÁRNI BERGMANN