Þjóðviljinn - 11.12.1987, Blaðsíða 17

JÓLABLAÐ
ERÐAFÓLK á leið til Reykjavíkur 1898
Allar myndir með greininni eru úr bók Daníels Bruun
á' /Æ Ýy'*írZM \ ; Wt * u m
jT'1 %' 'VB 'x.'. Wm
andi maður teymir hest sinn með
því að herða á taumnum og draga
hann á eftir sér. íslenskir hestar
bera sig yfirleitt illa eftir voru
mati. íslendingar kunna þó vel að
meta góðan knapa og vel taminn
hest.
Á síðasta mannsaldri hafa
stundum verið haldnar kapp-
reiðar í Reykjavík og á nokkrum
stöðum öðrum, en þjálfaðir veð-
hlaupahestar eru engir til og ekki
heldur nokkur skipuleg hrossa-
rækt og tálmar það mjög öllum
kynbótum. Þeir eiginleikar, sem
mest er sóst eftir, eru fjör og flýtir
og að hesturinn sé fótviss. Góðir
reiðhestar geta náð furðu miklum
hraða. Þannig geta þeir farið tvo
kílómetra á þremur mínútum.
Það er aðdáunarvert hversu
sterkir og þolnir þessir litlu ís-
lensku hestar eru. Þannig getur
reiðhestur borið mann 80-100
km. á dag með hæfilegum hvfld-
um.
Yfir hraun
og klungur,
fen og forœði
Reiðhesturinn er hinn tryggi
og trausti förunautur mannsins,
hvar sem hann fer og oft fylgir
hundurinn með þeim. Ef hestur-
inn á að geta skilað húsbónda sín-
um örugglega í réttan áfangastað,
þarf hann að vera vanur að fara
sjálfur um torfært landslag, yfir
grjóturðir, fjöll og fram með
hengiflugum, yfir hraunbreiður,
fen og foræði og síðast en ekki síst
yfir straumharðar ár með mann
og farangur á baki, og sé það ekki
kleift, þá að synda laus en menn
og farangur er þá flutt yfir ána í
bát eða stundum í kláfferju.
Hvergi er auðvelt að komast yfir
óbrúuð fljót.
Allir hestar synda ágætlega og
ekki er sjaldgæft að menn sund-
ríði árnar. Ólafur Sv. Benedikts-
son rithöfundur nefnir dæmi um
að hestur hafi synt yfir eitt af
mestu stórfljótum landsins, um
200 faðma breitt, með dauða-
drukkinn mann á baki. Sérstak-
lega er oft bæði erfitt og hættulegt
að fara yfir hinar miklu jökulár
með sandbleytu í botni, en bæði
menn og hestar hafa hlotið
æfingu í að velja réttu vöðin, ef
það á annað borð er mögulegt að
ríða ána, eða fara yfir með hesta-
lest án þess að hafa bát. Það er
aðdáunarvert hvernig hestar geta
brotist upp úr sandbleytu hafi
þeir fest sig í henni. Maðurinn
verður að gefa þeim lausan taum-
inn og láta þá sjálfráða. Hestur-
inn skýtur upp kryppu, kastar
höfðinu fram, blæs og másar,
hoppar upp og er laus, e.t.v. að-
eins til jress að festast á ný,
o.s.frv. Á ísum og jafnvel á sjálf-
um jöklunum feta hestarnir sig
áfram með gætni og öryggi, nema
þar sem jökulsprungurnar eru
alltof breiðar.
íslenskir hestar eru mjög mis-
jafnir að gæðum. Bestir virðast
þeir hestar vera, sem fæddir eru
og uppaldir í harðlendum sveit-
um. Hófar þeirra og fætur eru
sterkari en annarsstaðar, og þeir
eru vanari að fara um hverskonar
land. Hestar, sem alast upp á lág-
lendi, sérstaklega þar sem votlent
er, verða sárfættir ef þeir fara
lengi um fjalllendi, eða þar sem
grýtt er undir fæti. Ágætir hestar
eru því í Borgarfirði. Skagafjörð-
ur er hinsvegar kunnur fyrir
hrossafjölda og þar eru frábærir
hagar. í Eyjafirði eru einnig
ágætir hestar, sem fóðraðir eru
inni á vetrum, og eru í háu verði,
því að þar eru menn byrjaðir á
kynbótum. Fljótustu hestarnir
eru frá láglendissveitunum þar
sem færi er á að þenja þá á sprett-
inum, t.d. í Landeyjum sunnan-
lands.
Allir áttu hest
íslendingar eru svo vanir að
líta á hestinn sem nauðsynlegt
hjálpartæki í daglegu lífi að þeir
fara ríðandi, þó ekki sé nema um
stuttan spöl að ræða. Þessvegna
er það sjaldgæft að mæta gang-
andi mönnum þegar komið er út
fyrir túnin á bæjunum. Eg hef
jafnvel séð krakka á hestbaki í
smalamennsku fjarri bæjum.
Fyrsta ferðalagið fer barnið helst
á reiðhesti móður sinnar í kjöltu
hennar, þegar það stækkar dá-
lítið er það bundið í söðul. Fjögra
til fimm ára strákar ríða einir,
gæruskinn er þá breitt í hnakkinn
og þeir smeygja fótunum í ístaðs-
ólarnar fyrir ofan ístöðin. Þessir
smástrákar ferðast borubrattir
með fullorðnu fólki. Krakkarnir
eru ekki gamlir þegar þeir eru
látnir sækja hesta í haga, þegar
foreldrar þeirra eða aðrir þurfa á
þeim að halda, strákarnir ríða
þeim heim, og síðan aftur í hag-
ann eftir brúkun á harðaspretti
og baða út öllum öngum til að
knýja þá áfram.
Næstum hver fullorðinn maður
á hest, konur jafnt sem karlar,
sem gefið er nafn' og gælt við og
besta skemmtun allra er að reyna
hest sinn við annarra hesta. Það
getur verið þokkafull sjón að
fylgjast með ungri stúlku, þegar
hún nær í hest sinn, kjassar hann,
gefur honum brauðbita, leggur á
hann og hoppar síðan fimlega í
söðulinn.
í stuttu máli sagt er hesturinn
manninum óaðskiljanlegur frá
vöggu til grafar. Eins og fyrsta
ferð hans er á hestbaki, svo er og
síðasta ferð öldungsins, því að
þegar kista hans er borin til grafar
frá heimilinu til kirkjunnar, er
hún annað hvort flutt þversum á
reiðingi eða á kviktrjám milli
tveggja hesta.
-mhg
Kafli var úr ný-
útkominni bók
Daníels Bruun:
íslenskt þjóðlíf
íþúsundór
FEÐGIN í betri fötunum.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17