Þjóðviljinn - 16.12.1987, Qupperneq 5

Hispurslaust og tildurslaust
Hannes Pétursson.
Misskipt er manna láni,
Heimildaþættir III
Útgefandi: Iðunn.
Hvað ætli það séu margir utan-
héraðsmenn sem lesa þætti
Hannesar Péturssonar, Misskipt
er manna láni, heimildaþætti III?
Vonandi margir. Ætli verði skrif-
aðir svona þættir um menn 20.
aldarinnar á þeirri 21stu? Pað er
vafasamt þó ekki væri nema
vegna þess að áhugi á persónu-
sögu fer minnkandi eftir því sem
þjóðinni fjölgar. En líka vegna
þess að þá bjuggu menn um ára-
tugi í lokuðum sveitum og lærðu
því allvel að þekkja hver annan.
En vonandi eru þeir margir sem
lesa þessa þætti Hannesar Péturs-
sonar. Ekki kannski vegna efnis-
ins heldur textans sem er blátt
áfram ilmandi góð íslenska.
Hannes Pétursson skáld birtir í
bók sinni sem nú kemur út hjá
Iðunni þrjá þætti. Sá fyrsti er um
G. Blander, Gottskálk Gott-
skálksson, sem var skírður í Mikl-
abæjarkirkju 30. maí 1761. Hann
flæktist víða um lönd sem her-
maður, var sendur heim á sveit
sína hreppaflutningi en hófst svo
til nokkurra álna sem búandmað-
ur í Skagafirði. Hann hafði af því
tekjur að ferja menn og skepnur
yfir Héraðsvötn auk þess sem
hann hélt bú á Mið-Grund. Hann
lauk ævi sinni eftir brúð-
kaupsveislu. Reið hann heim-
leiðis drukkinn og fannst ekki lif-
andi eftir það; var liðið lík þegar
að honum var komið þar sem
hann hékk í beislistaumum hest-
ins sem hann reið frá brúð-
kaupinu.
Sagan af Gottskálk lifir góðu
lífi í meðförum Hannesar Péturs-
sonar, með ísmeygilegum húm-
or, en jafnframt ber hún vott um
nákvæmni sagnaritarans og
glöggt heimildaauga.
Onnur saga ber yfirskriftina
sveitarstólpi og segir frá Jóhanni
Hannes Pétursson
P. Péturssyni á Brúnastöðum,
upphefð hans og frama, efnum
hans og umhverfi. Pessi þáttur er
einna ítarlegastur og um leið lík-
lega sístur þáttanna þriggja fyrir
utanhéraðsmenn. Þó fer þar
margt fróðlegt. Ég má til með að
skjóta því hér inn í að þættinum
fylgja ágætar myndir af Jóhanni
höfðingja þessum. Til dæmis ein
Ung há og fyndin
Fyrsta bók Auðar Haralds,
Hvunndagshetjan, kom út 1979
og vakti mikið umtal og athygli.
Síðan hefur hún skrifað tvær full-
orðinsbækur og að auki sent frá
sér nokkrar barnabækur. Og fyrir
þessi jól gefur Forlagið út enn
eina bók eftir Auði: Ung, há, feig
og Ijóshærð, sem er ótrúlega
langur og lummulegur titill eins
sér, en að lestri loknum verður
Ijóst hvað hann er í rauninni fynd-
inn og í góðu samræmi við efnið-
og þá ekki síður hinn hippíski og
klisjukenndi undirtitill: Örlaga-
þrungin saga um ástir og ofbeldi.
Bókin, sem er tileinkuð tveim
tannlæknum, fjallar um Önnu
Deisí sem eftir ljúfa æsku á
sveitasetri stendur skyndilega
uppi allslaus, hún er rekin af
æskuheimilinu og á ekki grænan
túskilding. Mitt í eymd sinni í
stórborginni fær hún boð um að
mæta á tiltekna skrifstofu og þar
með rúllar sagan af stað. Hún
lendir í allskyns ævintýrum, það
er setið um líf hennar, hún
eignast drauma/alvöruprins og
leikurinn berst út um víðan völl,
en Róm er þó meginsögusviðið.
Stúlkan Anna Deisí stendur sig
með afbrigðum vel í öllum þess-
um þrengingum og hefur til að
bera yfrið nóg af heilbrigðri skyn-
semi og tapar henni ekki þrátt
fyrir að hún innbyrði ómælt koní-
ak og eins og vera ber fær vafstrið
mjög farsælan endi.
Samkvæmt flokkunarkerfi
bókmenntafræðinnar hlýtur bók-
in að teljast til spennurómana.
Eitt helsta einkenni bókarinnar
er raunsæisleg frásögn, allt hefur
eðlilegar skýringar, miklar útlist-
anir á mat, fötum, snyrtivörum
og mjög skemmtilegar og lifandi
lýsingar á Róm og innbyggjurum
hennar.
Bygging sögunnar er hefð-
bundin og ágætlega gerð og lykill-
inn að plottinu er hin kunna saga
af skyttunum þrem. En það sem
er eftirminnilegast og vekur
mesta athygli í sögunni eru inn-
skotsþættir (eða hvað á að kalla
þá: afhjúpunarlínur, því hér er
flett ofan af skáldgaldrinum) en
þeir eru á eftir hverjum kafla og í
upphafi bókar. Hér opnar höf-
undur upp á gátt inn til sín og er
þar ýmist að tala við vinkonur
sínar, börn, sjálfa sig, lesendur,
gagnrýnendur, eða vin sinn Osc-
ar Wilde en þeirra samskipti
standa á gömlum merg, sbr. að í
þessari bók er að finna sömu til-
vitnun í Óskar og er fremst í
Hvunndagshetjunni. Hér er
Dauður að deila við Óskar og ís-
lenska gagnrýnendur um að hún
taki bláköld „ferska, ómengaða"
VÉDÍS ____
SKARPHÉÐINSDÓTTIR
lifandi persónuleika og láti þá
stíga fram í sögunni en það finnst
Óskari auvirðilegt. En Auði tekst
þetta mæta vel, sbr. Giuseppe og
stórskemmtilega lýsingu á kpnu
sem er flækt í vef ítalska skrifræð-
isins. í þessum innskotsþáttum er
rithöfundurinn sem sé í beinni út-
sendingu að fjalla um hversu erf-
itt það sé að vera rithöfundur.
Ekki nýtt, en vel gert og
skemmtilegt. (Ótrúlega illkvitt-
nir þessir gagnrýnendur.)
Persónur sögunnar eru nokkuð
einhliða og litlausar eins og hefð-
in segir til um í svona bókum. í
rauninni hefur lesandi ekki mjög
heita samúð með þessari leggja-
löngu Önnu Deisí og er nokk
sama hvað um hana verður. En
það er engu að síður gaman að
fylgjast með henni í búðum og
bönkum í dagsins önn.
Draumaprinsinn hennar, David
Cumbersome, ber nafn með
rentu og er sérlega fúll og ó-
spennandi - en það er einmitt það
fyndna við þetta allt. Auður er
sem sé áð skrifa mjög formúlu-
kenndan og einfaldan reyfara,
með nauðaómerkilegum aðal-
persónum, en með því að sulla
ýmsu útí, t.d. „stolnum persón-
um“, góðum lýsingum á Róm,
skemmtilegum talanda margra
persóna sem gætu verið afkom-
endur Andrésar andar og segja
helst ekkert nema Grmf og Onk,
og síðast en ekki síst þessum
beinu útsendingum verður bókin
í heild sinni mjög skemmtileg og
vel gerð lesning. Auður er í raun
að gera grín að þessum útslitnu
spennu-ástarsögum.
Húmor sögunnar er oft í sama
harðneskjulega stflnum og oft
áður hjá Auði, sbr. upphaf sög-
unnar þegar Anna Deisí er að
veltast um á alelda skrifstofu:
„ Að baki ungu stúlkunnar heyrist
flissandi snark í eldinum. Það er
Auður Haralds
permanent einkaritaranna sem
brennur.“ (13) En oftar er hann
tæki til að sýna lesendum fram á
hláleg örlög Önnu. Dæmi: þegar
sagan hefur borist til Jórdaníu og
aðalsöguhetjan reikar ein um
víðáttur sandsins úrkula vonar
segir: „Að vísu liggja spor hennar
um sandinn, en þau líkjast bréf-
anámskeiði í tangó eftir Rúdolf
Valentínó og engum ætlandi að
rekja þau.“ (205)
Bókin er sem sagt ágætlega
skrifuð og verulega fyndin. Að
lokum er ástæða til að geta þess
að kápa bókarinnar er vel gerð.
Védís Skarphéðinsdóttir
þar sem hann situr gæðing sinn í
hlaði Sauðárkróks. Þar sést enn
hvað íslenskum hestum hefur far-
ið fram á þessari öld. Enginn
maður myndi láta mynda sig á
svona hesti á Sauðárkróki um
þessar mundir að minnsta kosti
ekki ef Sveinn Guðmundsson
fengi að ráða einhverju.
Jóhann rak merkilega banka-
starfsemi og lánaði sveitungum
sínum háum og lágum og tók af
þeim 4-6% vexti sem hefðu
sennilega verið kallaðir „raun-
vextir“ á tungumáli Seðlabank-
ans. Ekki kunni ég við hvernig
Hannes notaði orðin féhyggja og
auðhyggja í þættinum um Jó-
hann.
Jóhann dó 6. febrúar 1926.
Þriðji þátturinn fjallar um
Skúla Bergþórsson hagyrðing,
bónda og sjósóknara, fæddan
1819. Búskapur hans á Reykja-
strönd þætti fáum eftirsóknar-
verður nú orðið. Skemmtileg er
vísan um Tindastólinn sem birt er
í bók Hannesar, að vísu ekki eftir
Skúla:
Á kvöldin aldrei sest hér sól,
sinnis minnkar róin.
Ég vil taka hann Tindastól
og troða honum ofan í sjóinn.
Þetta þætti skrýtinn samsetn-
ingur nú orðið því Tindastóllinn
er talinn höfuðprýði Reykja-
strandar.
Það er beint ótrúlegt sem Skúli
setti saman af rímum miðað við
allt annað amstur sem á honum
lá: Út komu eftir hann Rímur af
Jóhönnu og Jóhanni en Hannes
rekur efni margra annarra rímna
og birtir stöku vísu. Hannes
segir: „Rímur Skúla eru hvergi
mikilsháttar né heldur lakari en
skáldskapargreinin var upp og
ofan um hans ævidaga.“ Þó eru
nokkrar snotrar hendingar í þeim
erindum sem Hannes birtir.
Það er athyglisvert sem Hann-
es segir frá í þættinum um Skúla
og hefur eftir Þorkatli Bjarnasyni
presti á Reynivöllum um Ný fé-
lagsrit:
„Er það all-merkilegt, að af
þeim 43 eintökum af Nýjum fé-
Íagsritum, er menn 1845 höfðu
skrifað sig fyrir í Skagafirðinum,
voru 12 keypt í Sauðárhreppi, en
þar voru þó búendur eigi 30.“
Spurt var í upphafi hve margir
ætli lesi Hannesarþætti Péturs-
sonar úr Skagafirði. Vonandi
margir. Einkum væru þeir holl
lesning fyrir alla þá sem mikið
skrifa og tala, blaðamenn og
stjórnmálamenn og aðra þess
háttar málnotkunarmenn. Sá
sem vill skynja málið þar sem það
verður tært og umfram allt eðli-
legt, hispurslaust og tildurlaust,
sá maður ætti að lesa þessa þætti
Hannesar Péturssonar.
Svavar Gestsson
JÓN DAN
M
- ARIÐ EFTIR SPONSKll VEIKINA
Saga byggð á raunverulegum atburðum
„Þar sem tekið er á heldur óvanalegu söguefni af
kunnáttusemi. Hann (höf.) hefur hér auðgað
skáldsagnagerð okkar með verki þar sem beitt er
nýstárlegu söguviðhorfi..."
- esig. Tíminn 2.12.87.
BOKAUTGAFAN KEILIR
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5