Þjóðviljinn - 16.12.1987, Side 6

Þá urðu margir
forvirraðir...
VINDMYLLUR
GUÐANNA
eftir Sidnsy Sheldon
Vindmyllur guðanna er agætis
afþreyingarbók, og þótt ég sé ekki
sérfræðlngur í Sheldon er hun
skemmtilegust þeirra bóka hans,
sem ég hef gluggað í....
Þetía er sem sagt spennandi bók,
vel sögð og söguþráðurinn ekki of
æsikenndur."
- Johanna Knstjonsdóttir,
Mbl. 15.9. 'S7.
ðKAFORLftGSBIK
Pað er einhver geðþekk kyrrð í
þessari bók, höfundurinn dvelur
gjaman við einstök viðfangsefni
sem sum mætti kannski kalla
heimspekileg. Kyrrðin endur-
speglast í myndbyggingu ljóð-
Það er freistandi að álíta að
ljóð Kristjáns höfði frekar til
vitsmuna en tilfinninga, skal þó
ekki fullyrt. A.m.k. er fólgin í
þessu ljóði yfirvegun og stærð-
fræðilegt jafnvægi, það mætti
kannski kalla það lýrískan arki-
tektúr?
Ingi Bogi
barnshönd út úr eilífðinni
upp að hendi móður prílar
lengst til vinstri. Annað ekki.
Halldór Guðmundsson
Lokslns, lokslns..
Vefarlnn mlkll og upphaf íslenskra
nútímabókmennta.
Mél og mennlng 1987.
Þegar líður að lokum þessarar
bókar gerir höfundur grein fyrir
ætlunarverki sínu með þeim orð-
um, að hann hafi viljað „draga
upp mynd af samræðu Vefarans
við samtíð sína“. Draga það fram
með skoðun á þjóðfélagi, menn-
ingarástandi og samtímabók-
menntum í hverju var fólginn sá
sprengikraftur þessa æskuverks
Halldórs Laxness sem þeytti
samtímamönnum upp af þeirra
friðarstandi og vekur furðu og
hrifningu enn þann dag í dag.
Er nú skemmst frá því að segja
að þetta hefur Halldóri Guð-
mundssyni tekist ágætlega. Hann
játar sig snemma í bókinni starfa
á vettvangi hugmyndarýni sem
svo er nefnd. Og honum tekst að
sneiða hjá algengum syndum
þeirra sem þann steininn hafa
klappað og hafa gjarna komið
fram í því að menn tali „eins og
fyrir munn hreimshreyfingar sem
er í þann mund að fara með sigur
af hólmi“. Og skoða þá hvert
bókmenntaverk ekki síst út frá
þvf, hvort það greiði fyrir sigrin-
um mikla eða tefji fyrir honum.
Aftur á móti tekst Halldóri vel að
nýta sér kosti hugmyndarýni: að
leyfa lesandanum að átta sig bet-
ur á ferli hugmynda frá þjóðfélagi
og bókmenntum inn í nýtt skáld-
verk og á þeirri „vinnslu á radí-
um“ sem fram fer um leið í vitund
skapara þess. Halldór rekur sam-
an þræði af glöggskyggni og
drjúgum lærdómi, lendir ekki að
mannahöfn í aldarbyrjun. Ekki
heldur hafði hann skilið sem vert
væri hina sérkennilegu varfærni
íslenskra menningarvita þessa
tímaskeið, ótta þeirra við annar-
leg áhrif, stéttaátök og þá borg-
armenningu sem þeir höfðu þó
svamlað í - en frá þessu segir
Halldór Guðmundsson mjög
skemmtilega. Þættir hans um
bækur þær sem íslenskir höfund-
ar voru að skrifa um það leyti sem
Vefarinn mikli er að fæðast sýna
ágæta vel muninn mikla á nægju-
semi þeirra flestra, hugmynda-
legri og listrænni, andspænis
INGI BOGI
BOGASON
heitið geti í fræðilegri andar-
teppu. Húmorinn skilur hann
ekki við sig til lengdar og vel kann
hann samþjöppun og hina göfugu
kúnst ívitnunarinnar.
Hitt kynni að vefjast fýrir
manni sem skrifar um bók sem er
skrifuð um bók (og bækur) að
kveða upp úr um það hvað hann
hafi nýtt heyrt við lesturinn, í
hvað hann renndi ekki grun áður.
Þessi lesari hér getur sagt sem
svo: Hann hafði ekki fyrr spurt
grannt eftir því hvernig íslensk
menning ( ekki síst útgáfustarf-
semi) er á leið heim frá Kaup-
heilnæmum ofstopa Halldórs
Laxness.
En einna nytsamlegast verður
að skoða lýsingu Halldórs á alda-
mótasnillingum áhrifaríkum eins
og Strindberg, Otto Weininger
og Papini, á hinni miklu þenslu í
sjálfi þeirra, á fullkomnunará-
ráttum þeirra og römmu hatri á
öllu því sem gæti truflað þeirra
ferð á vit hins algilda. Hatri á
konunni og hvunndagsleikanum
og borgaraskapnum og öreigun-
um. í bók sinni gerir Halldór
Guðmundsson með einkar
sannfærandi hætti grein fyrir því
hvernig Vefarinn svarar þeim
flækjum öllum. Hvernig alda-
mótasnillingurinn í íslenskri
mynd, Steinn Elliði, læsist inni í
vítahring mikilmennskuæðis sem
endar kannski í sjálfsmorði,
kannski lífshatri, kannski í upp-
gjöf andspænis sterku valdi,
hvort það væri kaþólska kirkjan,
fasisminn eða hver annar sem
segir: Komdu hingað, hér er viss-
an. Meðan Halldór Laxness sjálf-
ur vísar út fyrir vítahringinn
„með því að leggja mælistiku hins
mannlega á fullkomnunarþrá
„Vefarinn mikli sprengdi hina síðnatúralísku skáldsögu, bókmenntahefðina,
ríkjandi hugmyndafræði, viðteknar hugmyndir um sjálfsskilning og sjálfsvit-
und...
hetjunnar“, með því að koma á
jarðsambandi, með því að
skoðast um í samfélaginu, halda í
könnunarleiðangur. Og með
fulltingi „kvenmyndar eilífðar-
innar“ eins og hún birtist í Diljá
Vefarans.
ÁB
„Ljósmynd fram
úr rökkumld“
Kristján Karlsson:
Kvæðl 87
Ab 1987
Ljóð Kristjáns Karlssonar eru
anna, litir virðast valdir af
kostgæfni þó með áherslu á það
bjarta og gróskumikla - „ljós
morgunsins“, „grænt laufskrúð",
„sólskin", „himinninn", „birta“,
„skínandi blátt“ og gulur litur í
ýmsum tilbrigðum (m.a. „sólfyllt
haf“) eru dæmi um slíkt. Og þótt
efnið sé oft sérstakt og framandi
þá er formið gjarnan hefðbundið,
hrynjandin taktföst og jafnvel
endarím, sbr. Gamlar myndir:
Ljósmynd fram úr rökkurríki
rýfur Ijósið, daufir skuggar
maður og kona, körfulíki
kúfað blómum, svartir gluggar
Ijós frá hcegri, hvítir dílar
hér og hvar á brúnum grunni
ÁRNI
BERGMANN
kunn fyrir að vera prívat og per-
sónuleg. Hann leggur á köflum
þunga byrði á lesandann og eðli-
legt að lesandinn átti sig ekki
alltaf á því hvert stefnir í ljóðun-
um. En það er bara allt í lagi því
tungan er leikfang.
Ljóðin í þessari bók eru fjöl-
breytileg, kannski fjölbreytilegri
en oft áður hjá Kristjáni. Hér er
að finna formföst ljóð þar sem
myndin ber uppi meginhugmynd-
ina. Dæmi um slíkt er Epli sem er
hnitmiðað í byggingu. Eplið er
samnefnari ýmissa náttúrlegra
fyrirbæra sem hníga og rísa,
deyja og lifna við, en „hið staka
epli er alltaf rautt“. Svo eru
önnur ljóð sem eru ekki eins hnit-
uð, segja fremur sögu en lýsa á-
standi. Dæmi um slíkt er Daglegt
líf fyrir sextíu árum IV. Þar er í
sex erindum sögð harmsaga
manns úr borginni, hann kemur
heim á fornar slóðir til þess að
binda endi á líf sitt. Og eftirmá-
linn hljóðar svo:
kona hans fullyrti að hann
hefði ætlað lengra
og enn furðulegra
hvernig bærinn minnkaði:
dagarnir líka,
allir hinir stilltu víðu dagar
þessa sumars
fram á haust
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN