Þjóðviljinn - 07.01.1988, Síða 10

MINNING
Ragnar H. Ragnar
fœddur 28. september 1898 — dáinn 24. desember 1987
Þegar ég skrifa þessar línur til
þess að minnast kennara míns og
vinar þá kemur upp í huga minn
löngu liðinn kennarafundur í
Tónlistarskólanum í Reykjavík
skólaárið 1966-67, en þar kenndi
ég nokkrum nemendum á fiðlu,
þá nýkominn heim frá námi. Við
skólann höfðu þá þegar vakið at-
hygli duglegir nemendur vestan
af ísafirði sem komið höfðu
suður til framhaldsnáms. Rætt
var um hvort nemendur væru al-
mennt músikalskari fyrir vestan
en hér fyrir sunnan og framhleyp-
inn svo sem ég var oft þá, varð
mér á að segja: „Þeir fyrir vestan
hljóta bara að hafa miklu betri
kennara“.
Það var svo nokkrum árum síð-
ar, nánar tiltekið haustið 1973 að
ég ræð mig sem fiðlukennara
vestur til ísafjarðar og var það
gert ekki síst til þess að kynnast af
eigin raun kennsluaðferðum
Ragnars. Og hvað var þá betra en
að drífa sig bara í píanónám til
Ragnars?
Aðalsmerki Ragnars sem góðs
kennara var fyrst og fremst skipu-
lag og nákvæmni samfara óþrjót-
andi eljusemi og þolinmæði. Að
vita alltaf hvaða forsaga er
nauðsynleg til þess að fást við við-
komandi tónverk hverju sinni.
„Hanon“ til að byggja upp sterka
og samvirka fingur, „Czerný" til
að móta tækni og leikni. Fljótlega
hreifst ég af fullkominni vissu
Ragnars um ágæti Czernýs sem
uppalanda fyrir allan klassískan
píanóleik og stórfenglegt var að
hlusta á lengra komna nemendur
leika úr ópus 740 æfingar sem
Ragnar hafði mótað með þeim í
konsertform þótt ef til vill næðist
ekki alltaf sá hraði sem Czerný
ætlaðist til. „Hraði er afstæður í
mjúsík“, sagði Ragnar, „og hver
og einn þarf að finna þann hraða
sem honum er eiginlegur" og
ennfremur: „Hraði er ekki tón-
list, hraði er leikni sem kemur
sjálfkrafa með meira valdi á við-
fangsefninu“.
„Hugur og hönd þurfa að vinna
saman.“ Þessa setningu heyrðum
við Ragnar segja oft og til árétt-
ingar brýndi hann fyrir nemend-
um sínum að telja helst upphátt á
öllum stigum námsins. Þar kemur
síðan aðferð Ragnars við taln-
ingu sem ég minnist ekki að
þekkja annars staðar frá. Hún
fólst í því að segja la 2a í staðinn
fyrir log 2og, sem almennt tíðk-
ast. Og áfram heldur Ragnar og
telur þá lab á tríólu og labc á
sextánduparta.
Ekki tel ég vera ofsagt þótt ég
haldi því fram að hjá engum
kennara hafi ég séð unga nem-
endur, oft byrjendur á 1. ári,
koma fram og leika viðfangsefni
sfn jafn skilmerkilega og hjá
Ragnari. Er það sannarlega stór-
fengleg minning að hafa hlustað á
30-40 byrjendur á tónleikum hjá
Ragnari, leika sín litlu lög úr Wil-
liams eða Scharm hvert á eftir
öðru, utanbókar og villulaust,
prúðbúin og með svo fágaða
framkomu að hlutverkinu var
skilað lýtalausu.
Fátt lýsir betur áhuga Ragnars
á kennslunni og árangri nemenda
en það að hann frá upphafi, einn
íslenskra kennara, mér vitanlega,
kenndi jafnt byrjendum sem
lengra komnum í 2x40 mínútur á
viku. Venjan í almennri kennslu
eru 2x30 mínútur sem síðan leng-
ist eitthvað hjá eldri nemendum.
„Þú átt aldrei að sleppa nemanda
heim úr tíma fyrr en hann veit
nákvæmlega hvað og hvernig
hann á að æfa fyrir næsta tíma.
Ekki skilja ungan nemanda eftir
einan með nýju tónverki. Rétt
byrjun er farsælust til að góður
árangur náist og því þarf kennar-
inn að eyða góðum tíma í að
hjálpa nemandanum við að nálg-
ast verkið á sem eðlilegastan
máta. Sérstaklega er mikilvægt
að fingrasetning sé fullkomlega
rétt ákveðin frá byrjun."
Eitt mikilvægt atriði í kennslu
Ragnars var sú skoðun hans að
sérhver sem lærir á hljóðfæri, læri
til að leika fyrir aðra. Þessvegna
var það, að láta nemendur koma
fram, strax frá byrjun, eitt af
höfuðatriðum í uppbyggingu
námsins. Allt frá upphafi Tónlist-
arskólans á ísafirði, 1948, hafa
Ragnar og Sigga haft samæfingar
(í öðrum skólum kallaðar músík-
fundir) á heimili sínu á hverjum
sunnudegi allan veturinn eða svo
lengi sem skólinn starfaði. Yngri
nemendur komu kl. 3 og eldri kl.
5. Ýmsir myndu kannski telja að
þetta væri nokkuð títt og nem-
endur væru t.d. ekki tilbúnir til
þess að koma fram með verk
svona ört. En Ragnar hafði ekk-
ert á móti því að nemendur kæmu
aftur með sama verkið og þá
fullkomnara í síðara sinnið, t.d.
sónötuþáttur leikinn eftir nótum
hið fyrra sinn en utanbókar næst
eða hraður þáttur leikinn yfirveg-
að og í meðalhraða og svo í fullu
tempói síðar. Oft var mjög gam-
an að fylgjast þannig með meiri
fullkomnun í flutningi hjá dug-
legum nemendum. Minnisstæður
er mér lítill kútur, svona 8 eða 9
ára sem ruglaðist ansi oft í G dúr
menúett Bachs á einni samæfing-
unni. Ragnar ávarpar hann og
spyr hvað hann hafi æft mikið á
dag í vikunni. Strákur svarar, að
vísu nokkuð lágt, „svona klukku-
tíma á dag“. „Það er ósatt“, segir
Ragnar, „drífðu þig nú heim og
æfðu þig í klukkutíma í dag og
næstu daga og leiktu svo aftur
fyrir okkur menúettinn næsta
sunnudag.“ Og hátíðleg var sú
stund þegar Ragnar tekur í hönd
stráksa eftir lýtalausan flutning
næsta sunnudag og segir: „Nú
lékstu eins og sannur listamaður,
vel og skilmerkilega," og síðan
sneri hann sér að nemendunum
og bætti við að þannig lékju menn
sem æfðu klukkutíma á dag á degi
hverjum.
Nemendatónleikar skólans eru
kapítuli út af fyrir sig. Fáa eða
enga skólastjóra vissi ég betri en
Ragnar við að skipuleggja tón-
leika svo vel færi. Mikla vinnu
lögðu þau bæði, Sigga og Ragnar,
í uppröðun efnisskrár og gættu
þess að mismunandi stílbrigði
tónverka nytu sín og hún fengi
eðlilega stígandi. Pappír í skrána
var ávallt af vönduðustu gerð og
hún unnin í prentsmiðju. Vissi ég
Ragnar sjaldan vonsviknari en ef
eitthvað misritaðist, ef t.d. annað
nafn nemanda af tveimur hafði
fallið niður og fór þá nokkur tími
við upphaf tónleika í að leiðrétta
og afsaka slík mistök sem betur
fer kom ekki oft fyrir.
Aðalæfing þurfti helst að vera í
fullu samræmi við efnisskrá svo
að skiptingar á tónleikapalli æfð-
ust líka og yrðu þjálar og hraðar
og gekk Ragnar ákaflega ríkt
eftir að engir óviðkomandi hlutir
væru inni á pallinum þegar leikið
var.
Tónleikar nemenda voru
Ragnari hátíðlegur viðburður
sem utanaðkomandi, s.s. foreldr-
ar, frændfólk, vinir og kunningj-
ar tóku þátt í og þurftu þá líka að
læra ákveðna umgengnissiði. Það
var til dæmis aldeilis fráleitt að
einhver væri að ganga um salinn
meðan leikið var eða að komið
væri inn eftir að tónleikar hófust.
Nei, menn komu þá frekar ekki
eða biðu eftir hléi.
Á mínum tíma við skólann
voru nemendur á bilinu 160-200
og tók Ragnar þá upp þann sið að
halda þrenna tónleika í senn á
hverjum jóla-, miðsvetrar- og
vortónleikum, enda ákveðin
stefna hjá Ragnari að allir nem-
endur skólans ættu að koma
fram. Þetta þýddi þrisvar sinnum
tveggja tíma efnisskrá. Nú kynni
einhver að spyrja, hvað með
hlustendur, komu þeir? Voru
þeir ekki þreyttir á endalausu
nemendaspili? Því er til að svara
að fjöldi manns kom á alla tón-
leikana, hvort sem þeir sem þar
léku voru skyldmenni eða ekki.
Afar fátítt var að menn hefðu að
orði að eitthvað væri þreytandi
eða leiðinlegt, þvert á móti var
haft orð á því hve þessum eða
hinum nemanda hefði farið fram.
. Eftir að Menntaskóli ísafjarð-
ar kom til sögunnar fjölgaði þeim
nemendum Ragnars sem hann
kom á konsertstig. Ragnar hafði
framan af alltaf kennt við al-
mennu skólana í bænum einnig,
t.d. kenndi hann í mörg ár bók-
menntir við Gagnfræðaskólann.
Sem kennari og uppalandi
þreyttist hann ekki á að brýna
fýrir nemendum sínum gildi al-
mennrar menntunar og varð því
að sætta sig við að missa góða
nemendur frá sér til náms annars
staðar fyrr en ella. Á síðasta ára-
tug spruttu fram nemendur sem
tróðu upp með konsertpró-
gramm, annað hvort í stofunni
heima að Smiðjugötu 5 eða í Al-
þýðuhúsinu. Voru þá skrautleg
boðskort prentuð og send út um
allan bæ ásamt vandaðri efnis-
skrá með mynd af listamanninum
unga. Og eftir tónleikana var svo
hátíð í Smiðjugötunni sem erfitt
er að lýsa með orðum, þær stund-
ir voru ógleymanlegar.
Ég hef oft heyrt íslenska tón-
listarmenn lýsa því yfir að á fáum
stöðum á landinu finnist þeim
jafn gaman að koma fram og á
ísafirði. Sumir fullyrða jafnvel að
þeim takist hvergi eins vel upp og
þar. Síðan koma oft vangaveltur
um stemmningu staðarins, stór-
fenglega náttúru o.s.frv. Þá
gleymist stundum 40 ára uppeld-
isstarf Ragnars sem ekki einvörð-
ungu hefur getið af sér góða flytj-
endur heldur einnig frábæra
hlustendur. Að fá 100-150
áheyrendur reglulega á tónleika á
ísafirði segir sína sögu.
Ekki get ég stillt mig um hér í
lokin að minnast athyglisverðrar
staðreyndar sem fyrrverandi
skólameistari á ísafirði, Jón
Baldvin Hannibalsson hefur bent
á. Hann gerði sér til gamans
könnun á þeim nemendum frá
ísafirði sem farið höfðu í burtu til
framhaldsnáms áður en Mennta-
skólinn tók til starfa og komst að
því að þeir höfðu nær allir komið
við hjá Ragnari.
Elsku Sigga mín, þegar ég lít
yfir þessi fátæklegu skrif þá tek ég
eftir því að ég hef hvergi minnst á
„samæfingakökuna“ og kaffi-
borð þitt milli æfinganna. Þar var
alltaf glatt á hjalla, umræður
fjörugar og líklega geta fáir
skólar státað af því að vera með
kennarafundi á hverjum sunnu-
degi.
Eg er mjög þakklátur fyrir þau
ár sem ég fékk að vinna við Tón-
listarskóla ísafjarðar undir hand-
leiðslu Ragnars og ég er stoltur
og hamingjusamur yfir því að
hafa verið einn af nemendum
hans.
Jakob Ilallgrímsson
í minningunni tengjast tveir at-
burðir og renna saman í einn,
þótt engan veginn sé víst að þeir
hafi gerst samtímis í raunveru-
leikanum. Annar var setning
Gagnfræðaskólans á ísafirði þeg-
ar 12 ára drengur hóf þar nám.
Óvenjumargir nýir kennarar
voru komnir til starfa og litu nem-
endur þá forvitnisaugum. Stars-
ýnast varð þeim þó á einn þeirra.
Hann bar af öðrum í klæðaburði í
skjannahvítri skyrtu með marg-
litt hálsbindi og í svo vönduðum
fötum að jafnvel þeir hlutu að
veita því athygli sem aldrei höfðu
gert samanburð á jakkafötum.
Hann var skarpleitur og svipfast-
ur með mikið hár sem eins og
þyrlaðist upp og aftur af höfðinu.
Hinn var sá að tekinn var stóri
glugginn úr íbúðinni yfir Bók-
hlöðunni, sett talía á þakbrúnina
og híft upp svo stórt píanó, að
það komst ekki inn um nokkrar
dyr. Þvflíkur maður og þvflíkt
hljóðfæri höfðu aldrei áður sést á
ísafirði, enda hljóp drengurinn
alla leið heim til sfn og spurði
föður sinn andstuttur hvort ekki
væru einhver ráð að eignast píanó
til að læra að spila. Faðir hans leit
upp hissa frá verki sínu, bað um
skýringu og kvaðst svo skyldu at-
huga málið.
Þetta var árið 1948 og maður-
inn með hljóðfærið stóra Ragnar
H. Ragnar sem nú er kvaddur
með sárum söknuði margra sem
eiga honum mikla þakkarskuld
að gjalda. Hann var kominn vest-
an af sléttum Kanada en vaxinn
upp í mjúkum dal í Þingeyjar-
sýslu sem er umlukinn ávölum
NOuMunsxöuim
BREIÐH0III
Frá Fjölbrautaskólanum
í Breiðholti
Model
Model vantar aö myndlistardeild Fjölbrauta-
skólans í Breiðholti. Dag- og kvöldtímar.
Upplýsingar á skrifstofu skólans. Sími 75600.
ásum umvöfðum mildum gróðri.
Nú var hann sestur að í hörðum
firði með hvössum fjöllum og
nöktum skriðum þar sem skamm-
degið geymir svartara myrkur en
í öðrum stöðum. Ragnar lét þessi
fjallaþrengsli ekki byrgja sér sýn.
Víðsýnið bar hann innra með sér,
og okkur sem urðum nemendur
hans, gaf hann ný augu að sjá
undursamlega veröld sem við
vissum ekki áður að væri til.
Ragnar sagði einu sinni að
skóli væri ekki hús, heldur fólk.
Því má bæta við að góður skóli er
fundur nemenda og kennara sem
bera gagnkvæma virðingu fyrir
viðfangsefni sínu. Og góður
kennari verður sá einn sem ber
svo mikla virðingu fyrir nemend-
um sínum að hann gerir til þeirra
miklar kröfur og leitast sífellt við
að örva þá til að leggja sig fram og
vinna helst betur en þeir gera sér
sjálfir grein fyrir að þeir geti.
Slíkur kennari var Ragnar, og
engu lfkara en það væri honum
ósjálfrátt. Okkur brá í brún og
við skildum það ekki alveg strax,
að allt í einu var kominn maður
sem tók mark á okkur. Sem talaði
ekki niður til okkar eins og við
værum heimskir krakkar heldur
við okkur eins og við værum vel
viti borið og þroskað fólk. Og
enn torskildari var í fyrstu sú að-
ferð Ragnars þegar hann tók upp
á því að glæða skilning okkar með
því að knýja okkur til að vera
ósammála sér.
Sá sem þetta ritar var svo hepp-
inn að gerast nemandi Ragnars í
píanóleik og tónfræði tólf ára að
aldri. Hann varð ekki tónlistar-
maður, en samt hefur fátt haft
meiri áhrif á líf hans en þetta nám
við píanóið stóra. Það segir kann-
ski meira en margt annað um áhr-
ifamátt Ragnars. Hann átti það
nefnilega sameiginlegt með org-
anistanum í Atómstöðinni að
kenna hljóðfæraleik lífsins — eða
eigum við að segja lífs listarinnar.
Hins vegar hafði hann það um-
fram organistann að vera lifandi
og nálægur og sífellt að koma
manni á óvart. Það hefur auðvit-
að verið erfitt að þurfa að kenna á
heimili sínu vegna húsnæðisleysis
skólans. En mér varð það
ómetanlegt að fá að gerast
heimagangur hjá Ragnari og
Siggu, eignast vináttu þeirra sem
stráklingur, og öðlast þannig hjá
vandalausu fólki andlegt athvarf
sem var í senn sístreymandi upp-
spretta undrunar - og staðfesting
þess að list (sem talin var eitthvað
fjarlægt og óskiljanlegt) væri í
raun jafn sjálfsagt fyrirbæri í lífi
manneskjunnar og andardráttur-
inn sjálfur. Kannski var þetta
mest um vert: að undrunarefnið
væri sjálfsagður hlutur. Og það
hefði enginn skilið ef námið hefði
endað um leið og staðið var upp
frá píanóinu. En þá tók við spjall
sem aldrei var hægt að giska á
fyrirfram hvert stefndi: um skáld-
skap, heimspeki, trúarbrögð,
mannfræði, myndlist, sagnfræði.
Það gat því teygst úr þessum pí-
anótímum sem áttu að standa í
hálftíma - og ævinlega fór ung-
lingurinn heim ruglaður,
gagntekinn og orðlaus. Á þessum
stundum var eins og Ragnar sett-
ist í sjálfa Hliðskjálf. Fjörðurinn
þröngi víkkaði, fjöllin sem
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 7. janúar 1988