Þjóðviljinn - 31.03.1988, Blaðsíða 8

MENNING
7
Tónlist
Fyrsta íslenska passían
Hallgríms-
passía
eftir
Atla Heimi
Sveinsson
frumfluttí
sjónvarpi
og
útvarpi
á
föstu-
daginn
langa
Áföstudaginn langasamein-
ast Sjónvarpiö og Rás 1 um
útsendingu á Hallgrímspassíu
sem Atli Heimir Sveinsson
hefur samiö viö sálma Hall-
gríms Péturssonar um Jesú
pínu og dauða. Fagnafor-
ráöamenn útvarps og aö-
standendur Passíunnar því
ákaft að geta loksins boðiö
þjóöinni uppá alíslenskan
tregasöng á þessum al-
ræmdaföstudegi, ístaö þess
aö þurfa að leita fanga hjá út-
lendingum eins og venja er.
Upphaf Hallgrímspassíu má
rekja aftur til ársins 1968 eða 69,
en þá fór Atli Heimir Sveinsson
að hugleiða Passíusálmana og lög
úr þjóðlagasafni Bjarna Þor-
steinssonar, sem skráði niður lög
við alla sálmana. Út frá þeim
hugleiðingum urðu fyrstu drög að
Hallgrímspassíu til, og var hún
frumflutt í Dómkirkjunni, með
Dómkirkjukórnum, tveim ein-
söngvurum, orgeli og blásara-
kvintett undir stjórn Ragnars
Björnssonar.
Fyrir ári flutti svo Hörður
Áskelsson verkið í styttri gerð,
ásamt Mótettukór Hallgríms-
kirkju og séra Karli Sigurbjörns-
syni. Fyrir hvatningu Harðar hóf
Átli Heimir þá að útsetja verkið
fyrir stóra hljómsveit, og er sú
útgafa sem flutt verður á föstu-
daginn langa flutt af nítján
manna hljómsveit, þremur ein-
Meðal lesara eru Arnar Jónsson
og Anna Kristín Arngrímsdóttir.
söngvurum, Mótettukór Hall-
grímskirkju, og fimm lesurum,
og tekur tæpa tvo tíma í flutningi.
Stjórnandi er Hörður Áskelsson,
og ieikstjóri Sveinn Einarsson,
stjórn upptöku annaðist Friðrik
Þór Friðriksson. Tónmeistari er
Bjarni Rúnar Bjarnason og
tæknimaður Þórir Steingrímsson.
Atli HeimirSveinsson:
Leikrœn frásögn í
konsertformi
- Þetta er tilraun til að aðlaga
Passíusálma Hallgríms Péturs-
sonar passíuforminu, líkt því sem
það birtist í verkum Schútz,
Bachs, Pendreckis og annarra, -
segir Atli Heimir Sveinsson um
verkið. - Passían er leikræn frá-
sögn í konsertformi, þar sem frá-
sögnin er þungamiðjan.
- í Passíusálmum Hallgríms er
pírslarsagan uppistaða verksins,
og inn f frásögnina er svo skotið
hugleiðingum ýmiss konar, raktir
þeir lærdómar sem draga má af
sögunni, umvandanir og
áminningarorð, guðrækilegar
umþenkingar og guðfræðirök-
semdir. Þá koma fyrir bænir og
lofsöngvar. Ég tók mér það fyrir
hendur að stytta sálmana, gera úr
þeim úrdrátt eða úrval, eins kon-
ar líbrettó, eða óperutextá. Engu
orði var til hnikað, og öll eru er-
indin í réttri tímaröð, aðeins var
fellt út.
- Tónlistina sótti ég í þjóðlaga-
safn Bjarna Þorsteinssonar, en
hann skráði niður lög við alla
Passíusálmana. Þessi lög munu
vera ævaforn, og standa ekki í
dúr eða moll, því tóntegunda-
kerfi sem okkur er tamast, heldur
í hinum fornu kirkjutóntegund-
um eða kirkjutónháttum.
- Aðferð mín var í stuttu máli
þessi: Frásögnin er lesin, alltaf af
sama upplesara, „guðspjalla-
manni“, með undirleik tónlistar-
aðallega orgels. Þetta geri ég til
að greina frásögnina frá hugleið-
ingum, margvíslegs eðlis, sem
fjórir upplesarar lesa í þessum
flutningi. Bænir og lofsöngvar
eru sungnir. Skiptast þar á ein-
söngvar, tví- og þrísöngvar karla,
kvenna og blandaðra kóra, með
eða án undirleiks. Þar er að finna
lögin úr safni Bjarna og er laglín-
an alltaf óbreytt, þó að útsetning-
ar séu af ýmsum toga.
- Ég veit ekki hvort verkinu er
lokið af minni hálfu. Kannski er
þetta „work in progress" eða
verk „in status nascendi". Það má
bæði bæta við og fella burtu. Það
hefur verið mér mikil upplifun að
vinna með öllum þátttakendum í
þessum flutningi, og að kynnast
Passíusálmunum enn á ný og
auðga þar með anda minn og trú.
Verði þessi vinna mín til þess að
einhver taki sér Passíusálma
Hallgríms í hönd og lesi, þá er
takmarki mínu náð.
HörðurÁskelsson:
Hallgrímspassía-
íslensk passía
Um Hallgrímspassíu segir
Hörður Áskelsson meðal annars:
- Hallgrímspassía Atla Heimis
Sveinssonar er tímamótaverk.
Hún er fyrsta íslenska passían,
ekki bara vegna þess að hún er
íslenskur texti í tónbúningi ís-
lensks tónskálds, heldur einnig af
því að uppistaðan í stefjaefni
hennar eru sálmalög sem íslensk
alþýða söng við passíusálmana
um aldabil og ofin eru úr lífsbar-
áttu hennar, hennar eigin passíu.
- Allt frá því á 4. öld hefur písl-
arsagan úr guðspjöllunum verið
sungin í helgihaldi kristinna á
álmasunnudag og í dymbilviku.
fyrstu var um afar einfaldan
flutning að ræða, fjórir klerkar
skiptu á milli sín hlutverkum
guðspjallamannsins, Krists, ann-
arra persóna og lýðsins. Passíu-
formið þróaðist smám saman er
aldir liðu, en upphafleg skipting
Þórir Steingrímsson, Hörður
Áskelsson, Atli Heimir Sveins-
son, Sveinn Einarsson og Friðrik
Þór Friðriksson virða fyrir sér
myndsetningu passíunnar.
textans milli guðspjallamannsins
og hinna persónanna hélt sér.
Eins konar hápunktur í þróun
passíunnar er hið viðhafnarmikla
form, sem við þekkjum best af
passíum Bachs, með einsöngvur-
um, kór og hljómsveit.
- Fram á þennan dag hafa ís-
lendingar enga söngpassíu átt.
Þeir áttu Passíusálmana og sungu
þá, en enga óratóríu í líkingu við
passíur Bachs. Hallgrfmspassía
er viðamesta kirkjutónverk sem
íslendingar hafa eignast og er
þetta því stór stund fyrir áhuga-
fólk um tónlist og kristni.
Friðrik Þór Friðriksson:
Myndin þjónar aðeins
frumtextanum
- í upphafi hafði ég hugmyndir
um að nota málverk og fleira til
að skreyta verkið með, - segir
Friðrik Þór Friðriksson. - Þær
hugmyndir þurftu að víkja fyrir
krafti og töfrum textans, sem var
magnaður upp með fjölbreyttri
tónlist. Því var farin sú leið að
nota eins einfaldan frásagnar-
máta og unnt var, nánast mein-
læti. Það er að segja, engum
tæknibrögðum var beitt, og
myndin þjónar aðeins frumtext-
anum. Þetta kallaði á miklar
kröfur til leikara og söngvara sem
við vonum að skili sér.
Einsöngvarar í Hallgrímspass-
íu eru Inga Backmann, sópran,
Jóhanna Þórhallsdóttir, mezzó-
sópran og Viðar Gunnarsson,
bassi. Lesarar eru Arnar Jóns-
son, Anna Kristín Arngrímsdótt-
ir, Þórunn Magnea Magnúsdótt-
ir, Gísli Halldórsson og Hallmar
Sigurðsson.
Að lokum geta aðstandendur
þessa flutnings Hallgrímspassíu
þess að hún sé tekin upp í hinum
eina sanna anda í ískaidri Hall-
grímskirkjunni köldustu mánuði
ársins, og þannig við raunveru-
lega þjáningu og sjálfsafneitun
allra flytjenda, - sönn píslar-
ganga allra sem við sögu komu.
LG
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 31. mars 1988