Þjóðviljinn - 31.03.1988, Blaðsíða 13

VIÐHORF

Hugleiðingar um Lrfið og Tilveruna
Stefanía Þorgrímsdóttir skrifar
„Það er margt skrýtið í kýr-
hausnum“ er stundum sagt, og
skringilegt innihald þess marg-
nefnda kýrhauss varð mér sann-
arlega umhugsunarefni eftir að
hafa horft á sjónvarpsþáttinn
„Maður á mann“ hinn 22. mars
s.l.
Raunar er grautarvella okkar
dagsdaglega kýrhauss þvíumlík,
að ég er löngu hætt að hrökkva
upp við nokkuð sem úr honum
kemur, - hámark að ég tauti eitt
kjarnyrði eða tvö við kaffiboll-
ann minn svona undir svefninn.
En stundum gerist það að hinn
værukærasti rumskar og gleymir
jafnvel sálufélaginu við kaffiboll-
ann sinn. Pað gerist vanalega
þegar viðkomandi ofbýður
eitthvað. Og ég verð að segja eins
og er: mér ofbauð málflutningur
Huldu Jensdóttur í fyrrnefndum
sjónvarpsþætti. Sem konu, móð-
ur og einstaklingi með djúpa
virðingu fyrir lífhelgi og lífsrétti
sérhverrar lífveru ofbauð mér
svo, að ég verð að eyða þar
nokkrum orðum að, - og mun þó
eflaust eiga töluvert ósagt er
þessum línum lýkur.
Eins og allir vita, var umræðu-
efni þessa þáttar fóstureyðingar
og lög um þær, þ.e. núgildandi
lög, svo og frumvörp til breytinga
á þeim, sem nú liggja frammi á
Alþingi. Þetta er að sjálfsögðu
hitamál, einfaldlega vegna þess
að það er tilfinningamál, sem
snertir viðkvæmustu þætti
mannlegrar tilveru. Því er mikil-
vægt, að þeir sem um málið fjalla,
hafi að leiðarljósi virðingu fyrir
tilfinningum allra, sem málið
varðar; minnist hins fornkveðna,
að „aðgát skal höfð í nærveru sál-
ar“.
Hulda Jensdóttir hélt í þættin-
um uppi einræðum í nafni ein-
hverra samtaka, sem kalla sig
Lífsvon. Ég hlýt að játa ókunnug-
leika minn á þessum félagsskap,
og virðist, að túlki Hulda stefnu
hans og skoðanir, væri við hæfi að
hann veldi sér eitthvert annað og
viðurkvæmilegra heiti. Þröng-
sýni, dómharka og blygðunarlaus
ósvífni í málflutningi gagnvart
sérhverjum skoðanaandstæðingi
er lítt til þess fallið að glæða von,
- síst af öllu lífsvon.
Þessi atriði einkenndu mál-
flutning Huldu: þröngsýni í kyn-
ferðismálum, dómharka í garð
þeirra, sem lifa lífinu eftir öðrum
forskriftum en hennar, og blygð-
unarleysi, sem fólst í því að draga
eigin siðferðiskennd inn í umræð-
urnar sem sanna og endanlega
mælistiku á „rétt“ og „rangt“ í
mannlegri breytni.
Lífsvon og lífsvernd voru orð,
sem Hulda hafði mjög á tak-
teinum, og var svo að skilja að
væru helstu baráttumál hennar
og þess félagsskapar, sem hún er
talsmaður fyrir. Sú verndun lífs,
sem hún talaði fyrir, var þó ein-
ungis bundin við eitt form lífs, -
þ.e.a.s. líf innan legs í konum.
Og verndunin virtist bundin að-
eins einni vá: fóstureyðingum.
Ég þekkti einu sinni konu, sem
elskaði ketti, en hataði börn.
Hún átti marga ketti, hugsaði vel
um þá og barðist svo sannarlega
fyrir rétti þeirra í einu og öllu.
Börn eru skæð með að hrekkja
ketti. Þess vegna vildi vinkona
mín láta banna börn í umhverf-
inu, - áttu ekki kettirnir sama rétt
og börn, spurði hún. Þetta var
góð kona, með næma tilfinningu
fyrir rétti lífsins, en hún átti það
til að grýta börn. Hulda Jensdótt-
ir og kattakonan eiga sameigin-
legan réttinn til að virða eitt form
lífsins umfram annað, en hann
gefur þeim hins vegar ekki rétt til
að grýta önnur form þess. Þar
sem ég tilheyri lífsforminu „utan
móðurlífs“ er ekki laust við að
mér þætti Hulda grýta mig, - ein-
att úr glerhúsi, - með málflutn-
ingi sínum í áðurnefndum þætti,
og ekki frítt við að mig langi að
skoða þá hnullunga nánar.
Þá er fyrst til að taka þau rök,
Garðar tæki að sér að berjast á
Alþingi fyrir lögum, sem bönn-
uðu sjálfsfróanir karla, - og
skyldi ég þó á hálftíma tína til j afn
sterk líffræðileg rök fyrir slíkri
lagasetningu og Hulda Jensdóttir
gerði fyrir banni við fóstur-
eyðingum, - að ógleymdum
legt hefði verið að heyra álit Salo-
mons sáluga á þessu). í mínum
eyrum hljómar þessi tillaga þann-
ig, að með þessu yrði ein óham-
ingjusöm mannvera gerð enn
óhamingjusamari í þeim fróma
tilgangi að gera aðra óhamingju-
sama manneskju hamingju-
„Tilfinningar Huldufyrir þvíhvenœr
mannlegt lífhefstgefa henni ekki rétt til að
lokafyrir mér þeim neyðarútgangi sem
fóstureyðing er, fremur en mínar tilfinningar
gefa mér rétt til að neyða Huldu út í
fóstureyðingu sem hún ekki vill. “
sem Hulda setti fram gegn fóstur-
eyðingum. Þau voru mörg og
flest yfrið hæpin, einfaldlega
vegna þess að hún sleppti þeim
einu rökum, sem til eru fyrir af-
stöðu hennar. Einu rökin fyrir
banni við fóstureyðingum eru til-
finningarök, - og ég tek það
fram, að ég tel slík rök jafngild
öðrum, - og oft gildari. Einu rök-
in, sem við höfum haldbær í dag
við að meta hvenær fruma/
frumur teljist barn-manneskja
eru tilfinningarök. Líffræðin og
önnur raunvísindi geta ekki gefið
okkur neitt afdráttarlaust svar
þar um. Hulda Jensdóttir kveðst
líta svo á, að mjög fljótlega eftir
getnað telji hún það líffræðilega
fyrirbæri sem þá er að finna innan
móðurlífs, barn. Fyrir því eru
engin afdráttarlaus rök, en sé það
tilfinning Huldu að svo sé, þá er
það vitaskuld svo - fyrir henni.
Ég lít svo á, að þegar þunguð
kona telur sjálf að þungi hennar
sé barn en ekki líkamsástand sé
„mannlíf í móðurkviði“ hafið.
Fyrir því hefi ég engin rök utan
eigin tilfinningu.
Hinir fornu gyðingar litu svo á,
að mannlegt líf hæfist þegar í
sáðfrumunni. Það var þeirra til-
finning. Og þeir höfðu ekki hald-
bærar neinar ósannaðar vísinda-
legar fullyrðingar til að breiða
yfir tilfinningar sínar - ákváðu
einfaldlega sáðfrumuna heilaga
og því synd að eyða henni, og
refsuðu mönnum fyrir með Jeh-
óva sjálfan að svipu. Þetta þykir
víst ýmsum broslegt í dag. Mér
finnst það hins vegar ekkert frá-
leitara en hugmyndir og kröfur
Huldu og félaga, og ég bara spyr:
Ef við eigum á annað borð að fara
út í líffræðilega hundalógikk um
upphaf mannlegrar tilveru, því
þá ekki að fara leiðina alla, -
banna getnaðarvarnir og refsa
þeim mönnum sem „láta sæði sitt
falla í jörð“?
Eða hvar eigum við að draga
mörkin? Eða hefur einhver gefið
Huldu og félögum náðargáfu
óskeikulleikans í þessu efni? Ég
minntist á að ég teldi tilfinninga-
rök jafngild öðrum rökum, og
flest lög byggja að einhverju leyti
á þeim, - svo er fyrir að þakka.
En ég hygg að það sé einkenni
hins upplýsta samfélags að taka
mið af sem flestum rökum með
og móti, við lagasetningar og aðr-
ar samfélagslegar aðgerðir. Það
tekur jafnt til tilfinningaraka sem
annarra þátta. Og þótt stofnuð
yrðu samtök um sáðfrumuvernd,
efast ég um að jafnvel Þorvaldur
öllum tilfinningarökunum, sem
ég hefi á hraðbergi gegn nefndum
barnafrumufjöldamorðum karl-
manna.
Því þótt tilfinningar hinna
fornu gyðinga nægðu til lagasetn-
inga um hvað væri synd og hvað
ekki, nægja tilfinningar okkar
Huldu Jensdóttur engan veginn
til slíkra hluta, - vona ég. Tilfinn-
ingar Huldu fyrir því, hvenær
mannlegt líf hefst, gefa henni
ekki rétt til að loka fyrir mér þeim
neyðarútgangi sem fóstureyðing
er, fremur en mínar tilfinningar
gefa mér rétt til að neyða Huldu
út í fóstureyðingu, sem hún ekki
vill. Með öðrum orðum: Frjálsar
fóstureyðingar geta aldrei, hafa
aldrei og munu aldrei neyða
nokkra manneskju út í slíka
ákvörðun. Bann við þeim getur
hins vegar orðið til að neyða ein-
staklinga út í líf, sem er verra en
ekkert líf, jafnt frá líffræðilegu
sem siðfræðilegu sjónarmiði.
Ég segi „getur orðið", því ég tel
mig ekki þess umkomna að dæma
svo afdráttarlaust um dýpstu og
leyndustu rök lífsins sem Hulda
gerir. Hulda talaði um „aflífun",
um „val“ einstaklingsins, um
„rétt barnsins“, og fleira í þeim
dúr. Aflífun, þ.e.a.s. dráp, var
hennar orð yfir fóstureyðingu.
Getnaður var val í sjálfum sér, -
val konunnar, vel að merkja.
Réttur barnsins hófst þegar við
samruna egg- og sáðfrumu, og
lauk, eftir því sem mér heyrðist,
strax eftir fæðingu.
Það er nú svo með þennan
„valgetnað", - satt að segja trúði
ég ekki á hann fremur en
meygetnaðinn. Því er nefnilega
svo farið, að kynhvöt manna er
að því leyti ólík flestra annarra
dýrategunda, að hún þjónar ekki
æxlunartilganginum einum. Þar-
afleiðandi getur ýmislegt ófyrir-
sjáanlegt gerst, þrátt fyrir alla
upplýsinguna, getnaðarvarnirnar
og tæknina, - rétt eins og það, að
þrátt fyrir alla upplýsinguna og
tæknina eru sumir svo ólánsamir
að hið ófyrirsjáanlega kraftaverk
lífsins getur aldrei gerst hjá þeim.
í þessu er ekkert réttlæti, enda er
lífið yfirleitt óréttlátt.
Tillaga Huldu Jensdóttur um
að þær konur, sem af ábyrgðar-
lausu „vali“ verða þungaðar án
þess að vilja eða geta átt barn,
verði allt að því skyldaðar til að
gefa afkvæmi sín þeim kynsystr-
um sínum sem eru óheppnar á
hinn veginn, skilst mér að eigi að
vera einhvers konar jöfnun á ó-
réttlæti Móður Náttúru. (Fróð-
samari. Reikningslega séð verður
útkoman úr þessu réttlætisjöfn-
unardæmi hugsanlega tveir mín-
usar móti einum plús. Ég segi ein-
um, því á þessu stigi málsins er sá
aðili, sem Hulda segist berjast
fyrir, nefnilega barnið, algerlega
óskrifað blað, og hamingja þess
og velferð utan móðurlífs óþekkt
stærð.
Hvorki Hulda né ég getum sest
í dómarasæti um það, hvað sé
„best“ eða „réttast“ í þessum efn-
um, - það getur einungis sú kona,
sem ákvörðunina tekur fyrir sig
og þann frumuklasa í líkama sín-
um, sem kannski verður maður.
Aðeins hún getur dæmt, - um
hamingju, um líf, dauða, sekt.
En til þess verður hún að eiga
valkosti, alla valkosti, - og þá líka
neyðarútganginn, fóstur-
eyðinguna. Þetta held ég líka að
Hulda skilji, því þegar viðmæl-
andi hennar í sjónvarpinu innti
hana eftir afstöðu til lykkjunnar,
vék Hulda sér undan að svara.
Lykkjuna kalla ýmsir „mini-
morð“ vegna þess hvernig hún
vinnur, og ég minni á að á „af-
lífun“ getur aldrei verið neinn
eðlismunur eftir aðferðum. En
máski er skilgreining Huldu og
félaga á dauðanum jafn reikul og
virðing þeirra fyrir lífinu. Eigin-
lega verð ég að segja, að við að
hlusta á hana fékk ég hálfpartinn
á tilfinninguna að líf utan móður-
lífs væri að hennar mati ekkert líf.
Og raunar varð ég ekki vör við að
'umhyggjan fyrir fósturlífinu næði
lengra en að banni við fóstur-
eyðingum. Ekki stakt orð um
hvernig vernda skyldi fósturlífið
fyrir öðrum vágestum, - og eru
þeir þó yfrið margir á tímum
kjarnorku og mengunar. Kann-
ski er ástæðan fyrir þögn Lífs-
vonar um þessa vágesti sú, að
þeir ógna jafnt mannkyni öllu,
utan legs sem innan.
Tilfinningar og réttindi þung-
aðrar konu heyrðust mér að væru
þessu fólki algjört aukaatriði.
Margendurtekin var sama yfirlýs-
ingin um að konan hefði valið á
þeirri stund er getnaður átti sér
stað, og uppfrá því væri skylda
hennar að skila í heiminn af-
leiðingunum, illum eða góðum
eftir atvikum. Þjóðfélagið átti
svo að „hjálpa“ henni, ætti hún í
einhverjum brösum með fram-
kvæmdina. Eina hjálpin, sem þó
mátti alls ekki veita henni, var
fóstureyðing, - og ekki frítt við
að örlaði á gamla draugnum: -
hún á ekki að sleppa svo létt, úr-
því hún féll! Rétt eins og fóstur-
eyðing sé einskonar bónus oná of
vel heppnaðar samfarir. Jafnvel
kona, sem hugsanlega varð þung-
uð af völdum ókunnugs kynferð-
isafbrotamanns, - hún átti að
bera afleiðingu ofbeldisins undir
belti í níu mánuði; næra á eigin
líkama einstakling, sem að hálfu
var afkvæmi manns sem í augum
konunnar hlaut að vera tákn-
mynd alls hins viðurstyggilegasta
meðal manna. Hún gat bara gefið
barnið, ef hún kærði sig ekki um
það sjálf, - því „það er ekki barn-
inu að kenna, hvernig það verður
til.“ Fyrir hvaða lífi er sú virðing,
er leggur talsmönnum sínum því-
lík orð í munn og slíka grimmd í
hjarta?
Hverskonar lítilsvirðing er
það, sem heimtar mannlíf til
handa átta frumum, en lætur sig
engu varða örlög fullþroska ein-
staklings?
Hvers konar mannvirðing gerir
umsvifalaust ráð fyrir að konur
almennt noti fóstureyðingu í stað
getnaðarvarna? Hvers konar fólk
er það eiginlega, sem heimtar líf
fyrir mig í móðurkviði, í mínu
nafni, á þeirri forsendu að ég hafi
rétt sem einstaklingur, en
heimtar tuttugu árum seinna að
einstaklingsréttur minn sé af mér
tekinn?
Ég er sjálf fjögurra barna móð-
ir. Ég hefi tvisvar misst fóstur. Ég
hefi upplifað þá dýpstu tilfinn-
ingu, sem mannleg vera lifir: að
sjá barnið mitt fyrsta sinni. Ég
hefi líka lifað þá sáru tilfinningu
að missa það, sem hefði getað
orðið manneskja, vitandi að
hefði þjóðfélagið búið mér þau
skilyrði og umönnun, sem ég
þurfti, hefði ég ekki þurft að lifa
slíka stund. Afstaða þjóðfélags-
ins, Lífsvon þarmeðtalin, gagn-
vart þessum fjórum börnum, sem
ég hefi lifandi í heiminn borið,
virðist mér helst vera þessi: -
Þetta eru þín börn, góða, sjáðu
um þau eins og þér best gengur.
Enginn bað þig eignast þau.
Og mikið rétt, - enginn bað
mig eignast þau. Þau urðu örugg-
lega ekki öll til eftir fyrirfram-
gerðri áætlun eða meðvituðu
vali. En á þeiri stundu sem ég
ákvað að ég ætlaði að eignast
þau, - ætlaði t.d. ekki að sækja
um fóstureyðingu, - þá valdi ég.
Fyrir mig og fyrir þau. Og mér
finnst það töluverður ábyrgðar-
hluti að velja mannlíf til handa
ofurlitlu frumubúnti í líkama
mínum, - frumubúnti, sem kann-
ski hefði hætt að þróast án þess ég
einu sinni yrði þess vör að líf
hefði hafist, hvað þá slokknað.
Það er erfitt að vera maður, og
víst er um það að sú byrði sem
lögð er á nýborinn meðlim
mannkyns er nógu þung, þótt
nafngiftin „slysabarn" sé ekki
fyrsta vöggugjöfin. Mín börn
þurfa a.m.k. ekki að heykjast
undir þeim titli, því móðir þeirra
átti val, - ekki endilega auðvelt,
en val samt. Ég ætla að vona,
fyrir hönd barna minna og þeirra
barnabarna, sem ég vonast til að
sjá, að þau kýrhausalög, sem
Lífsvon og misvitrir þingmenn
berjast nú fyrir, nái ekki fram að
ganga, - fyrr en lífsvernd og virð-
ing fyrir rétti einstaklingsins utan
móðurlífs er komin á það stig, að
engin barnshafandi kona neins
staðar þurfi að hugleiða val um
annað en það, hvernig hún vilji
haga móttökuathöfninni á fyrir-
bærinu innan í sér, sem bráðum
verður samborgari hennar á þess-
ari jörð.
Garði, 23. mars 1988
Stefanía Þorgrímsdóttir
Stefanía er húsfreyja í Garði í Mý-
vatnssveit.
Fimmtudagur 31. mars 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13