Þjóðviljinn - 21.04.1988, Blaðsíða 6

Leikhús
4
Lelio
lygalaupur
Lygarinn eftir Goldoni frumsýndur í
Þjóðleikhúsinu
í kvöld verður Lygarinn eftir
Carlo Goldoni frumsýndur í
Þjóðleikhúsinu, í íslenskri
þýðingu Óskars Ingimars-
sonar. Lygarinn erfarsi sem
stendurennþá fyrirsínu, þó
hannsénokkuð kominn
tilárasinna, en hanner
skrifaðurum 1750.
Þar segir frá erkilygaranum og
kvennabósanum Lelio sem aldrei
getur sagt satt orð, og er eldfljót-
ur að snúa sig útúr lygum sínum
með öðrum lygum ef upp um
hann kemst. Hann hefur mikið
fyrir því að koma sér í mjúkinn
hjá kvenþjóðinni, segir þeim
hverja söguna annarri ótrúlegri
og... þær falla fyrir honum.
En við sögu koma fleiri en lyg-
arinn Lelio og konurnar sem
hann heillar. 1 Feneyjum eru
fleiri ástfangnir ungir menn, auk
þess sem feður unga fólksins
blanda sér í málin. Auk þess
kemur við sögu þjónustufólk sem
reynist bráðnauðsynlegt við ást-
arbrall, með eða án lygavefs.
Sigurður Sigurjónsson leikur
lygarann Lelio og Þórhallur Sig-
urðarson þjón hans Arlecchino.
Bessi Bjarnason er Dr. Balanz-
oni, læknir í Feneyjum og Guðný
Ragnarsdóttir og Vilborg Hall-
dórsdóttir þær Rosaura og Beatr-
ice dætur hans. Colombina, her-
bergisþerna þeirra er leikin af
Eddu Heiðrúnu Bachman. Arnar
Jónsson leikur Pantalone, fen-
eyskan kaupmann og föður Le-
lios, Jóhann Sigurðarson er Flor-
L
MENNING
Umsjón: Lilja Gunnarsdóttir
Ein lygasagan býður annarari heim, Lelio. (Sigurður Sigurjónsson)
indo, feimni elskhuginn og lækn-
aneminn, Örn Arnason er trún-
aðarmaður hans Brighella, Hall-
dór Björnsson leikur Ottavio,
ástfanginn aðalsmann frá Padó-
vu, og Helga Jónsdóttir er í hlut-
verkum Zanna og gondóla-
ræðara. Jóhanna Linnet er
kona sem syngur og auk þess taka
þrír hljóðfæraleikarar þátt í sýn-
ingunni, þau Páll Eyjólfsson gít-
arleikari, Laufey Sigurðardóttir
fiðluleikari og Bragi Hlíðberg
harmonikkuleikari.
Til að setja upp sýninguna hef-
ur Þjóðleikhúsið fengið þrjá er-
lenda listamenn til liðs við sig,
ítalina Giovanni Pampiglione, og
Santi Migneco og Pólverjann
Stanislaw Radwan.
Leikstjórinn Giovanni Pam-
piglione er rúmlega fertugur
(f.1944) og hefur auk leikstjórn-
arinnar fengist við leiklistar-
Carlo Goldoni, „hinn ítalski Moliére"
„Éghef oftheyrtþví
fleygtað heimurinn
gœti verið fallegri, ef
maðurinn hefði ekki
spillthonum vegna
hroka síns og umsnú-
iðfögru skipulagi
náttúrunnar. Náttúr-
an, móðir okkar allra,
telur okkur ölljöfn.
Ogsádagurmun
koma að stórir og
smáirsitja við sama
borð. “ (Goldoni: Pa-
mela Nubile, um
1750)
Carlo Goldoni fæddist í Fen-
eyjum 1707. Sinnfyrstagam-
anleikskrifaði hann þegar
hann var átta ára, og þótti
með afbrigðum efnilegur.
Hann var settur til náms og
lauk lagaprófi 25 ára, þrátt
fyrirskrykkjóttaskólagöngu,
(var meðal annars rekinn úr
klausturskóla í Pavía fyrir að
skrifa háðleikrit um skólann).
Lögfræðistörfin gengu ekki
sem best framan af, og á
endanum slóst hann í hóp far-
andleikara og flakkaði með
þeim um N-Ítalíu í tvö ár.
Fyrsta leikrit hans, Belisario,
var frumsýnt í Verónu árið 1734.
Belisario var tragikómedía, og
þar með nokkuð langt frá því sem
Goldoni dreymdi um að skrifa,
en hann ætlaði sér að koma fram
með fullskrifaða gamanleiki
byggða á persónum úr daglega
lífinu, í stað þeirra stöðluðu
leikþátta sem þá tíðkuðust. Þess-
ar umbætur hóf Goldoni árið
1737 með verkinu Mómolo Cort-
esan, þar sem einn þátturinn var
fullskrifaður.
Goldoni giftist 29 ára, vann
fyrir þeim hjónum sem lögfræð-
ingur þó viðskiptavinirnir væru í
færra lagi. f frístundum skrifaði
hann scenarios (ramma utan um
leikþætti sem leiknir voru af
fingrum fram) og reyndi að koma
leikhúsumbótum sínum á fram-
færi, við litlar undirtektir leikara.
Þegar hann var þrjátíu og sex ára
flutti hann til Pisa, vann lögfræði-
störf og virtist hafa gefið allar
áætlanir um leikritaskrif upp á
bátinn. Þá bauðst honum að
koma til Feneyja, eitt af leikrit-
um hans hafði náð miklum vin-
sældum, og hann fékk til umráða
leikhús og bestu commedia dell-
‘arte leikara Feneyja.
Á Feneyjaárunum, 1748-1762,
skrifaði Goldoni nær tvö hundr-
uð leikrit, skrifuð í þvflíkum flýti
að sum þeirra féllu og önnur stóð-
ust ekki tímans tönn, en meðal
þeirra eru nær öll meistaraverk
hans. Hann náði hátindi frægðar
sinnar 1748-53, allir Feneyingar
elskuðu hann. Á meðal leikrita
sem frumsýnd voru þá eru II ser-
vitori di due Padroni (Tveggja
þjónn), II bugiardo (Lygarinn)
og La bottega del caffé (Kaffi-
stofan). Það er óhætt að segja að
Goldoni hafi tekist ætlunarverk
sitt, að endurnýja form comme-
dia dell'arte.
En með frægðinni eignaðist
hann líka öfundarmenn, og eftir
1753 fór að harðna á dalnum.
Hann var farinn að skrifa fyrir
leikflokk við St. Luca leikhúsið,
leikhús sem hæfði betur til
skrautsýninga en gamanleikja
Goldonis. Afköst hans, frægð og
vinsældir skiptu brátt Feneying-
um í tvo flokka, meðreiðarsveina
og andstæðinga, auk þess sem af-
brýðisemi gagnrýnenda og skóla-
genginna leikritahöfunda fylgdi í
kjölfar velgengninnar. Árásirnar
urði æ illkvittnislegri og loks
hraktist Goldoni niðurbrotinn frá
Feneyjum, en var þó orðinn
heimsfrægur, meðal annars fyrir
stuðning Voltaires. 1762 tók
hann boði Frakklandskonungs
um að skrifa fýrir konunglega ít-
alska leikflokkinn í París. En
samvinnan við ítölsku leikarana í
París gekk illa svo þar skrifaði
hann aðeins eitt leikrit sem talist
getur meðal meistaraverka hans,
II ventaglio, (Blævængurinn)
1763.
Goldoni varð alblindur þremur
dögum eftir að hann kom til Par-
ísar. Hann fékk smám saman
sjón aftur á hægra auga, og fékk
kennarastöðu í Versölum til að
kenna frönsku kóngsdætrunum.
Þá veitti konungur honum eftir-
laun og hann sneri aftur til París-
ar og dvaldi þar til dauðadags. f
byltingunni 1789 missti Goldoni
lífeyrinn, og dró fram lífið með
aðstoð vina sinna. Hann lést árið
1793, átján dögum eftir að Lúð-
vík sextándi var tekinn af lífi.
Daginn eftir samþykkti franska
þingið að veita honum rífleg eftir-
laun, en þegar þeir fréttu um and-
lát hans ákváðu þeir að veita
ekkju hans árlegan lífeyri.
Goldoni lét eftir sig sjálfsævi-
sögu, að minnsta kosti 150 gam-
anleiki, tíu sorgarleiki og 83
söngtexta fyrir melódrömu.
Hann hefur verið kallaður hinn
ítalski Moliére, en titillinn hæfir
honum ekki, því hann skaraði
fram úr á annan hátt, og þá eink-
um í gamansemi um lífsvenjur
fólks og hætti. Hann hreifst eink-
um af því fáránlega í mannlegu
eðli, og honum nægði að byggja
gamanleiki sína á því án þess að
skyggnast dýpra með nöpru háði
eins og Moliére gerði. En hann
endurnýjaði sannarlega ítalska
gamanleikinn á sama hátt og Mo-
liére þann franska, og sagði
aldrei að fullu skilið við hefð
commedia dell'arte fremur en
Moliére við franska hefð. En þó
margar leikpersónur hans beri
hin hefðbundnu nöfn commedia
dell'arte, (Lelio, Rosaura, Brig-
hella, Arlecchino, Colombína og
Pantalone), setti Goldoni lifandi
fólk í stað staðnaðra persónu-
gervinga og lítið annað en nafn
hefðarinnar gefur upprunann til
kynna.
LG
Það eru ekki bara húsbændurnir sem fá
stjörnur í augun, Colombina (Edda
Heiðrún Backmann).
Pantalone (Arnar
Jónsson) á erfitt
með að átta sig á
atburðunum.
Dr.Balanzonifra
Bolognuogdætur
hans, Guðný Ragn-
arsdóttir, Bessi /•
Bjarnasonog Vil- /
borg Halldórsdóttir.
Commedia dell’arte
kennslu, leikmyndahönnun,
skrifað leikrit og þýtt. Hann út-
skrifaðist í leikstjórn frá Leiklist-
arháskólanum í Varsjá árið 1972
og hefur síðan starfað víða um
heim bæði sem leikstjóri og kenn-
ari. Árið 1980 stofnaði hann og
stjórnaði 1‘Atelier (Vinnustof-
una) í Formia, Ítalíu. Atelier er
alþjóðleg miðstöð fyrir leiklist-
arrannsóknir og helguð leikbók-
menntum tuttugustu aldar. Þar
starfaði Pampiglione í fimm ár
með hópi listamanna víðsvegar
að úr heiminum, að sýningum
eftir nútímahöfunda eins og til
dæmis Jasienski, Witkiewicz og
Dúrrenmatt.
Santi Migneco hannar leik-
mynd, búninga og grímur sýning-
arinnar. Hann er jafnaldri Pam-
pigliones, og er Lygarinn áttunda
verkefnið sem þeir vinna í sam-
einingu. Auk þess að vera
leikmyndarhönnuður er Santi
listmálari, hefur haldið fjölda
sýninga og auk þess rekið lista-
gallerí. Á síðustu 15 árum hefur
hann teiknað leikmyndir og bún-
inga fyrir alls 60 leiksýningar, þar
af rúmlega þrjátíu í Rómaborg.
Frá árinu 1881 hefur hann verið
meðstjórnandi leikbúninga-
vinnustofu í Róm.
Höfundur tónlistarinnar, Stan-
islaw Radwan er Pólverji, hefur
síðan á 7. áratugnum verið
leikrita- og kvikmyndagagnrýn-
andi og listrænn leikhússtjóri
STARY leikhússins í Kraká síð-
an 1980. Radwan hefur starfað
víða í Evrópu, meðal annars með
Pampiglione á Ítalíu, og er Ly-
garinn fimmta sameiginlega
verkefni þeirra.
Lygarinn er skrifaöur í anda
ítalska gamanleikhússins
commediadell'arte, aö því
leytinu til að persónur eins og
Arlecchino, Pantalone, Col-
umbina og fleiri koma þar við
sögu. En Goldoni er reyndar
þekktur fyrir aö hafa nýtt sér
það besta úr leikformi sem þá
var orðið staðnað og innan-
tómt og blásið í það nýju lífi.
Commedia dell‘arte átti sitt
blómaskeið í Ítalíu frá því um
miðja sextándu öld og fram á
miðja átjándu öld. Þá voru þetta
gamanleiksýningar í stöðluðu
formi, stílfærðar og byggðar á
stórum hluta á leikspuna á staðn-
um, leikararnir voru atvinnu-
menn, notuðu grímur og sér-
hæfðu sig í að túlka hefðbundnar
persónur, svo sem Arlecchino og
Pantalone.
Commedia dell‘arte merkir
gamanleiklist atvinnumanna.
Unnið var út frá grind sem kall-
aðist scenario, þar var efnisþráð-
ur verksins rakinn í stuttu máli,
án þess að tekið væri fram hvern-
ig persónurnar ættu að bera sig að
því að koma honum til skila.
Samtöl voru spunnin á staðnum,
og leikararnir treystu frekar á
ímyndunarafl sitt en minni. Hver
leikari sérhæfði sig í að leika ák-
veðna manngerð, með fyrirfram
ákveðna skapgerðareiginleika.
Grímurnar sem tilheyrðu þessum
hlutverkum voru eign viðkom-
andi leikara og sumir þeirra sam-
sömuðu sig jafnvel hlutverkum
sínum að því marki að þeir báru
nöfn þeirra í einkalífinu.
Undir lok sautjándu aldar
byrjaði commedia dell'arte að
glata lífsþrótti sínum, forntið
stirðnaði og persónurnar urðu
klissjukenndar. Auk þess var
samkeppnin frá óperum og skrif-
uðum leikritum orðin hörð, og
var allt útlit fyrir að commedia
dell‘arte hyrfi af sjónarsviðinu.
Þannig stóðu málin þegar Gold-
oni kom til sögunnar, fékk leikar-
ana til að leika fullskrifuð leikrit
og fjarlægði grímurnar af sumum
þeirra. Goldoni varð þannig til að
gæða commedia delParte nýju
lífi, um leið og hann varð til þess
að sú hefðbundna ítalska kóme-
día sem menn þekktu hvarf enda-
nlega af sjónarsviðinu.
PAÐ STANSA
FLESTIR í
mmi /mnmi /mmn
/mmn /mmn /mmn
ALLTÁ FULLUHJA OKKUR
SUMAR SEM VETUR SZCT™ „
/mmu /mmn /mmn /mmn