Þjóðviljinn - 10.05.1988, Blaðsíða 8

Island á tímamótum
Kreppan í hagstjórninni - leiðir til úrbóta
íslendingar búa í gjöfulu landi.
Auðlindir hafsins og orkan í iðrum
jarðar skapa óvenjulega hag-
stæð skilyrði til hagvaxtar og
bættra lífskjara. Menntun og
dugnaður þjóðarinnar hafa
skipað íslendingum í fremstu röð
þeirra sem með nýrri tækni og
framþróun í atvinnulífi leggja
grundvöll að vaxandi þjóðartekj-
um. Það á að vera verkefni
hagstjórnar á hverjum tíma að
nýta þessi hagstæðu skilyrði til
að bæta lífskjör launafólks,
stuðla að auknu jafnrétti og rétt-
læti í samfélaginu og styrkja jafn-
framt þær undirstöður atvinnu-
lífsins sem í framtíðinni skila enn
frekari hagsæld. Tækifærin eru
stór. Það er prófsteinn á efna-
hagsstefnuna hvort þau eru nýtt
til sóknar eða glutrað niður vegna
aðgerðarleysis, rangra ákvarð-
ana eða annarlegrar hagsmuna-
gæslu.
Á undanförnum árum ríkti ein-
stakt góðæri í efnahagslífi íslend-
inga. Sjávarafli var mikill, verð-
lag hátt á erlendum mörkuðum,
erlend aðföng urðu ódýrari og
þróun gjaldeyrismála í heiminum
var hagstæð. Öll ytri skilyrði
sköpuðu einstök tækifæri til að
koma á jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum, færa verðbólgu niður á
svipað stig og í nágrannalöndum,
minnka erlendar skuldir, lækka
vexti og auka kaupmátt launa-
fólks.
Því miður tókst ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar ekki
að nýta þessi óvenjulegu tækifæri
á árunum 1986-1987 og ríkis-
stjórn Þorsteins Pálssonar hefur
látið mesta góðæri undanfarinna
áratuga breytast á tveimur miss-
erum í alvarlega og djúpstæða
hagstjórnarkreppu.
Farsæl stjórn efnahagsmála er
forsenda þess að þjóðin varðveiti
sjálfstæði sitt. Þegar viðskipta-
halli er orðinn meiri en útflutn-
ingur til helstu viðskiptalanda,
þegar erlendar skuldir vaxa
hröðum skrefum ár frá ári, þegar
verðbólga er margfalt meiri en í
nágrannalöndum og lífskjör al-
mennings dragast sífellt aftur úr
því sem talið er sjálfsagt og eðli-
legt í okkar heimshluta, þá er ver-
ið að grafa undan nær öllum þeim
stoðum sem bera uppi efnahags-
legt sjálfstæði fslendinga.
ísland er því á tímamótum.
Annað hvort heldur kreppan í
hagstjórninni áfram að gera lausn
vandamálanna æ erfiðari eða
famar verða nýjar leiðir sem fela
í sér róttækar kerfisbreytingar.
Tíminn er dýrmætur. Aðgerða-
leysi í nokkra mánuði í viðbót
getur skapað nánast óyfirstígan-
legar hindranir. Það er hins vegar
ekki nóg að krefjast bara að-
gerða. Þær verða að þjóna hags-
munum fólksins í landinu og
styrkja sjálfstæði þjóðarinnar.
Lýsing á
hagstjornarkreppunni
Stefna ríkisstjórna Steingríms
Hermannssonar og Þorsteins
Pálssonar hefur ásamt aðgerða-
leysi og sundurþykkju stjórn-
valda skapað djúpstæða kreppu í
hagstjórninni. Helstu einkenni
hennar era:
* Verðbólgan á íslandi verður
á þessu ári 8-sinnum meiri en í
helstu viðskiptalöndum okkar. Á
árunum 1973-1979 var þessi mun-
ur helmingi minni og á hinum
illræmdu verðbólguárum 1979-
1985 var hann fjórðungi minni.
ísland er nú ásamt Tyrklandi
svarti sauðurinn í verðbólgumál-
um á Vesturlöndum. Áttfaldur
verðbólgumunur er ávísun á ann-
að hvort keðjuverkandi gengis-
fellingar eða stórfelld gjaldþrot
hjá miklum fjölda íslenskra fyrir-
tækja.
* Viðskiptahallinn verður á
þessu ári 11-15 milljarðar króna
og er það risavaxið stökk frá ár-
inu 1987 þegar hann var 7
milljarðar króna. Var sú niður-
staða þó talin fara fram úr hættu-
mörkum. Ársútflutningur til
Bandaríkjanna sem verið hefur
mikilvægasta útflutningsland
okkar í áraraðir dugir ekki til að
jafna þennan viðskiptahalla.
* Erlendar skuldir gætu í lok
þessa árs verið komnar í 90-100
milljarða króna. Þróun erlendrar
skuldasöfnunar á fyrsta ári ríkis-
stjórnarinnar hefði þó átt að vera
nægileg viðvörun. Þá voru tekin
erlend langtímalán sem námu
rúmum 12 milljörðum króna og
síðan til viðbótar 3,7 milljarðar í
erlendum skammtímalánum.
Það var því um að ræða 16
milljarða erlendar lántökur á ár-
inu 1987. Þrátt fyrir heitstreng-
ingar um breytta stefnu sýnir við-
skiptahallinn að áfram skal hald-
ið á þessari óheillabraut.
* Stórfelldir búferlaflutningar
frá landsbyggðinni sem hófust á
fyrstu árum ríkisstjórnar Stein-
gríms Hermannssonar hafa hald-
ið áfram að stigmagnast og stefnir
nú í hreinan landflótta. Búsetu-
þróunin hefur verið landsbyggð-
inni í óhag sem nemur mörgum
þúsundum íbúa á undanförnum
árum. Gjáin milli landsbyggðar-
innar og höfuðborgarsvæðisins
breikkar sífellt.
Fjöldi fyrirtækja á landsbyggð-
inni er kominn á ystu brún og
hundruð fjölskyldna búa við að
húseignir þeirra hafa hríðfallið í
verði. Það þarf að fara aldar-
fjórðung aftur í tímann til að
finna hliðstæða byggðaröskun.
* Launamisréttið í landinu hef-
ur vaxið hröðum skrefum. Á
sama tíma og þúsundir láglauna-
fólks hafa aðeins 30-40.000 krón-
ur í mánaðarlaun hafa stjórnvöld
búið í haginn fyrir nýja yfirstétt
með tífaldar til fimmtánfaldar
mánaðartekjur venjulegs launa-
fólks auk margháttaðra fríðinda.
Þessi þróun launamála hefur
strítt svo gegn réttlætisvitund al-
mennings að þúsundir launafólks
hafa á undanförnum mánuðum
risið gegn láglaunastefnu at-
vinnurekenda og ríkisstjórnar.
* Breytingar á skattkerfi hafa
stuðlað að enn frekari ójöfnuði í
landinu. Á sama tíma og skatt-
byrði venjulegs launafólks hefur
þyngst til muna hefur íslandi ver-
ið breytt í skattaparadís hátekju-
fólks og stóreignamanna. í engu
nágrannalanda okkar búa hinir
efnamestu við slík gósenkjör í
skattamálum. Hinir ríku hafa
sjaldan eða aldrei haft það eins
gott. Þessi stefna ríkisstjórnar-
innar hefur stuðlað að því að
festa í sessi hróplega misskipt-
ingu gæðanna. Nú er svo komið
að þau 10% þjóðarinnar sem
tekjuhæst eru ráðstafa 27% af
þjóðartekjunum á sama tíma og
þau 10% sem tekjulægst eru fá í
sinn hlut aðeins 1% af þjóðar-
tekjunum.
* Hagstjórnarkreppan hefur
búið atvinnulífinu svo óhagstæð
rekstrarskilyrði að alda gjald-
þrota virðist vera að rísa í öllum
landshlutum. Hún gæti á
skömmum tíma leitt til víðtæks
atvinnuleysis og eyðilagt framfar-
amöguleika tuga byggðarlaga.
Þessi þróun er ekki aðeins í sjá-
varútvegi og iðnaði heldur líka í
landsbyggðarverslun og jafnvel í
nýjum atvinnugreinum sem áttu
að vera vaxtarbroddur framtíðar-
innar.
* Stjórnleysi í fjárfestingarmál-
um á undanförnum árum hefur
leitt til gífurlegrar lúxusfjárfest-
ingar í verslunarhöllum á höfuð-
borgarsvæðinu, montbygginga
eins og Seðlabankahúss og Flug-
stöðvar, hótela með vonlitla
rekstrarmöguleika ásamt svo
ákvörðunum um Tjarnarráðhús,
veitingahöll á hitaveitugeymum
og önnur lúxusmannvirki sem
engum arði skila. Tugum
milljarða hefur verið varið til
slíkar fjárfestingar á fáeinum
árum og oftast tekin erlend lán til
að greiða byggingarkostnaðinn.
Afleiðingin er gífurleg þensla,
auknar erlendar skuldir og arð-
lausar lúxusfjárfestingar í stað
skipulagðrar uppbyggingar at-
vinnulífsins. Sú einfalda staðr-
eynd að byggingarkostnaður
tveggja húsa - Flugstöðvarinnar
og Seðlabankahússins - nemur
samtals um 5 milljörðum króna
eða andvirði alls matarskattsins
illræmda endurspeglar skýrt
kjarnann í þessari sóun og stjórn-
leysi.
* Stjórn peningamála hefur
mistekist svo hrapallega að ís-
lendingar búa nú við hærri raun-
vexti og dýrara og óhagkvæmara
bankakerfi en þekkist í nokkru
nágrannalandi. Viðskiptabank-
arnir beita óhóflegum vaxtamun,
háum þjónustugjöldum og arð-
ráni á almennu sparifé sem látið
er liggja í bönkum langt undir
raunávöxtun. Bankakerfinu hef-
ur mistekist að stýra fjármagninu
í arðbærar fjárfestingar.
Lánamistök bankakerfisins eru
veigamikil orsök þeirra gjald-
þrota og vitlausu fjárfestingar
sem nú eru að koma í ljós á mörg-
um sviðum. Bankarnir veittu
ekki það arðsemisaðhald sem
þeim var ætlað. Þeir hafa brugð-
ist. Ný fjármögnunarfyrirtæki
hafa síðan fengið að halda
innreið sína í viðskiptalífið án
nokkurs eftirlits. Niðurstaðan er
sú að bankakerfið er að komast í
þrot. Bjarga varð Útvegsbankan-
um frá gjaldþroti og Landsbank-
inn - stærsti banki þjóðarinnar -
er kominn hættulega langt inn á
sömu óheillabraut og Útvegs-
bankinn var á fyrir tveimur árum
síðan.
Hvert eitt þessara vandamála
væri nægileg ástæða til víðtækra
aðgerða stjórnvalda. Þegar þau
fara öll saman er búið að skapa
mestu hagstjórnarkreppu sem ís-
lendingar hafa kynnst í langan
tíma. Það er mikil ábyrgð sem
hvílir á þeim ráðamönnum sem
skipuðu ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar og nú skipa rík-
isstjórn Þorsteins Pálssonar að
hafa ekki gripið í taumana meðan
aðstæður voru hagstæðari.
Blekkingarleikurinn fyrir síð-
ustu alþingiskosningar er orðinn
þjóðinni dýr. Rangar stefnuá-
herslur, aðgerðarleysi og sundur-
þykkja sem hafa einkennt núver-
andi ríkisstjórn strax á fyrstu
misserum hafa magnað erfið-
leikana í stað þess að fyrsta
skylda nýrrar ríkisstjórnar á að
vera að draga úr þeim.
Leiðir til úrbóta
Umræða og ákvarðanir um
leiðir og aðgerðir til úrbóta er
brýnasta verkefnið í íslenskum
þjóðmálum um þessar mundir.
Ríkisstjórnin í heild eða einstakir
aðildarflokkar hennar hafa ekki
lagt fram heilsteyptar tillögur.
Alþingi verður slitið án þess að
hinni miklu óvissu væri eytt. Þess
vegna er óhjákvæmilegt að aðrir
taki frumkvæðið í þessari
nauðsynlegu umræðu þótt eðli
málsins samkvæmt eigi slíkt
frumkvæði að vera í verkahring
ríkisstjórnar. Þegar hún bregst
verða aðrir að axla þá ábyrgð.
Til að færa umræðuna frá að-
gerðarleysi og óvissu í átt að
raunhæfum og nauðsynlegum
ákvörðunum er hér sett fram lýs-
ing á um 30 tillögum um sérstakar
og samtengdar aðgerðir. Þær
gætu orðið burðarásinn í nýjum
og róttækum leiðum til lausnar á
þessum margþættu vandamálum.
Þessar tillögur eru hér settar
fram sem umræðugrundvöllur og
ætlaðar til nánari umfjöllunar.
1. Aðgerðir gegn
erlendri skuldasöfnun,
viðskiptahalla
og þenslu:
1.1. Hallalaus rekstur ríkis-
sjóðs dugir ekki til mótvægis við
skiptahallann og þensluna. í nú-
verandi ástandi verður að reka
ríkissjóð með umtalverðum tekj-
uafgangi. Því markmiði er hægt
að ná með því að taka upp réttlát-
ara skattakerfi sem m.a. fæli í sér:
1.1.1. Fjármagnstekjur verði
eins og launatekjur grandvöllur
greiðslna til sameiginlegs sjóðs.
1.1.2. Fækkun undanþága,
fríðinda og skattleysisákvæða í
sköttum á fyrirtækjum og rekstr-
araðilum.
1.1.3. Ný skattþrep í tekju-
skatti sem tækju til tekna sem eru
yfir 120.000 kr. á mánuði.
Einnig verði tollalöggjöfinni
breytt tímabundið til að ná þessu
markmiði í rekstri ríkissjóðs.
1.2. Lánsfjáráætlun ríkisins
verði endurskoðuð og heimildir
til erlendra langtímalána skornar
niður um 20-25%.
1.3. Heimildir til að reka sér-
stakar fjármögnunarleigur verði
bundnar við að fjáröflun þeirra
verði eingöngu á innlendum
lánsfjármarkaði en önnur starf-
semi á sviði fjármögnunarleigu
verði færð inn f bankakerfið.
1.4. Skattaívilnanir fyrirtækja
og annarra rekstraraðila vegna
nýrra fjárfestinga verði afnumdar
og skattalögum breytt á þann veg
að fyrirtæki verði knúin til að
byggja framkvæmdir á mun
hærra hlutfalli eigin fjármagns.
2. Aðgerðir til að skapa
jafnvægi í peningamálum:
Auk þeirra aðgerða sem áður
greinir og snúa að erlendum lán-
tökum og starfsemi banka og
fjármögnunarfyrirtækja er nauð-
synlegt að ákveða einnig eftirfar-
andi aðgerðir í peningamálum:
2.1. Ákveðið verði að vaxta-
munur lækki í áföngum niður í
3-4% og sett verði þak á þjón-
ustugjöld banka og lánastofnana.
Bankakerfið verði knúið til að
laga sig að þessum skilyrðum og
þannig komið á þeirri hagræð-
ingu og sparnaði í bankakerfinu
sem ekki hefur tekist að ná sam-
kvæmt öðrum leiðum. Þessi
ákvæði myndu því leiða til fækk-
unar banka og lánastofnana og
þar með til ódýrara og hagkvæm-
ara bankakerfis.
2.2. Tekin verði upp ný vaxta-
stefna sem feli í sér að vaxtastigið
verði breytilegt eftir tegundum
útlána. í samræmi við það sem
tíðkast í ýmsum samkeppnis-
löndum verði beitt sérstakri hólf-
un útlána eftir ráðstöfun lánsfjár-
ins. Mismunandi vextir verði síð-
an ákveðnir fyrir hvert hólf þann-
ig að þeir verði t.d. hæstir fyrir
lán til neyslu og bílakaupa en
lægsti til húsnæðiskaupa og fjár-
festingar í atvinnugreinum sem
efla ber vegna langtímaarðsemi.
Slík hólfun útlána með breytilegu
vaxtastigi gæti skapað grundvöll
fyrir raunhæfa fjárfestingastjórn í
gegnum banka og aðrar lána-
stofnanir.
2.3. Raunvextir verði þannig
lækkaðir til samræmis við vaxta-
stig í helstu viðskiptalöndum en
tryggt jafnframt að allir spari-
reikningar almennings í bönkum
og sparisjóðum búi við
raunávöxtun.
2.4. Núverandi lánskjaravísit-
ala verði afnumin og tekin upp ný
viðmiðun þar sem verðtrygging
lána helst í hendur við þróun og
verðtryggingu launa og kaup-
máttar.
2.5. Bindiskyldan verði gerð
að virku stjórntæki og þróaður
markaður fyrir ríkisskuldir, m.a.
með útgáfii ríkisvíxla á al-
mennum markaði, til að draga úr
þenslu og auka jafnvægi á pen-
ingamarkaðnum.
2.6. Eftirlit með fjármögnun-
arfyrirtækjum og öðrum aðiíum á
fjármagnsmarkaðnum verði stór-
lega eflt og tekin upp skyldu-
skráning skuldabréfa.
2.7. Kjarninn í vaxtastefnunni
verði að vextir gegni virku hagst-
jómarhlutverki og endurspegli
raunverulegan kostnað við öflun
lánsfjár. Tii að gæta félagslegs
réttlætis í vaxtamálum verði:
- sparifé almennings tryggt gegn
verðbólgu
- húsnæðislán með hóflegum
raunvöxtum
- greiðslubyrði lengri lána jöfnuð
með tilliti til launa
- fjármagnstekjur skattlagðar.
Bankarnir ákveði sjálfir vexti
eigin innlána og útlána innan
marka hámarks leyfilegs vaxta-
Greinargerð um efnahagsmál frá Ólafi Ragnari Grímssyni,
formanni Alþýðubandalagsins. Lögðfram ímiðstjórn
Alþýðubandalagsins 8. maí 1988
8 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINNi Þrlðjudagur 10. maí 1988