Þjóðviljinn - 18.05.1988, Blaðsíða 7

Meöferð krabbameina
eftir Pórarin Sveinsson, yfirlœkni krabbameinsdeildar Landspítalans
Breytingar ó lifun
íslenskra krabbameinssjúklinga
-60 -65 -70 -75 -80 -85
Greiningarðr
Upplysingar frð Krabbameinsskrónni
f sunnudagsblaði Þjóðviljans
8. maí sl. er slegið upp þýddri
grein úr sænska dagblaðinu Dag-
ens Nyheter.
Grein þessi er rituð af félags-
fræðingnum Edgar Borgenham-
mar sem starfað hefur m.a. við
kennslu í Norræna heilbrigðis-
háskólanum í Gautaborg.
Grein þessi er hluti ritdeilna
sem átt hafa sér stað í Dagens
Nyheter í alllangan tíma, þar sem
fjallað hefur verið um auknar
þarfir fjármagns til krabbameins-
lækninga í Stokkhólmi til þess að
krabbameinslækningadeildir þar
geti sinnt hlutverki sínu.
í ritdeilum þessum hafa átt
prófessor Jerzy Einhorn for-
stöðumaður krabbameinslækn-
ingadeildar Karolínska sjúkra-
hússins í Stokkhólmi og fyrr-
nefndur Edgar Borgenhammar.
Hefur prófessor Jerzy Einhorn
þegar svarað grein Edgars sem
þýdd var í Þjóðviljanum í rök-
ræðudálki Dagens Nyheter þ. 8.
maí sl. Er svargrein þessi má-
lefnaleg og rituð af þekkingu og
velvild, sem nauðsynleg er til
þess að ritdeilur sem þessar geti
leitt til skynsamlegra lausna.
Ekki ætla ég að blanda mér inní
þessar ritdeilur í Dagens Nyhet-
er, en þar sem þýðing greinar E.
Borgenhammars er m.a. prýdd
mynd frá krabbameinslækninga-
deild Landspítalans og þar sem
framsetning og innihald er slíkt
að valdið hefur óþarfa áhyggjum
þeim lesendum Þjóðviljans, sem
fá meðferð vegna krabbameins-
sjúkdóms, þykir mér rétt að rita
þessar línur í blaðið.
Tíðni krabbameina
á Islandi
Þá rúma þrjá áratugi sem
skipulegri skráningu krabba-
meina hefur verið sinnt hériendis
af starfsfólki Krabbameinsskrár
Krabbameinsfélags íslands hefur
komið í ljós að tíðni krabbameina
þ.e.a.s. fjöldi nýrra tilvika hefur
aukist um ca. 1% árlega.
Á undanförnum árum hafa
greinst rúmlega 700 ný krabba-
meinstilfelli á ári. Að gefnum
þeim forsendum að ekki verði um
frekari aukningu að ræða og að
fjöldi og aldursdreifing íslend-
inga haldist óbreytt þá munu á
meðal ævi hvers okkar (áætlað 75
ár) greinast 52.500 einstaklingar
með krabbameinssjúkdóm. Þess-
ar tölur þýða að fjórði til fimmti
hver íslendingur muni fá krabb-
amein á æviskeiði sínu. Haldist
hins vegar sú aukning sem hefur
verið á nýgengi krabbameina og
sé tekið tillit til aldursdreifingar
þjóðarinnar er ljóst að af þeim
Islendingum sem munu fæðast
árið 2000 eða síðar mun þriðji til
fjórði hver fá krabbamein á lífs-
ferli sínum.
Þessar tölur sýna að nær engin
fjölskylda kemst hjá því að lenda
í návígi við sjúkdómaflokk þenn-
an.
Meðferð
krabbameina
Meðferð krabbameina er fólg-
in í eftirfarandi þáttum:
I Aðgerð
II Geislameðferð
III Lyfjameðferð
Skipta má krabbameinssjúk-
dómnum í tvo aðalflokka.
Annars vegar þann flokk sem
myndast í blóðmyndandi vef,
hins vegar æxli sem myndast í
öðrum líffærum líkamans og eru
þau kölluð samheitinu föst æxli.
Sameiginlegt báðum þessum
flokkum er að örugg greining fæst
ekki fyrr en fengin hefur verið
sýnistaka frá meinsemdinni og
sjúkdómsgreiningin fengist við
smásjárskoðun. Að fenginni
þessari frumgreiningu er
nauðsynlegt að meta eins vel og
unnt er með þeim rannsóknaleið-
um sem tiltækar eru hvort krabb-
ameinið hefur náð að sá sér til
annarra líffærakerfa eða hvort
það er enn staðbundið við það
líffæri sem það varð til í.
Að þessum niðurstöðum
fengnum er fyrst hægt að meta
hvaða meðferðarleið er hentug-
ust sjúklingnum hverju sinni til
lækningar.
f stuttu máli sagt þá er aðgerð
einni beitt ýmist til lækninga við
staðbundin mein og/eða líkurnar
til minnkunar æxlismassans þeg-
ar ljóst er að aðrar meðferðar-
leiðir skila ekki jafn góðum ár-
angri og/eða aukaverkanir þeirra
valda sjúklingi meira tjóni en að-
gerð ein sér.
Hvað geislameðferð varðar þá
er henni beitt einni sér í fram-
haldi sýnatöku til lækningar gegn
ýmsum krabbameinstegundum.
Má þar m.a. nefna krabba-
meinsæxli er myndast í nef og
munnholi, barkakýli, þvag-
blöðru, krabbameinum í heila og
taugakerfi, eitilvef, svo og gegn
ýmsum krabbameinum hjá börn-
um.
í þessum tilvikum er árangur
geislameðferðar betri en við að-
gerð og varanlegar aukaverkanir
minni.
í sumum þessara tilvika er auk
geislunar jafnframt beitt krabb-
ameinslyfjum til þess að bæta ár-
angur meðferðar og má þar nefna
ýmis krabbamein hjá börnum svo
og krabbamein í eitlakerfi líka-
mans, en þar er lyfjameðferð
einnig oft beitt með jafn góðum
og/eða betri árangri, allt eftir út-
breiðslu og eðli meinsemdarinn-
ar.
í öðrum tilvikum má minnka
umfang skurðaðgerðar þegar
geislameðferð er beitt í framhaldi
aðgerðar t.d. gegn æxlum í neðra
hluta ristils, hluta heilaæxla, æxl-
isgerðum í lunga og svo hluta
æxla er myndast í kynfærum
kvenna.
í þessum flokki ber sérlega að
benda á krabbamein í brjósti, en
með geislameðferð er nú unnt að
minnka aðgerðina hjá verulegum
hluta kvenna þannig að konan
haldi brjósti sínu án þess að bata-
líkur versni. Að auki er brjóst-
krabbamein dæmi um sjúkdóm
þar sem unnt er að bæta lífslíkur
sjúklinga með því að beita öllum
þrem meðferðarleiðum í sam-
tvinnaðri meðferð.
Hvað lyfjameðferð varðar þá
er henni beitt einni sér t.d. gegn
krabbameinssjúkdómum í blóð-
myndandi vef og ákveðnum æxl-
istegundum er eiga uppruna sinn
í eista eða eggjastokk.
Einnig hefur henni verið beitt
samhliða aðgerð og/eða geis-
lameðferð eins og getið er um að
framan til þess aðauka lækninga-
líkur einstaklingsins.
í grein Edgars Borgenhammer
talar hann af mikilli lítilsvirðingu
og vankunnáttu um meðferð
krabbameinssjúkra og dregur
gildi hennar vægast sagt mjög í
efa. í því sambandi má nefna að
fáar lækningaleiðir í nútíma
læknisfræði eru betur
rannsakaðar og skipta saman-
burður rannsóknir í heiminum
þúsundum þar sem bornar eru
saman hinar ýmsu meðferðar-
leiðir gegn sama stiga ákveðins
krabbameinssjúkdóms. Á þann
hátt er metið vægi hvers einstaks
meðferðarþáttar og þannig
stöðugt unnið að bættri meðferð
er leiðir til aukins langlífis sjúkl-
ínga.
Skilar meðferðin
árangri?
Á mynd 1 sem unnin er úr
gögnum íslensku krabbameins-
skrárinnar er borin saman 5 ára
lifitími frá greiningu sjúkdóms
(en oft er miðað við 5 ár þegar
rætt er um lækningu krabbam-
eina) annars vegar á 5 ára tímabi-
linu 56-60 og hins vegar 76-80.
Kemur þar fram að lífslíkur ís-
lenskra karla hafa nær tvöfaldast
á þessu árabili eða úr 16% í 31 % á
meðan 5 ára lífslíkur íslenskra
kvenna hafa aukist úr 27% í 46%.
Jafnframt kemur fram að stöðug
aukning er á 1 árs lifitíma frá
greiningu þannig að búast má við
enn frekari aukningu á 5 ára lifit-
íma hjá þeim sjúklingum sem
greindustátímabilinu 1981-1985.
í þessu sambandi má nefna að
tæpur helmingur þeirra íslensku
karlmanna sem fengu krabba-
mein á árunum 1980-1984 var
yngri en 70 ára og helmingur
kvenna undir 67 ára aldri.
Til viðbótar þeim sjúklingum,
sem unnt er að lækna af krabb-
ameinssjúkdómi sínum með nú-
tíma þekkingu og tækjabúnaði
má ekki gleyma þeim, sem vegna
útbreiðslu og eðli sjúkdóms síns
eru með ólæknandi sjúkdóm.
Þessum hóp er unnt að hjálpa
mikið, ekki síst með notkun
krabbameinslyfja og geislameð-
að lengja lifitíma þeirra svo og að
gera líf þeirra léttbærara sé að-
stæða til meðferðar.
Forvarnir/órsakir
krabbameina
Eins og að framan greinir þá
hefur orðið veruleg aukning á
tíðni krabbameina á undanförn-
um 30 árum.
Á mynd II og III sést hve
breyting hefur orðið á tíðni 5 al-
gengustu krabbameina hérlendis
og eru 5 ára tímabil borin saman
frá árunum 1955-1959 að árunum
1980-1984. Hvað orsakaþætti
varðar þá er þekkt samband milli
sígarettureykinga og lungna-
krabbameins og er því brýnt að
áfram verði unnið að minnkun
reykinga með stöðugum upplýs-
ingum og fræðslu. Má þar nefna
brautryðjendastarf krabba-
meinsfélags Reykjavíkur sem
sinnt hefur fræðslu í grunn-
skólum landsins hvað^ varðar
skaðsemi reykinga. Talið er að
minnka megi nýgengi krabbam-
eina um 15% ef reykingar legðust
alfarið af. Hvað aðra áhættuþætti
varðar er máli skipa þá er þekk-
ing okkar enn í molum.
Hver er t.d. ástæða þess að
tíðni brjóstkrabbameins á íslandi
fer stöðugt hækkandi? Nýgengi
þessa sjúkdóms hefur aukist úr
tæplega 37% í 65% árleg tilvik
pr. 100.000 konur á síðustu 30
árum. Sjá mynd III.
Þeir orsakaþættir sem þekktir
eru eins og t.d. fækkun barn-
eigna, styttri tími sem konur hafa
barnið á brjósti og hækkandi
aldur kvenna við fæðingu fyrsta
barns síns, skýrir ekki þessa
miklu aukningu. Til viðbótar hef-
ur m.a. verið reynt að skýra
aukningu þessa með háu fituinni-
haldi fæðunnar.
Trauðla ná þau rök til okkar
íslendinga þar sem vitað er að
fituinnihald fæðunnar hefur farið
mjög minnkandi á undanförnum
árum samhliða fyrrnefndri
aukningu brjóstkrabbameinsins.
Enn undarlegri er sú staðhæfing í
þýðingu Þjóðviljans að nefna
inntöku hveitiklíðs, spíra, gul-
róta auk vínberja og hvítlauks
sem raunhæfa valkosti í barátt-
unni gegn krabbameinum.
Krabbamein myndast hjá ein-
staklingum á öllum aldursskeið-
um allt frá vögguskeiði til elliára.
Orsakir krabbameinssjúk-
dóma hjá mönnum eru í fæstum
tilvikum þekktar. Vegna eðlis
krabbameina er meðferð þeirra
erfið og fylgja henni oft verulegar
aukaverkanir sem ekki er hægt að
komast hjá. Hins vegar má með
bætti þekkingu og nútíma tækja-
búnaði minnka aukaverkanir
þessar og um leið bæta langtíma
árangur gefinnar meðferðar. Að
þessu er stöðugt unnið og er veru-
leg bót í sjónmáli hérlendis með
byggingu hluta K-byggingar
Landspítalans sem tekin verður í
notkun í lok þessa árs og hýsa
mun m.a. línuhraðal til geisla-
meðferðar.
Með þessu er þó engan veginn
sigur unninn í baráttunni gegn
krabbameini. Þörf er stöðugra
rannsókna á tilurð og eðli krabb-
ameina jafnt sem bættrar aðstöðu
til meðferðar. í því sambandi má
benda á það takmark Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar svo og
ályktanir Norðurlandaráðs að
stefnt skuli að því að lækka árlega
dánartíðni krabbameina um 15%
fyrir árið 2000.
Þetta takmark er innan seiling-
ar en það næst vafalítið ekki át-
akalaust eins og berlega kemur
fram í ritdeilunum í Dagens Ny-
heter.
Hins vegar ber að vara við
falsspámönnum sem halda því
fram að aðeins með því sem þeir
kalla heilsusamlegt líferni án
nokkurra marktækra skil-
greininga megi koma í veg fyrir
myndun krabbameina og jafnvel
lækna þá sem veikst hafa.
Þær kröfur eru gerðar til nú-
tíma læknisfræði að aðeins sé
beitt þeim meðferðarleiðum
gegn sjúkdómum sem sannað
hafa verkun sína á hlutlægan
hátt. Hvað varðar óhefðbundnar
lækningaleiðir gegn krabbamein-
um þá er það ekki nóg að þær séu
ódýrar og án aukaverkana.
Þær þurfa einnig að hafa sann-
að lækningamátt sinn til þess að
hægt sé að ræða um þau sem
raunverulegan valkost í meðferð
sjúkra.
Það er rangt og í reynd stór-
hættulegt ef illa skilgreint for-
varnarstarf sem virðist einskonar
tískuhugtak ekki síst í hugum
stjórnmálamanna, leiðir til
skerðingar fjármagns til sér-
hæfðra sjúkrahúsa, sem annast
meðferð alvarlega veiks fólks.
Raunverulegt forvarnarstarf
svo og meðferð verða að haldast í
hendur ef áfangasigrar eiga að
nást ekki síst í meðferð krabba-
meinssjúklinga.
Miðvikudagur 18. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7