Þjóðviljinn - 08.06.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Tilfinningadoði
Þessa dagana er veriö aö ganga frá kjarasamningum vítt og
breitt um landiö og samkvæmt mörgum þeirra hækka laun
meira en leyfilegt er samkvæmt fyrirmælum ríkisstjórnarinnar
eins og þau birtust í illræmdum bráöabirgöalögum um aðgerðir
í efnahagsmálum. Bráöabirgðalögin segja aö atvinnurekend-
um sé óheimilt aö hækka laun, þóknanir og hlunnindagreiðslur
hvers konar umfram þaö sem búiö var aö semja um áöur en
lögin voru sett eöa umfram þaö sem ákveðið er í lögunum. En
þaö er eins og menn geri ósköp lítið meö þessi fyrirmæli
ráöherranna.
Þeir launamenn, sem aðstööu hafa, reyna aö ná fram lag-
færingum á kjarasamningum, algerlega óháö lagatexta ráö-
herranna. Aö sjálfsögöu ber aö fagna því aö starfsmönnum
álversins í Straumsvík hefur tekist aö ná fram meiri kjarabótum
en þeim voru skammtaðar í bráöabirgöalögunum. Án efa munu
fleiri hópar fylgja á eftir, kannski einhverjir sem nú þegar hafa
ágætis laun. En Ijóst er aö mjög stór hluti launafólks mun ekki
geta hreyft viö kjaramálum sínum meðan bráöabirgöalögin eru
í gildi.
Lögbann viö kauphækkunum umfram ákveöin mörk mun
fyrst og fremst þrengja kosti þeirra sem versta aöstööu hafa til
aö taka upp baráttu fyrir bættum kjörum. Og þeir, sem verst eru
staddir að vígi, eru einmitt þeir sem lægst hafa launin. Bráöa-
birgðalögin verða fólkinu, sem tekur laun samkvæmt lægstu
töxtum fjötur um fót.
Einstaka krata hefur ekki liöiö allt of vel með aö kjarabarátta
skuli bönnuð með lögum. Einhvern veginn er ómögulegt að
koma þessu heim og saman við pólitík sósíaldemókrata. Krata-
höfðingjar reyna að róa félaga sína meö þeirri kenningu aö
bráðabirgöalögin eigi að vernda hagsmuni láglaunafólks. En
raddir þeirra hafa þótt heldur hjáróma því aö nú sér hver maður
að bráðabirgðalögin þjóna fyrst og fremst þeim tilgangi að
halda lágtaxtafólki niðri. Hinir munu sjá um sig og ekki skeyta
hót um nöldur ráðherranna.
Talsmenn ríkisstjórnarflokkanna hafa lagt ofurkapp á aö
sýna fram á aö mikil einkaneysla sé aö leiða íslenskt efnahags-
líf í ógöngur. Það er engu líkara en litið sé á íslenska atvinnu-
rekendur sem hverja aöra aula, sem ekki er treystandi til aö
semja um laun, og því veröi að hemja einkaneyslu almennings
meö því að lögbinda hámark launahækkana.
Um það er ekki deilt að einkaneysla er aö meðaltali verulega
mikil hér á landi. Hún kemur t.d. fram í fjölda innfluttra bíla, í
stórkostlegri aukningu á skemmtiferðum til útlanda og í dellu-
kaupum á stööugt nýjum leikföngum á borð viö farsíma og
fótanuddtæki. En hér er bara verið aö tala um meðaltalið og
þaö má aldrei gleymast að á bak við útreiknað meöaltal er fólk
sem fær greidd laun samkvæmt lágum töxtum, fólk sem getur
aöeins látið sig dreyma um aö fara til sólarlanda eöa aö eignast
almennilegan bíl, fólk sem á í vandræðum meö innkaup til
heimilisins og getur ekki alltaf greitt á réttum tíma úttekt hvers
greiðslukortatímabils. Þetta er þaö fólk sem vinnur á lægstu
töxtunum. Þetta er fólkiö sem mun ekki geta hreyft sig í kjara-
baráttu fyrr en gildistími bráðabirgðalaganna er liöinn.
Samkvæmt upplýsingum frá kjararannsóknarnefnd lækkaöi
kaupmáttur lágmarkslauna verulega á síöasta ári. Á undan-
förnum árum hafa orðið gífurlegar sveiflur í þessum efnum,
miklu stórkostlegri en á flestum öðrum hagstærðum. Þaö er vel
hugsanlegt aö kaupmáttur ráðstöfunartekna hjá meðallauna-
manninum aukist á sama tíma og kaupmáttur lágmarkslauna
minnkar. Hér er enn komið aö þeirri staðreynd að meðaltal
segir ekki nema hálfa sögu.
Það er Ijóst að þeir, sem þiggja lágtaxtalaun, eru ekki að
kollvarpa hagkerfinu með of mikilli einkaneyslu. Þaö er Ijóst aö
þær breytingar, sem ríkisstjórnin gerði á skattamálum á síð-
asta vetri, komu mjög illa við þá sem þiggja lágtaxtalaun.
Matarskatturinn lagðist ofan á bróðurpartinn af eyðslu þeirra
og sá öfugsnúni jöfnuður, sem fólst í því að hafa aðeins eitt
tekjuskattþrep, létti þeim ekki róðurinn. Nú er komið í Ijós að
bráðabirgðalögin beinast fyrst og fremst að láglaunafólkinu.
Senn hlýtur að vera kominn tími til að einhver fiðringur hríslist
eftir fornum kratataugum í Alþýðuflokknum og beri þau skila-
boð til höfuðsins að nú sé nóg komið af svo góðu.
KLIPPT OG SKORIÐ
Enskur ístími
Enskan er áleitin, - og
hreint út sagt oft með bölv-
aða frekju í íslenskum
kaupstað, stundum mjög
lymskulega. íbúaráhöfuð-
borgarsvæðinu mega til
dæmis búa við það þessa
daga að við ísbúð á Hallæris-
planinu er búið að setja upp
auglýsingaskilti og stendur á
þvíþessi íslenska: „Tími
fyrir ís“.
Vissulega er hvert og eitt
þessara þriggja orða ís-
lenskt, en hreimurinn er það
ekki, hugsunin er ensk. Og
íslenska með enskri hugsun
er miklu ljótari en ensk
sletta í íslensku umhverfi, og
örugglega miklu hættulegri
íslenskunni, - slettur hafa
oft þann kost eftir allt saman
að menn vita að þær eru
slettur, en þegar menn eru
hættir að vita af því eru þær
oftar en ekki orðnar virðu-
legtökuorð.
Enda lítur íshöllin við
Austurstræti sjálfsagt á sig
sem alíslenskt fyrirtæki, sem
meðal annars má sjá af því
að þar er boðin til sölu varan
„mjólkurhristingur“ sem
einusinni var aldrei kallaður
annaðen „sjeik“.
Eetta með tímann og ísinn
stingur í augun af því að er
málað á skilti í miðbænum,
en dæmin eru dagleg og ekki
sjaldgæfust í útvarpi og sjón-
varpi, - sennilega er ástand-
tð öllu skárra á blöðunum og
þó ekkigott.
Enskur barnatími
Enda hefur enskan á
nokkrum áratugum orðið
„leigjandi" á íslenskum
heimilum. í erindi Þor-
björns Broddasonar um
börn og fjölmiðla sem hér
birtist um hvítasunnu er
minnt á að í rúm tuttugu
sjónvarpsár hefur meirihluti
efnis verið á útlensku, lang-
mest á ensku, og er hlutfall
erlends efnis í sjónvarpsdag-
skrá hærra aðeins í örfáum
löndum heims, þaraf til
dæmis á Nýja-Sjálandi og
Guatemala þarsem ætla má
að töluvert erlent efni sé
hvorteðer enskt og spænskt.
„Þar til Stöð 2 kom til sög-
unnar voru tveir þriðju
hlutar sjónvarpsefnis erlend
framleiðsla en einn þriðji
hluti íslenskur. Eftir að Stöð
2 bættist við hefur hlutfall
erlends efnis án alls efa orð-
ið enn hærra og tel ég vafa-
samt að nokkurt land í
heiminum hafi nú lægra
hlutfall innlendrar fram-
leiðslu í sjónvarpsdagskrá
sinni. Höfum í huga að sjón-
varp er miðill sem börn nýta
sér frá mjög ungum aldri og
höfum jafnframt í huga að
flestar rannsóknir benda til
þess að sjónvarpsnotkun á
heimilum hafi letjandi áhrif
á samskipti og samræður
innanfjölskyldunnar. Fyrir
íslensk börn þýðir þetta að
minna er talað við þau á ís-
lensku en hins vegar hlusta
þau meira á útlensku
(ensku).“
J
Tvítyngi?
Satt að segja bendir ýmis-
legt til þess að íslenskt félag
sé farið að bera fyrstu merki
tvítyngi, - sem notað er um
það ástand þegar tvö tung-
umál keppa um völdin í
sama málsamfélagi (eða
eiga sér friðsamlega sambúð
í sæmilegu j afnvægi, sem er
sjaldgæfara).
Tvítyngi málsamfélags er
ekki endilega háð því hve
margir kunna báðar tungur,
heldur í hverjum mæli tung-
urnareru notaðar. Mál-
samfélag er ekki endilega
tvítyngt þótt flestir kunni
þar eitthvað í annarri tungu
en móðurmáli, en það er
orðið það ef önnur tunga en
móðurmálið er farið að
gegna þar ákveðnu hlut-
verki sem móðurmálið gerði
áður.
Athugi menn síðan vett-
vang: sjónvarpið, skóla-
menntun, dægurlög...
Sem betur fer er sterk
breiðfylking um íslenskuna,
og sú breiðfylking hefur gert
gagnárás á ýmsum óvæntum
stöðum í víglínunni, til dæm-
is í tölvuheimi og keilu, - en
enskan þrýstir á með mikl-
um þunga. Það er til dæmis
algengara og algengara að
gert er ráð fyrir að allir skilji
þessa erlendu tungu fyrir-
hafnarlaust. Heilarsetning-
ar eru sagðar - og prentaðar
- óþýddar, og algengt í sí-
bylju útvarpsins að vísa til
enskra texta án skýringartil-
rauna (af fullkomnu virðing-
arleysi við fleira en móð-
urmálið: enskuleikni ferenn
mjögeftiralmennri
menntun og starfsstétt, - og
fjölmargir eldri borgarar
skilja illa ensku eða ekki).
Kannski erum við þegar
komin af fyrstu línunni á þá
númer tvö í þessu líkani
Árna Böðvarssonar um
hugsanlega hérlenda þróun-
arbraut:
íslenska
íslenska(+ enska)>
íslenska + enska^
(íslenska +) enska^
enska
Nytteinangur
Það fylgir þessari ágengni
enskunnar að hún er er að
ná einokun áþví að vera er-
lend tunga á Islandi, meðal
annars vegna trassaskapar í
skólakerfi og ljósvakamiðl-
um við að halda á lofti öðr-
um heimsmálum, að ekki sé
minnst á sjálfsagða íslenska
kunnáttu í einhverri skand-
ínavísku. Veldi enskunnar
er farið að spilla útsýn til
annarra átta og líkist að
sumu leyti danska veggnum
milli íslands og umheimsins
hérfyrráöldum.
Til dæmis er enska að
verða sjálfsagt mál í sjón-
varpi ef rætt er við út-
lending. Á sjómannadaginn
var þannig rætt við þýska
vísindamenn og sjómenn á
rannsóknaskipinu Polar-
stern, og þeir látnir svara á
ensku, sem þeir raunar gátu
varla, hikstuðu og umluðu
og voru gerpir að hálgerðum
kjánum fyrirvikið. Ogfjöl-
margir Norðurlandabúar
hafa fengið svipaða meðferð
í íslenska nkissjónvarpinu.
Þetta er með öðru til vitn-
is um að enskan er að skapa
hér menningarlegt einang-
ur, að loka okkur með
nokkrum hætti inní bresk-
amerískri veröld sem við
sjáum ekki útúr nema í
gegnum bresk-bandarísk
sjóngler.
Þessvegna er komin upp
sú staða að það er í þágu
íslenskunnar að berjast fyrir
dönskukennslu í grunn-
skólum, framhaldsnámi í
Frakklandi, þýskum löggu-
þáttum í sjónvarpi, þýðing-
um úr spænskum heimsbók-
menntum.
Og til lengdar er slík bar-
átta fyrir allsherjarútsýn
sennilegra vænlegri móð-
urmálinu en stefna eilífrar
lokunar og verndunar.
Gáum að því, einsog sumir
segja stundum ílokin.
-m
/
þlÓÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, óttarProppó.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, Kristófer Svavarsson, Magnfriður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.), Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, MargrétMagnúsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofu8tjóri:Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Clausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljanshf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð I lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð: 70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 8. júní 1988