Þjóðviljinn - 08.06.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Hvað
Oft valda litlar setningar
löngum heilabrotum, og svo fór
eflaust fyrir fleirum en mér, þeg-
ar Svavar Gestsson skaut eftirfar-
andi yfirlýsingu inn í afmælis-
kveðju sína til Brynjólfs Bjarna-
sonar:
„Varð ég snemma flokkaður
eilítið vinstra megin í sentrisman-
um og þar hef ég reynt að halda
mig um dagana.“
Mér hefur veist erfitt að sjá
skýran pólitískan greinarmun á
þeim öflum sem hafa tekist á
innan Alþýðubandalagsins und-
anfarin ár og greip því þessa litlu
setningu fegins hendi sem eins
konar lykil að pólitískri stefnu
Svavars. Hvernig sem ég reyndi,
virtist lykillinn þó ekki ganga að
vandamálum íslenskra stjórn-
mála í dag, og í þessari glímu
vöknuðu fleiri spurningar en
svör. Mig langar þó að leggja út
af þessari pólitísku staðarákvörð-
un Svavars Gestssonar - og kann-
ski verða hugleiðingar mínar
Svavari sjálfum tilefni til að gera
nánari grein fyrir henni?
f alþjóðlegri sögu sósíalismans
er hugtakið sentrismi tengt
átökum kommúnista og krata í
upphafi aldarinnar. Þá voru sósí-
aldemókrataflokkar álfunnar
sem óðast að hverfa frá kenning-
um Karls Marx, en nýr vinstri
armur marxista tók að rísa.
Hægri kratar lutu hugmynda-
fræðilegu forræði Bernsteins,
sem afneitaði byltingarsinnuðu
markmiði stéttabaráttunnar.
Hann og fylgismenn hans töldu
kapítalismann hvorki eins al-
vondan né eins dauðvona og
marxistar höfðu talið. Því bæri
verkalýðsflokkum að aðlaga sig
að efnahagslegum lögmálum
hans, en vinna að umbótum fyrir
verkafólk innan þess ramma.
Róttækir marxistar eins og Lenín
og Rósa Luxemburg töldu hins
vegar kapítalismann feigan og
verkalýðsflokkum bæri að stefna
beint að þjóðfélagslegum völdum
verkalýðs. Á milli þessara arma
stóðu „sentristarnir" undir for-
ystu Karls Kautskys, en hann
ávaxtaði arf kenninga og hug-
myndafræði frá Friedrich Engels,
sem hafði þótt sjálfkjörinn útleg-
gjari marxismans eftir lát sam-
starfsmanns síns Karls Marx.
er sentrismi árið 1988?
Gestur Guðmundsson skrifar
Sentristarnir voru þeirrar skoð-
unar að kapítalisminn lyti járn-
hörðunt lögmálum, sem smám
sarnan myndu gera hann óþarfan.
Æ meiri eignir og völd myndu
safnast á hendur æ færri fjár-
magnseigenda, jafnframt því sem
þörf væri æ sterkara ríkisvalds til
að hafa hemil á kreppueðli
auðmagnsins. Loks þyrfti ekki
annað en að verkalýðsflokkar
fengju meirihluta á þjóðþingum
og þjóðnýttu einokunarauð-
magnið, og þá væri öld sósíalis-
mans runnin upp.
Sentristarnir höfðu í orði
kveðnu forystu fyrir alþjóðasam-
bandi jafnaðarmanna fram yfir
fyrri heimsstyrjöld, en jafnað-
armannaflokkarnir tóku í raun að
Pólitík „sentristanna" var að
standa vörð um efnahagslegt og
pólitískt sjálfstæði íslands með
því að efla undirstöðuatvinnu-
vegina og hamla gegn menning-
arlegu og pólitísku forræði
Bandaríkjanna hér á landi. Að-
ferðir þessa hóps voru annars
vegar þrotlausar tilraunir til að
samfylkja með hópum og ein-
staklingum utan raða sósíalista
og hins vegar ýmsar
jafnvægiskúnstir gagnvart öðrum
örmum flokksins. Ef þrýst var á
frá vinstri, var gert bandalag til
hægri og flokkurinn helst víkkað-
ur út í þá átt. Ef þrýst var á frá
hægri, var gert bandalag til vinstri
og höfðað til nauðsynjar á ein-
ingu róttækra sósíalista.
var endanlega færð út i 200 mílur
(fyrst og fremst vegna skeleggrar
framgöngu Lúðvíks og annarra
sósíalista). Hin einhliða áhersla á
útþenslu undirstöðuatvinnuveg-
anna hefur staðið frantmi fyrir
töluverðum vanda, síðan afleið-
ingar offjárfestingar og óstjórnar
í sjávarútvegi fóru að koma í ljós,
og hvorki Magnúsi né Hjörleifi
tókst að gera iðnvæðingu að sér-
lega arðvænlegum eða aðlaðandi
arftaka skuttogarasósíalismans.
Hér stendur Svavar í sömu spor-
um og aðrir á vinstri vængnum;
menn eru enn að leita að pólitík
framtíðarinnar.
Fyrst ekki er hægt að afmarka
sentrismahugtakið sem pólitíska
stefnu væri freistandi að skilja
Fyrst ekki er hœgt að afmarka sentr-
ismahugtakið sempólitíska stefnu, vœri
freistandi að skilja það sem heiti yfir
ákveðin vinnubrögð, sem Alþýðu-
bandalagiðfékk íarffrá Sósíalista-
flokknum.
starfa æ meira eftir kenningum
Bernsteins og annarra hægri
krata. Þær urðu líka smám saman
opinber hugmyndafræði æ fleiri
sósíaldemókrataflokka og á
grunni þeirra urðu þeir víða einn
helsti burðarás ríkisstjórna í kap-
ítalískum löndum. Sentrisman-
um hnignaði hins vegar sem hug-
myndastraumi, - og óþarfi er að
rekja það hér hvað varð um arf
hins róttæka marxisma eftir að
Lenín og Stalín fengu forræði yfir
honum.
Löngu síðar skaust „sentr-
ista“-hugtakið inn í íslenska pól-
itík og þá sem heiti yfir þann pól-
itíska hóp sem fylkti sér um Einar
Olgeirsson og hélt lengi völdum í
Sósíalistaflokknum með hárfínni
jafnvægislist gagnvart vinstri
hópum „einangrunarsinna" og
Brynjólfsmanna og hægri hópum
Hannibalista, „dreifbýlissósíal-
ista“ og annarra „pragmatista“.
Yfirlýsing Svavars vekur þá
spurningu hvað honum finnst svo
lífvænlegt í þessum arfi að hann
tekur upp sentristaheitið.
Er það hin efnahagslega og
pólitíska þjóðfrelsisbarátta?
Varla getur hin pólitíska þjóð-
frelsisbarátta skapað neinum
hópi sérstöðu innan Alþýðu-
bandalagsins eða á vinstri væng-
num almennt, þar sem mjög stór-
ir hópar eru tiltölulega samstiga
um hana (m.a. vegna eindreginn-
ar baráttu gömlu sósíalistanna).
Ekki dettur mér heldur í hug að
Svavar vilji skipa sér pólitískt á
bás með þeirri hálfvelgju
gagnvart skriffinnskusósíalism-
anum í austri, sem einkenndi
gömlu sentristana. Mér þykir lík-
legra að Svavar vilji halda á lofti
merki „íslenskrar atvinnu-
stefnu", en hún hefur að mínu
mati verið í nokkrum ógöngum
og verkefnaleit, síðan landhelgin
það sem heiti yfir ákveðin vinnu-
brögð, sem Alþýðubandalagið
fékk í arf frá Sósíalistaflokknum.
Það liggur ekki lengur í augum
uppi hvaða pólitík leiðir af því að
menn reyna að skipa sér í miðju
Alþýðubandalagsins, enda vefst
nú fyrir mörgum að skera úr um
hvað er vinstri og hægri í íslenskri
pólitík. Égerþóekkiaðmælaþví
bót að þeim hugtökum sé kastað
á glæ eins og Kvennalistinn þykist
gera, enda er grundvallarmerk-
ing þeirra skýr og nauðsynlegt
lykilatriði í íslenskri pólitík.
Hægri menn vilja varðveita eða
auka ójöfnuðinn í samfélaginu,
en vinstri menn eru þeirsem berj-
ast fyrir auknum jöfnuði og lýð-
ræði. Það er hins vegar orðið æ
vandasamara að skera úr um
hvaða leið dugar best. Ég get til
dæmis ómögulega staðsett freðna
moskvukommúnista sérlega
langt til vinstri í pólitíska litróf-
inu, og kratar sem eru til í að leita
róttækra umbótaleiða geta verið
vinstrisinnaðri en þeir sem ein-
blína á bókstaf Leníns. Hugtökin
hægri og vinstri hafa ekki glatað
merkingu sinni, heldur er sú
merking einungis á hreyfingu um
þessar mundir, og um leið er erf-
itt að finna einhverja miðju.
Varla getur Svavar átt við það að
hann vilji skipa sér í miðju Al-
þýðubandalagsins, hvað sem það
kostar, af þeirri ástæðu að völdin
leita yfirleitt til þeirra sem eru í
miðjunni eða gjarnan eilítið
vinstra megin við hana?
f pólitískri hugtakafræði er
stutt frá „sentrisma" til „sentral-
isma“ og liggja að því söguleg
rök. Það var nefnilega svo að
sentristar Sósíalistaflokksins
voru alltaf smeykir um að missa
völd sín til einhverra þeirra krata
sem þeir gerðu bandalög við eða
til „einangrunarsinnanna" sem
voru næstum búnir að reka Einar
árið 1934. Þessi hætta blandaðist
saman við arf lenínismans og
leikreglur þingræðisins sem or-
sakir þess að Sósíalistaflokkurinn
komst undir allþrönga fámennis-
stjórn, og sterkt miðstjórnarvald
hélt þar unr alla þræði. Þessi arfur
á sinn þátt í því að ónot fara um
marga liðsmenn þegar bumbur
eru barðar um nauðsyn einingar
og hins fyllsta samhljóms milli
allra anga flokksins. Það gildir
einu hvort menn vilja bæta lýs-
ingarorðinu „lýðræðislegt" fram-
an við miðstjórnarvaldið, því að
lýðræðiskrafa dagsins í dag vísar í
þveröfuga átt miðað við ganrlan
bókstaf Leníns. Hún inniheldur
kröfu um opnar og hreinskilnar
umræður og grasrótarstarf, og ég
held að það reynist Svavari og
öðrum um megn að skapa
eitthvert „senter“ í grasrótinni.
Kannski hef ég bara tekið of-
sóknarbrjálæði í arf frá sögu ís-
lenskra sósíalista þegar ég les
ekki annað en afturhverf sjón-
armið út úr tali Svavars um sentr-
isma. En þá gæti Svavar gert mér
og öðrum félögum sínum þann
greiða að útskýra, hvernig þetta
hugtak getur vísað fram á við.
Gestur er félagsfræðingur og
vinnur við ritstörf. Hann er um
þessar mundir fastur penni í Þjóð-
viljanum.
Fylgikvillar óstjómar
Leiðrétting frá Bjarna Hannessyni
í grein eftir mig sem birtist í
Þjóðviljanum þann 3. júní 1988
hafa orðið slæm mistök af hálfu
blaðsins þar sem „tínst“ hafa 2 af
6 línuritum sem fylgja áttu
greininni.
Er þetta afar hvumleitt þar sem
þetta raskar verulega efni
greinarinnar að því er varðar
hagsmuni útflutningsfram-
leiðslunnar og þar með lands-
byggðarmanna, og tel ég því rétt
og skylt af hálfu blaðsins að birta
greinarkaflann er varðar línurit 4
og 5 til leiðréttingar og þar sem
þetta er í þriðja sinn sem efni
greina sem unnar hafa verið hjá
blaðinu undanfarin ár hefur rask-
ast þá vona ég að blaðið verði
vandvirkara í vinnslu greina eftir
mig í framtíðinni.
Ur því að endurbirtingar er
þörf, tel ég rétt að bæta við einu
línuriti nr. 3 sem sýnir árlegt hlut-
fall halla á viðskiftajöfnuði sem
hlutfall af árlegum útflutnings-
tekjum, hlutfall sem er hinn eini
rétti mælikvaröi á raunverulegan
kaupmátt og greiðslugetu þjóð-
arinnar gagnvart erlendri vöru og
þjónustu ásamt öðrum fjár-
magnshreyfingum gagnvart er-
lendum aðilum.
Meðaltalshalli pr. ár er rúm
11% af útflutningstekjum og slík
þróun krefst algerðrar stefnu-
breytingar af hálfu núverandi
stjórnvalda og/eða kosninga hið
fyrsta þar sem kosið verði um
glapræðisstefnu þá sem verið hef-
ur ríkjandi hin síðari ár og aðra
og skynsamlegri stefnu sem
kennd hefur verið við „stefnu
hinna hagsýnu húsmæðra“ því
ekkert heimili eða „þjóðarheim-
ili“ getur til langframa eytt 11%
meira árlega en tekjur „heimilis-
ins“ eru.
Endurbirtur texti er varðar graf 3
og 4:
Fylgikvillar óstjórnar:
„Hágengisstefna síðustu ára er
að mínu mati beinn verðmæta-
flutningur frá landsbyggðinni á
höfuðborgarsvæðið og bendi á
graf 4 og 5 til „sönnunar". Ég tel
að „féflettingin" nemi um 5 til 7
miljörðum króna síðustu eitt og
hálft ár, og muni verða til við-
bótar til næstu áramóta um 2 til 3
miljarðar.
Hinsvegar virðist vera hægt að
„töfra“ fram 4.5 miljarða kr. í
Kringlu, ráðhús og kúlukaffihús
og um 20 miljarða í bílakaup og
ferðalög erlendis, fjármunaráð-
stöfun sem veldur stórgróða ým-
issa aðila á höfuðborgarsvæðinu.
Þykir mér langlundargeð
landsbyggðarmanna vera ærið
mikið, ef þeir fara ekki að hætta
að styðja ríkjandi stjórnvöld sem
að mínu mati ættu skilið viður-
nefnið „Glapræði h/f.““
Ritað 4/6 1988.
Bjarni Hannesson, Undirfelli
Miðvikudagur 8. júní 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5
Halli á viðskiftajöfnuði sem % af verðmæti
útflutningsframleiðslu hvers árs.M-tal 11.37%
40
1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
Áætlað mánaðarlegt tap útflutningsframleiðslu-
fyrirtækja 1987-88.14 mán tap 3.465.milljónir
1987 Fcb Mars Apríl Maí Júni Júlí Agú Sept Okt Nóv Dcs 1988 Fcb
Áætlað mánaðarlegt tap útflutningsframleiðslu-
fyrirtækja 1988-89." 14 mán tap 4.158 milljónir'
600--
500-
400-
300-
200-
100-
0--
1988 Apríl Maí Júni Júlí Agú Sepl Okt Nóv Dcs 1989 Feb Mars
Línurit 5
8%
Milljomr króna
Líkleg þroun að dbreyttri stjórn;
ivl , IttSiffii , : ,l , t; ■ -; i , l;
rstefnu

o.
Apríl