Þjóðviljinn - 26.06.1988, Blaðsíða 8

SKÁK
Heimsmeistaraeinvígin
1. grein
Rösk hundrað ár
frá sérstœðri bar-
áttu Steinilz og
Zukertort
„Ég er besti skákmaður heims.
Á því er ekki minnsti vafi,“ sagði
Bent Larsen eitt sinn í frægu við-
tali er sól hans skein hvað
skærast. „En þú ert ekki
heimsmeistari," sagði blaðamað-
urinn. „Koma tímar. Áskorenda-
keppnin er að byrja og sam-
kvæmt mínum kokkabókum eru
sigurstranglegustu keppendurnir
þessir: 1. Bent Larsen 2. Larsen
3. B. Larsen," svaraði Bent og
glotti.
Þeir eru margir skákmeistar-
arnir sem létu sig dreyma um
heimsmeistaratitilinn. Larsen er
einn þeirra sem var aðeins hárs-
breidd frá því að ná tindinum.
Skáksagan er krökk af einkenni-
legum dramatískum frásögnum
um heimsmeistarakeppnina.
Tschigorin, Schlechter, Keres,
Bronstein, Kortsnoj eru nöfn
sem skákunnendur þekkja. Þeim
líkt og Larsen varð fótaskortur
rétt áður en takmarkinu varð
náð. Ég hef tekið saman nokkrar
greinar um sögu heimsmeistara-
einvígjanna sem munu birtast af
og til hér í blaðinu. Þetta er fyrsta
greinin.
Austurríkismaðurinn Wilhelm
Steinitz er fyrsti opinberi
heimsmeistarinn þó á undan hon-
um hafi komið engu minni meist-
arar, eins og Fransmaðurinn
Philidor, Þjóðverjinn Adolph
Andersen eða bandaríski snillin-
gurinn Paul Morphy. Heims-
meistaratign Steinitz kom til með
þeim hætti að árið 1866 vann
hann Andersen í einvígi í London
8:6. Hann tók sér þá titilinn
„heimsmeistari í skák“ flestum til
mikillinar furðu því þetta var
fyrsta meiriháttar afrek hans við
skákborðið. Hann var tekinn
mátulega alvarlega og um langt
skeið mátti hann una því að vera
álitinn hálfgerður grínkóngur í
skákheiminum. Hann óx þó að
áliti með eftirtektarverðum sigr-
um yfir samtíðamönnum sínum
Blackburne og Bird og vann
sterkt mót í Vín árið 1973. Tíu
árum síðar var haldið í London
mót með flestum sterkustu skák-
mönnum heims. Þar sigraði ung-
ur skákmaður að nafni Zukertort
og lýsti sig umsvifalaust heims-
meistara í skák. Við þá ringulreið
sem skapaðist í skákheiminum
var stofnað til fyrsta viðurkennda
heimsmeistaraeinvígisins milli
Zukertort og Steinitz. í dag er
litið svo á að hvorugur hafi borið
heimsmeistaratign. Þetta var því
fyrsta opinbera einvígið um
heimsmeistaratitilinn, og
reyndist magnþrungin keppni
sem hafði mikla eftirmála.
Vart er hægt að ímynda sér ó-
líkari manngerðir en þessa tvo
sem settust að tafli í Manhattan
skákklúbbnum í New York 11.
janúar 1886 fyrir röskum 100
árum. Hermann Zukertort var þá
44 ára. Hann var skylmingamað-
ur, hestarnaður, talaði eigi færri
en 11 tungumál, var læknir að at-
vinnu og sem slíkur liðsmaður
Prússa í hernaðinum gegn
Dönum, Austurríkismönnum og
Frökkum og vann til margra
heiðursmerkja fyrir framgöngu
sína. Hann mun hafa nálgast öll
viðfangsefni sín með ótrúlegum
metnaði; hafði varla látið í minni
pokann fyrir nokkrum á lífsleið-
inni. Allt þar til hann mætti
Steinitz.
Wilhelm Steinitz var alger
andstæða Zukertorts. Hann var
tæplega fimmtugur þegar einvíg-
ið fór fram, fæddist í Prag í maí
1836. Foreldrar hans voru gyð-
ingar og bundu vonir sínar við að
drengurinn yrði rabbíi en
snemma bar á miklum skák-
áhuga, enda fór svo að hann hafði
skákina að lifibrauði sínu alla
ævi. Steinitz hafði gífurleg áhrif á
hugsun manna við skákborðið og
gekk til taflsins með allt öðru
hugarfari en samtíðamenn hans.
19. öldin var tímabil rómantísku
stefnunnar í skákinni. Ein um-
deildasta kenning Steinitz var sú
að biskupar væru sterkari en
riddarar og gekk það þvert á
viðurkenndar skoðanir. Riddar-
ar voru í hávegum hafðir enda
nýttust þeir vel í leikfléttum og
brellum ýmsum. Ýmsar byrjanir
Steinitz voru torskildar en í dag
njóta þær nokkurra vinsælda sem
sýnir hversu langt hann var á
undan sinni samtíð. Zukertort
hafði glæsilegan skákstfl, fórnaði
mönnum á báðar hendur og var
að þeim sökum mun vinsælli
skákmaður en Steinitz.
Flest benti til þess að Zukert-
ort endurtæki afrek sitt frá mót-
inu í Vín. Hann tapaði að vísu
fyrstu skákinni en gerði sér lítið
fyrir og vann næstu fjórar. Annar
hluti einvígisins fór fram í St. Lo-
uis og þar jafnaði Steinitz metin
með þrem sigrum og jafntefli.
Síðasti hlutinn var tefldur í New
Orleans og Steinitz var enn í
sókn. Þegar tefldar höfðu verið
20 skákir hafði Steinitz unnið tíu,
gert fimm jafntefli og tapað
fimm. Með þessum sigri öðlaðist
hann loks fulla viðurkenningu
sem heimsmeistari og hélt titlin-
um í átta ár. Zukertort undi hlut-
skipi sínu illa. Hann þoldi illa að
tapa, hafði viðkvæma lund lista-
mannsins og náði sér aldrei á strik
aftur við skákborðið, tapaði
t.a.m. einvígi fyrir Blackburne
með miklum mun ári síðar, en
Blackburne hafði áður reynst
honum auðveldur viðfangs. Arið
1888 lést Zukertort úr heilablóð-
falli.
Skákir þessara meistara voru
margar hverjar afbragðs vel tefl-
dar þó byrjanaþekking væri ekki
á sama stigi og hún er í dag.
Skákin sem ég tek til meðferðar
er dæmi þar um. Þetta er hálfgert
hnoð í byrjuninni, staðan lokast
fljótt og hlutirnir gerast hægt.
Wilhelm Steinitz, fyrsti opinberi heimsmeistarinn í skák.
Zukertort undi sér best í opnum
stöðum og er hann náði yfir-
ráðum eftir h-línunni eftir mistök
Steinitz38. ..hxg4-betra var38.
.. Ba5! - blómstruðu leikfléttu-
hæfileikar hans, 40. Hh7+!! (sjá
stöðumynd) er glæsilegur leikur,
dæmigerður fyrir Zukertort, 40.
.. Kxh7 strandar auðvitað á 41.
Rf6+ og drottningin fellur. Þessi
leikur markar einnig upphafið af
vel útfærðri sókn. Smiðshöggið
er 43. Df2! sem gerir út um taflið.
Skákin var tefld í fyrsta hluta ein-
vfgisins. Zukertort var þá
óþreyttur og tefldi af mikilli
íþrótt. Það kom þó á daginn að
taugar hans þoldu ekki hið mikla
álag sem er samfara svo langri og
lýjandi keppni.
New York 1886
3. einvígisskák:
Hermann Zukertort - Wilhelm
Steinitz
1. d4 - d5
2. c4 - c6
3. e3 - Bf5
4. a3 - e6
5. c5 - a5
6. Db3 - Dc7
7. Rc3 - Rd7
8. Ra4 - Rgf6
9. Re2 - Be7
10. Rg3 - Bg6
11. Bd2 - 0-0
12. Be2 - Hfb8
13. 0-0 - b6
14. cxb6 - Rxb6
15. Rxb6 - Hxb6
16. Dc3 - Db7
17. Ha2 - Rd7
18. Bdl - c5
19. Ba4 - c4
20. Dcl - Rf6
21. Bc3 - Bd6
22. O - Db8
23. f4 - Bd3
24. Hel - h5
25. h4 - Dd8
26. Bdl - g6
27. Dd2 - Hbb8
28. Df2 - Be7
29. BO - Re4
30. Bxe4 - dxe4
31. Rhl - Bxh4
32. g3 - Be7
33. Dd2 - Dd5
34. Rf2 - a4
35. Kg2 - Hb3
36. Hhl - Kg7
37. Haal - Bd8
38. g4 - hxg4
39. Rxg4 - Ba5
40. Hh7+! - Kf8
41. Hh8+ - Kg7
42. hh7+ - Kf8
43. Df2! - Bd8
44. Re5 - Kg8
45. Hahl - Bf6
46. Hxf7 - Hf8
47. Hxf6
- og Steinitz gafst upp.
í næsta þætti um sögu
heimsmeistaraeinvígjanna mun
ég fjalla um einvígi Steinitz við
þann meistara sem kallaður hefur
verið faðir sovéska skákskólans,
rússneska meistarann Mikhail
Tschígorin.