Þjóðviljinn - 22.10.1988, Blaðsíða 14

SJAVARUTVEGSBLAP
Loðna
Best í upphafi vertíðar
Félag íslenskra fiskmjölsframleiðenda: Bjartsýnir á góða vertíðþrátt fyrir hœga byrjun.
Hátt verð á loðnuafurðum. Skip kaupa verksmiðjur en ekki öfugt.
Stjórnvöldmismunaframleiðendumsjávarafurða gróflega. Verksmiðjurnar of margar
Loðnuvertíðin í haust hefur
farið hægt að stað eins og í
fyrra þegar mest veiddist af
henni eftir áramót. Kvótinn á
sumar- og haustvertíð er
samanlagður um 500 þúsund
tonn og af honum kemur í hlut
íslendinga um 400 þúsund
tonn en Norðmenn fá í sinn
hlut um 100 þúsund tonn. 48
loðnuskip hafa heimild til
veiðanna með mismunandi
stóra kvóta hvert skip og þeg-
ar hafa tæplega 20 skip hafið
veiðar en hin eru ýmist á út-
hafsrækju eða bíða eftir að
loðnan færist nær landi.
Loðnuverð er frjáls í ár og hafa
verksmiðjurnar greitt rúmlega 3
þúsund krónur fyrir tonnið það
sem af er. Á síðustu vertíð var
lágmarksverð á loðnu 1600 krón-
ur fyrir tonnið en vegna sam-
keppni verksmiðjanna um hrá-
efnið yfirbuðu þær strax yfir lág-
marksverðið og í lok vertíðarinn-
ar var það hátt í 3 þúsund krónur
eins og það er í dag.
í dag er ekki vitað hvað mikið
verður leyft að veiða til viðbótar
þessum 500 þúsund tonna kvóta
en ekki verður farið í loðnuleið-
angur af hálfu Hafrannsókna-
stofnunar fyrr en í næsta mánuði
eins og verið hefur undanfarin ár.
Þó gera bæði sjómenn og loðnu-
verksmiðjur sér von um að leyft
verði að veiða svipað magn og á
undanförnum vertíðum eða rúm-
lega miljón tonn.
Hátt verð
á loðnuafurðum
Miklar verðhækkanir hafa orð-
ið í ár á loðnumjöli sem hækkaði
allt að 50% frá því á síðustu loðn-
uvertíð og lýsi hefur hækkað um
100% á sama tíma. Eitthvað hafa
verðin þó dalað frá því þau voru
hæst um mitt sumar vegna upp-
skerubrest sem varð á soja-
baunum vestur í Ameríku en auk
þess hefur eftirspurn eftir fiski-
mjöli vaxið í Austurlöndum fjær
vegna aukins fiskeldis.
Fyrirfram hafa verið seld um
30 þúsund tonn af lýsi sem er ná-
lægt helmingur af því lýsi sem
fæst úr loðnukvótanum sem þeg-
ar hefur verið heimilaður og 45
þúsund tonn af mjöli sem eru um
75% af því mjöli sem fæst úr nú-
verandi kvóta og meðalverðið í
þessum sölum 8,90 $. Hæst komst
lýsistonnið í 470 $ tonnið en hrap-
aði niður í 375 $ en skreið síðan
aftur uppá við og hangir í kring-
um 400 $ tonnið. f upphafi síð-
ustu vertíðar var það hinsvegar í
kringum 200 $ hvert tonn þannig
að lýsishækkunin hefur verið um-
talsverð frá því þá. Verð á loðn-
umjöli á heimsmarkaði er um
9,30-9,40 $ á próteineininguna en
var 5,60 $ á fyrri hluta síðasta árs,
6,20 $ um mitt árið og komst í
7,30 $ í árslok.
Bjartsýni í
upphafi vertíðar
Jón Ólafsson framkvæmda-
stjóri Félags íslenskra fiskmjöls-
framleiðenda er bjartsýnn á góða
vertíð þrátt fyrir lélega byrjun nú
sem stundum áður og telur alls
ekki loku fyrir það skotið að
aflinn verði um miljón tonn nú
eins og í fyrra en þá var heildar-
aflinn rúm 1,1 miljón tonn. Þó
var loðnan sem barst fyrst á land
með Hólmaborginni fremur rýr
af fituinnihaldi miðið við það sem
menn áttu von á því venjulega er
loðna feitust í upphafi vertíðar.
Strax eftir áramótin fer loðnan að
tapa fitu vegna hrognamyndunar
og í lok vertíðar er varla lýsis-
dropa úr henni að hafa. Af þeim
sökum er það kappsmál fyrir
verksmiðjurnar að fá sem mest af
loðnu fyrir áramótin til að fá sem
mesta nýtingu úr henni.
Mesti vandi íslenskra loðnu-
verksmiðja er að viðhalda nægi-
legum stöðugleika í mjölgæðum
og að sögn Jóns Ólafssonar hafa
þær ekki náð að fylgja sínum
samkeppnisþjóðum eftir í því
sambandi. Aðalviðfangsefni
verksmiðjanna er því að auka
stöðugleikann í gæðum frá því
sem nú er og þá sérstaklega í sam-
bandi við nýja markaði fyrir mjöl
ss. fyrir fiskeldi, loðdýrarækt og
kjúklinga. í dag er svo til allt
loðnumjöl selt sem dýrafóður og
þá eldþurrkað en til að ná fram
betri gæðum og inná nýja mark-
aði sem vilja fínna mjöl er brýnt
að þurrka það við gufu eða lág-
hita. Þó munu vera skiptar skoð-
anir um ágæti þessara mismun-
andi þurrkunaraðferða meðal
vfsindamanna og ekki allir sem
vilja úthýsa eldþurrkun úr verk-
smiðjunum.
Á síðustu vertíð var loðnuverð
ekki frjálst heldur fór verðlagn-
ingin fram í gegnum Verðlagsráð
sjávarútvegsins og þar var sam-
Jón Ólafsson framkvæmdastjóri
Mynd: Jim Smart.
þykkt 1600 króna lágmarksverð
fyrir tonnið. Jón Ólafsson telur
að sú samkeppni sem þá varð á
milli verksmiðja um hráefnið hafi
verið hrein og klár della og að
verksmiðjurnar hafi reist sér
hurðarás um öxl í baráttunni um
hráefnið. Það sem af er loðnu-
vertíðinni hafa verksmiðjurnar
greitt svipað verð og þær greiddu
í lok síðustu vertíðar eða 3 þús-
und krónur fyrir tonnið.
Skýringin á því hvernig fór á
vertíðinni í fyrra segir Jón að
verksmiðjurnar hafi verið undir
töluverðum þrýstingi með að
geta staðið við gerða fyrirfram-
samninga á sama tíma sem lítil
loðna barst að landi og loðnu-
skipin voru mörg hver þá á rækju-
veiðum til að auka viðmiðunar-
mörk sín fyrir nýju fiskveiðilögin
sem tóku gildi í upphafi þessa árs.
Þetta hafi leitt til mun meiri sam-
keppni um hráefnið en geta
verksmiðjanna leyfði og niður-
staðan hafi verið töluvert rekstr-
artap Nú sé hinsvegar lag til að
láta þennan leik ekki endurtaka
sig eftir hækkun loðnuafurða á
heimsmarkaði. Verðið sem er
greitt í dag sé 40-60% hærra en
það var fyrir ári og kominn tími til
að hugsanlegur hagnaður fari
ekki enn á ný til skipanna heldur
til verksmiðjanna sem veiti ekki
af honum ef þær eiga að hafa
möguleika á að endurnýja búnað
sinn og geta tekist á við nýja
markaði fyrir loðnuafurðir.
„Samkvæmt útreikningum
Þjóðhagsstofnunar þegar lág-
marksverðið var ákveðið í Verð-
lagsráði 1987 kom fram að geta
verksmiðjanna var aðeins til að
kaupa loðnutonnið upp úr skipi á
1300 krónur en engu að síður
varð samkomulag um 1600 krón-
ur. Allan þennan áratug ef árið
1984 er undanskilið hafa verk-
smiðjurnar verið reknar með
tapi,“ sagði Jón Ólafsson.
Skipin kaupa
verksmiðjur
Af þeim 48 loðnuskipum sem
heimild hafa til veiða á vertíðinni
er aldurssamsetning flotans í
megin atriðum þannig að 35 skip-
anna er 19 ára og eldri eða um
71% flotans, en 93% flotans er
eldri en 9 ára. Meðalvátrygging-
arverðmæti skipanna er um 95
miljónir króna. Það sem ein-
kennir eignasamsetningu loðn-
uflotans er hversu margir útgerð-
armenn þessara skipa eru ekki
eignaraðilar að bræðslum eða 3/4
hlutar flotans. Aðeins 1/4 eða 12
skip eru í eigu aðila sem einnig
eru með bræðslur.
Margir útgerðarmenn loðnu-
skipa hafa engu að síður haldiö
því fram að í staðinn fyrir að
bræðslurnar noti fjármunina í
endurbætur á verksmiðjubúnað-
inum séu þær á höttunum eftir
skipum og bíði eftir að sjálfstæðir
útgerðarmenn leggi upp laupana.
Þessu vísa bræðslumenn al-
gjörlega á bug og segja að það séu
eigendur loðnuskipa sem hafi
efni á að kaupa verksmiðjur fyrir
hagnaðinn á síðustu vertíðum og
benda í því sambandi á kaup
Fiskaness hf. í Grindavík ásamt
eigendum loðnuskipanna Bjarna
Ólafssonar AK og Hákons ÞH á
fiskimjölsverksmiðju Hafsíldar
hf. á Seyðisfirði.
Félag íslenskra fiskmjölsfram-
leiðenda hefur farið þess á leit við
stjórnvöld að 15% álag verði
reiknað á útflutning ferskrar
loðnu á núverandi vertíð en á síð-
ustu vertíð voru flutt út 40 þús-
und tonn sem var helmingi meira
en á vertíðinni þar á undan. Sjáv-
arútvegsráðuneytið hefur hins-
vegar ekki fallist á það og þá hafa
bæði útgerðarmenn og sjómenn
mótmælt því harðlega.
Jón Ólafsson segir að bræðslu-
menn óttist að útflutningur
ferskrar loðnu til erlendra verk-
smiðja eigi eftir að aukast enn þar
sem útgerðarmenn loðnuskipa
hafi látið hafa það eftir sér að ef
innlendar loðnuverksmiðjur geti
ekki borgað viðunandi verð fyrir
loðnuna sé ekki loku fyrir það
skotið að þeir beini skipum sínum
til erlendra hafna. Því til stuðn-
ings segja þeir að kvótinn sé tak-
markaður, skipin dýr í rekstri og
þeim sé þannig í mun að fá sem
mest fyrir aflann.
Hinsvegar benda bræðslu-
menn á þá staðreynd að rekstar-
aðstæður hér séu alls ekki
sambærilegar við það sem gerist
og gengur í samkeppnislöndun-
um. Hráefni berist að hluta úr ári
og ekki sé hægt að brúa það bil
með hráefniskaupum úr er-
lendum veiðiskipum sökum lönd-
unarbanns sem hér sé. Þá sé olíu-
og rafmagnskostnaður hér miklu
hærri.
Lítill skilningur
stjórnvalda
Þrátt fyrir að 7-8% af heildar-
útflutningi sjávarafurða á síðasta
ári hafi verið mjöl og lýsi finnst
bræðslumönnum lítill skilningur
vera fyrir hendi af hálfu
stjórnvalda á rekstrarvandamál-
um verksmiðjanna samanborið
við aðrar greinar sjávarútvegs.
Að sögn Jóns Ólafssonar verður
því ekki á móti mælt að verk-
smiðjurnar eru stóriðja lands-
byggðarinnar en engu að síður
hafi þær þurft að greiða mun
hærra raforkuverð en eðlilegt
megi teljast til skamms tíma en
nýverið sáu Rafmagnsveitur
ríkisins þó að sér og komu örlítið
til móts við verksmiðjurnar með
lækkun raforkuverðs.
Þá er loðnuafurðum gróflega
mismunað með mun hærra vöru-
gjaidi af hverju útfluttu tonni frá
höfnum landsins en til dæmis
frystar sjávarafurðir og munar
þar gríðarlegu miklu. Sem dæmi
má nefna að af hverju útfluttu
tonni af mjöli þarf að greiða í
vörugjald 0,67% og 1% af lýsi á
meðan frystingin greiðir aðeins
0,1% og rækjan 0,04%. Þessi
mismunur hefur hingað til ekki
fengist leiðréttur.
Þá eru loðnuverksmiðjurnar
stærsti notandi og kaupandi á
svartolíu og brenna þær 50-60
þúsund tonnum á ári eða 70% af
heildarnotkuninni. Af útsölu-
verði svartolíu eru greiddar 13% í
flutningsverðjöfnunarsjóð en að-
eins 2% fyrir bensínið. Það hefur
verið krafa Félags íslenskra fisk-
mjölsframleiðenda að þessi sjóð-
ur verði lagður niður og benda á
að hægt sé að skipa olíunni upp á
fleiri stöðum en Reykjavík til
þess eins að flytja hana síðan um
borð í annað skip sem síðan siglir
með hana til Austfjarða. Miklu
nær væri að skipa henni þar á land
þar sem helstu svartolíunotend-
urnir eru.
0f margar
verksmiðjur
Miðað við þann fjölda loðnu-
verksmiðja sem er starfræktur á
landinu í dag um 20 talsins er talið
að þær geti brætt eina miljón tonn
af loðnu á 75 dögum og fer fjöl-
gandi ef eitthvað er. Allsstaðar í
kringum okkur hafa verksmiðjur
verið að týna tölunni og má nefna
að í Noregi voru þær fyrir 16
árum 77 talsins en eru í dag að-
eins 16. Svipuð þróun hefur átt
sér stað í Danmörku.
Þær raddir hafa heyrst innan
raða bræðslumanna að kominn sé
tími að hreinsað verði til og
verksmiðjum fækkað til að auka
á rekstrarhagkvæmni og mögu-
leika á frekari framþróun en ver-
ið hefur. En í þessu sem og öðru
hangir fleira á spýtunni en örlög
einnar verksmiðju. í flestum
þeirra byggðarlaga sem loðnu-
verksmiðjur eru fá íbúarnir og
bæjar- og sveitarfélög umtals-
verða fjármuni frá þeim og öll
umræða um hvar eigi að skera
niður er afar viðkvæm hjá þeim
sem hingað til hafa notið góðs af
þeim.
Að sögn Jóns Ólafssonar erum
við enn að súpa seyðið af síldar-
ævintýrinu hvað varðar fjölda
verksmiðja í dag. Þá risu upp
verksmiðjur svo til á hverju
byggðu bóli og þegar loðnan
leysti síldina af hófu þær vel flest-
ar loðnubræðslu. Engu að síður
er knýjandi spurning sem fisk-
mjölsiðnaðurinn verður fyrr eða
síðar að gera upp við sig hvort
hann ætlar sér að lifa af sam-
keppnina um hráefnið og hasla
sér völl á nýjum mörkuðum með
nýjar afurðir eða hvort hann ætl-
ar að halda áfram í óbreyttri
mynd með sín skapadægur við
næsta horn.
-grh
KXRCHER
HÁÞRÝSTIDÆLA

Vandað, sérlega handhægt
vestur-þýskt tæki fyrir atvinnumenn.
HEFUR:
• þrískiptan stút
• handfang með snúanlegri
slöngu
• 10 metra háþrýstislöngu
Vinnuvistfræðileg hönnun,
góð ending, tímasparnaður.
SKEIFUNNI3E, SÍMAR 82415 & 82117
14 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN