Þjóðviljinn - 16.11.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Uppsögn orkusölusamnings við ÍSAL
Bjarni Hannesson skrifar
Ekki getur hjá því farið að þeir
sem kynnt hafa sér vel viðskipti
íslendinga við ísal og Alusuisse
verði furðu lostnir yfir þeirri
heimsku, vesöld og vanþekkingu
„íslenskra samningamanna" og
flestra innlendra valdaaðila
gagnvart erlendum aðila, í þessu
tilviki Alusuisse, annáll þeirra
samskipta frá upphafi er skelfi-
legur og ekki hægt að kalla annað
en „drottinsvik" af „næstversta"
tagi.
Hér er ekki hægt að rifja upp
allt það sem því er tengt, en ég
mun rökstyðja það síðar (hef
raunar gert það áður opinber-
lega) þegar það er tímabært, en
fyrsta og augljósasta aðgerð ís-
lendinga, ef þeir hafa minnsta
snefil af fjármálaviti og þjóð-
legum metnaði, er að sjálfsögðu,
að segja upp raforkusölusamn-
ingnum frá 1984 og láta reyna á
viðbrögð Alusuisse gagnvart
leiðréttingu á greiðslum fyrir ork-
ukaup, því stöðugt tap er af sölu
orku til Álbræðslunnar, t.d. 1986
er tapið frá reiknuðu meðal-
kostnaðarverði um 7.62 mills og
1987 8.31 mills pr. kw fyrir utan
kaupmáttarrýrnun greiðslna um
40%. Allan þessan mismun verða
íslendingar að greiða úr eigin
vasa og er það vart minna en 300-
500 miljónir á ári, hér fara á eftir
skýringar til rökstuðnings þeirri
fullyrðingu.
Greiðslu- og
tekjuflæðirit
Skvringar við línurit og töflur
um Álverið í Straumsvík. Töflur
eru allar settar upp í dollurum.
Línurit á að skýra hversu mikið
árlegt „tap“ er af raforkusölu
Landsvirkjunar til ísals og er það
sett upp á tvennan hátt þ.e. árlegt
„tap“ (á verðlagi 1988) í miljón-
um kr. og daglegt „tap“ í hundr-
uðum þúsunda og/eða miljónum
eftir 1989 (tölur fyrir ofan ár-
stólpana). Forsendur fram að
áramótum 1988/1989, er þegar
orðin verðrýrnun dollars um 40-
45% frá áramótum 1984/85 til
áramóta 1988 og eftir áramót
1989 er meðaltalsfall dollars áætl-
að 6% á ári og líkur eru á innan
skamms tíma að verðfall dollars
geti orðið 9% til 12% í nokkur ár
þegar efnahagslegar afleiðingar
af fjárlagahalla USA fara að
segjatilsín. Tekju-oggreiðslu-
fræðiritið er byggt upp á þann veg
að reyna að nálgast sem næst
hvaða „tekjur og/eða tap“ hefur
orðið af viðskiptum íslendinga
við og vegna Álbræðslunnar í
Straumsvík. Stuðst er við sem
heimildir, Ársreikninga ísals og
Landsvirkjunar, upplýsingar úr
Hagtölum mánaðarins, Alþing-
istíðindi o.fl. Tekið er fram að
allar tölur eru í $ og að öðru jöfnu
áætlaðar með því viðmiði að
reyna að nálgast sem mest raun-
verulegt tekju- og greiðsluflæði
frá ári til árs, þ.e. greiðslur út úr
landinu og greiðslur til landsins,
en skýrt er tekið fram að þarna er
ekki um „netto“ uppgjör að ræða
samkvæmt vanalegum uppgjörs-
reglum, heldur nálgun að raun-
þróun.
Einungis er verið að reyna að
finna nokkurskonar viðskipta-
jöfnuð. gjöld og tekjur frá upp-
hafi til loka samningstíma.
Fjárfesting í orkuverum er
fyrsta vafaatriðið, þegar verið er
að reikna út stærð orkuvers mið-
að við ákveðna notkun, virðist
það vera venja að setja dæmið
þannig upp gagnvart stóriðjunni
að vera með sama uppsett afl í
orkuverum og það afl sem stó-
riðjan þarf + orkutap í línu-
lögnum. Þetta er fyrsta blekking-
in sem stóriðjusinnar beita, því ef
farið er yfir reiknaðar þarfir ork-
ukerfisins hér á íslandi er uppsett
afl flest ár um 25-30% hærra en
seld orka hvert ár. Þannig að gefa
má sér þær forsendur að stór-
iðjan þurfi 25% meira uppsett afl
en hámarksnotkun er að jafnaði.
Þessi „regla“ skýrirað hluta svok-
allaða offjárfestingu í orkukerfi
landsmanna og veröur skilyrðis-
laust að reikna sem ,Jastan“ kostn-
að við stóriðju.
Fjárfestingarkostnaður við
Búrfellsmannvirki og flutnings-
línur eru hér reiknaðar um 110
miljónir dollara sem er frekar of
lágt miðað við raunkostnað, væri
að líkum nær lagi um 150 m. $ á
verðlagi 1968-73.
D.l. Þessi liður er tilraun til að
nálgast, og skýra greiðsluflæði
vegna vaxta og arðs, vextir hafa
verið breytilegir yfir þetta tímabil
og oftast hærri en 8% þannig að
mismunurinn 8-12% fer að
mestu í vexti, en arður því minni
og stundum enginn.
D.2. Afborganir eru hér
reiknaðar út frá því viðhorfi að
lán til lengri tíma en 20 ára eru lítt
fáanleg og fjárfesting því greidd
upp á um 20 árum, þó að fyrning-
artími orkuvera sé um 40 ár.
D.3. Fyrning er hér reiknuð á
2Vi%.
D.4. Rekstur og viðhald, þessi
liður er áætlaður út frá heildar-
rekstrar, og viðhaldskostnaði
Landsvirkjunar og gæti því hugs-
anlega verið ívið of hár vegna
hlutfallslega minni kostnaðar við
einn stórneytanda í raforku-
kaupum.
D.5. Rauntekjur af raforku-
sölu til fsals eru hér til ársins 1987
og áætlaðar tekjur frá 1988 til
2014 miðað við lágmarksgjald
núverandi samnings 12‘/2 mills
pr. kw.
D.6. Þessi liður túlkar tvennt
(innan ramma merktum
Gr. verð), er það gjald sem ísal
greiddi ár hvert fyrir hvert kw í
US mills. Eftir 1991 eru tölur
miðaðar við hámarksgreiðslu
18. millspr. kws.m.k. núverandi
raforkusölusamningi.
D. 7. Erlendar gjaldeyristekj-
ur af vinnulaunum eru óbeinar og
reynt er hér að ná nálgun að raun-
virði beinnar og óbeinnar gjald-
eyrisskapandi vinnu og þjónustu
við álbræðsluna, þetta verður að
vísu talsvert matsatriði en ég tel
þessar tölur ekki fjarri lagi þegar
athugaður er mismunur á inn-
flutningi og útflutningi álbræðsl-
unnar ásamt launatekjum ís-
lenskra starfsmanna í Straums-
vík. (Geta verður þess að miklar
sveiflur eru í inn- og útflutningi
ísals frá ári til árs.)
D. 8. Kemur þá að því að
reyna að nálgast þjóðhagslegt
gildi álbræðslunnar þ. e. gjald-
eyristekjur og gjöld vegna kostn-
aðar, fjárfestingar og vaxta o. fl.
að gefnum þessum forsendum er
um verulegt beint „tap“ að ræða
allt til ársins 1983.
D. 9. Þessiliðuráaðtúlka„tap
eða tekjur“ miðað við efri mörk
greiðslna s. m. k. raforkusamn-
ingi eftir 1990.
D. 10. f þessum lið er reynt að
nálgast raunverulega greiðslu-
stöðu fslendinga vegna álbræðsl-
unnar og virðist að það hafi verið
að safnast upp „tap“ allt til ársins
1983 (D.8) og ekki verði búið að
greiða það „tap“ upp að
óbreyttum raforkusölusamningi
fyrr en á árunum 1994 til 1996, þá
fyrst er hugsanlegt að um ein-
hvern „hagnað“ geti verið að
ræða.
D. 11. Þesi liður á að sýna upp-
safnað „tap eða tekjur“ miðað
við efri mörk greiðslna fyrir raf-
orkusölu að óbreyttum raforku-
sölusamningi.
D. 12. Þessi dálkur er mikil-
vægastur, og á að skýra raun-
verulegt „tap“ íslendinga vegna
raforkusölusamnings milli ísals
og Landsvirkjunar, forsendur
eru þær að um gífurlega verð-
rýrnun er að ræða er varðar
raunvirði greiðslna frá því að
samningur var gerður og til dags-
ins í dag, vegna gengisfalls dollars
og einnig eru nálega 100% líkur á
að um áframhaldandi verðrýrn-
un verði að ræða, allt frá minnst
4% jafnvel allt að 9% á ári innan
skamms tíma. Heildartap frá
1984-85 til ársloka 1988 mun að
líkum vera um 1.000 miljónir
króna og þegar fimmti „árdagur“
fyrstu „mögulegu“ uppsagnar
orkusölusamnings rennur upp
mun heildartap á núvirði að lík-
um verða um 1.350 miljónir
króna, œttiþað tjón að vera nœgar
röksemdir til tafarlausrar upp-
sagnar samnings. A tíunda „ár-
degi“ annarrar „mögulegrar“
uppsagnar mun heildartjón að
líkum verða minnst 3.600 miljón-
ir króna að óbreyttum samningi.
Heildartjón vegna vantryggingar
á raunvirði greiðslna fyrir ra-
forku, getur og verður að líkum,
minnst um 20 miljarðar króna á
núvirði til ársins 2014, að
óbreyttum orkusölusamningi.
D. 13. Sýnir líklegt heildartjón
miöað við 18 mills pr. kw og verð-
ur þá heildartjón minnst um 25
miljarðar króna á núvirði frá
upphafi raforkusölusamnings
árið 1984 til ársins 2014.
Augljóst viðskipta-
legt harðrétti
Hér þykir mér rétt að birta orð-
rétt uppsagnarákvæði orkusölu-
samningsins og ef eitthvað er
hægt að kalla „harðrétti" þá mun
40% til 50% verðrýrnun
greiðslna í dollar vera ómótmæl-
anlegt harðrétti sem hvorugur
aðilinn gat og/eða getur gert við
eða neinu um ráðið og fellur því
sú breyting undir ákvæði 28.01 í
orkusölusamningi.
Álsamningur Þingskjal 148
(útdráttur) 28. gr.
„28.01. Með skriflegri tilkynn-
ingu, er gefin sé eigi minna en sex
mánuðum fyrir hvern þeirra
daga, sem tilgreindir eru hér að
neðan (eða alla daga), skal hvort
heldur Landsvirkjun eða ÍSAL
heimilt að tilkynna hinum aðilan-
um, að orðið hafi teljandi og
ófyrirsjáanleg breyting til hins
verra á aðstæðunum, að frátöld-
um breytingum á valdi Lands-
virkjunar eða ÍSALs, er hafi haft
í för með sér alvarleg áhrif á efna-
hagsstöðu Landsvirkjunar eða
ÍSALs, hvors sem í hlut á, þannig
að hún raski jafnvæginu í samn-
ingi þessum og valdi óeðlilegu
harðrétti fyrir þann aðila, sem í
hlut á.
28.02. Þeir dagar, sem tilkynn-
ingu má miða við, skulu vera
fimmti, tíundi eða fimmtándi
árdagur þess dags er þriðji við-
auki rafmagnssamnings tekur
gildi.
28.03. Jafnskjótt og slík skrif-
leg tilkynning er komin fram
skulu Landsvirkjun (í samráði
við ríkisstjórnina) og ISAL (eða
Alusuisse fyrir þess hönd) eiga
með sér samningaviðræður í
góðri trú og reyna að ná
samkomulagi um breytingu á
samningi þessum, er leysi aðil-
ann, sem í hlut á, undan afleið-
ingum umræddra breytinga á að-
stæðum eins og lýst er í málsgr.
28.01 í samningi þessunt. Ef aðil-
unum tekst ekki að ná samkomu-
lagi um tilvist eða áhrif þess kon-
ar breytingar á aðstæðum, er
hvorum þeirra um sig heimilt að
vísa þeirri deilu, hvort sú
breyting hafi orðið, til gerðar-
dóms samkvæmt 47. gr. aðals-
amningsins. Ef gerðardómurinn
úrskurðar að slík breyting hafi
orðið á aðstæðum, skulu aðilarn-
ir reyna í góðri trú að ná
samkomulagi um breytingu á
samningi þessum í ljósi niður-
staðna gerðardómsins. Ef þeim
tekst ekki að semja um slíka
breytingu á samningnum, er
hvorum þeirra um sig heimilt að
vísa málefninu til gerðardóms
samkvæmt 47. gr. í aðalsamn-
ingi“. (Vil ég henda sérstaklega á
orðalagið „ígóðri trú“, nœr hefði
verið að þarstœði „affyllstu sann-
girni", einnig bendi ég á hversu
orðalag í uppsagnarákvœðum er
„þvœlið“ og býður upp á enda-
lausan málarekstur fyrir er-
lendum dómstólum og er það til-
efnið til „drottinsvika“ nafngiftar-
innar í v.pphafi greinar. Ath-
. höf.)
Ef Alusuisse = ISAL býðst
ekki til að bæta að fullu verðrýrn-
un greiðslna fyrir selda orku frá
fyrsta árdegi 1984-85 til fimmta
árdags 1. „mögulegu" uppsagnar
1989-90, og semja refjalaust um
eðlilegar greiðslur fyrir raforku
frá fimmta árdegi, án allra mála-
ferla, til loka samningstímabils
árið 2014 með fulltryggðum rétti
íslendinga til uppsagnar samn-
ings með árs fyrirvara, hvenær
sem forsendur breytast um 5%
eða meira, frá og með 5. árdegi
samnings (1989-90) til loka
samningstímabils, þá legg ég til
eftirgreint:
Að Álverið við Straumsvík
verði þjóðnýtt bótalaust fyrir
„meinta“ ósvífni Alusuisse
gagnvart íslendingum frá 1966 til
1985. Minni kröfur er vart hægt
að gera fyrir þann ógeðslega feril
viðskiptahátta sem „sanna “ má
að viðhafður hafi verið af hálfu
Alusuisse.
Ritað 12. 11. 1988.
Bjarni Hannesson.
„Þetta erfyrsta blekkingin sem stóriðjusinnar
beita, þvíeffarið eryfir reiknaðarþarfir orku-
kerfisins hér á íslandi er uppsett aflflest ár
um 25-30% hœrra en seld orka hvert ár. Þann-
ig að gefa má sér þœrforsendur að stóriðjan
þurfi 25% meira uppsett afl en hámarksnotk-
un er að jafnaði. “
Verðrýrnun raungreiöslna frá ÍSAL
miöaö viö óbreyttan raforkusölusamning
ReiknaO tekiulap d dag
AællaO tekiulap á daa $ reiknaOur á 46 kr oa 6% fall S á ári
. 1.797 m
616.þús o>
291*0.. 5 5 g
s s p-
, 1.388 m „
lXBljn1143-"1 1.266 m £ Sj
P a S *
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
Suifet arvltt aem hcimildu/mfufiiuattluuiTinins miUI (uU o| Undnlrkjunw
Tckju- ug grciðslunæöirit vcgna viöskilia við Isal írá 1966-2014 og kostnað við
stóriðjuslcfnu í raforkunuiluin íslcndinga
FJárfestlng 1 D.l D. 2 D. 3 D. 4 D.5 D.6 D.7 D.S D.9 D.10 D.U
orkuverum Vextir Af- FymingReksiui Tekjur Tekjur Vinna T»p eOsTapeða Uppsafnaö
grelðlst upp ca8% borg-21/2% og Rtun- mifuö 6-700 lekjur tckjur tap eða tekjur
D 12 D 13 Ai
OrOin og AkIIuO verö
rýrnun raunverOs fyr-
A 40Arum og anir < árí viðhald tekjur viö ársverk pr.Ar Pr <r vegna reksturs 1 selda raforku /'85.
1966 95 aröur 03 0.0 03 Viömiö verö 00 -0,5 0.0 Alve 196<
1967 21.9 ca4% 1.1 0.0 03 12.5 M 18 Mills 0j0 -1,1 0.0 • 1,6 Verörýrnun raunverös 1961
1968 55,4 á árí 2,8 0.0 03 011984 eítir 00 •2,8 00 -4,3 fyrir selda raforku til 1961
1969 66.5 samt. 33 1.7 03 05 >1990< 15 • 3,6 0.0 • 8,0 lsals vegna elngra 196«
1970 77,1 uml2% 33 1.9 13 13 Gr.verÖ 20 • 3,2 0.0 -11,1 verötrygglngaAkvseöa 1 197(
1971 863 113 43 2.2 13 23 3,04 25 -15,1 0,0 • 26,2 samnlngum vlö þaö fyr 1971
1972 92,1 12,0 4.6 23 23 22 2.91 3.0 • 16,1 0,0 -42,3 irtsckl og lálegra upp- 197;
1973 109,7 143 53 2,7 23 33 3,10 45 -17,5 0.0 • 59,8 sagnarAkvaeöa.Forsend 1972
1974 107/) 13,9 53 2.7 33 35 3,06 60 -16,7 0.0 • 76,5 ur 35-40% fall dollars 1974
1975 1043 133 53 2,7 33 3 2 3.15 65 • 16,9 0.0 -93,4 frA 1985 tll 1988 síö-' 197Í
1976 1013 13,2 53 2,7 43 43 331 70 • 16,6 0.0 •110,0 an er líklegt lágmarks- 197(
1977 98,7 12,8 53 2,7 43 43 430 100 • 10,6 0.0 -120,7 fall pr. Ar mlnnst 4% 197/
1978 96,0 123 53 2,7 53 5.7 5.09 11.0 -9,0 0.0 -129,6 A Arl og liklegt aö þat 197t
1979 933 12,1 53 2,7 53 65 5.81 12,0 • 7,3 0.0 -137,0 veröl aö meðaltall 6%- 197S
1980 903 113 53 XI 63 8.1 652 125 • 5,4 0.0 •142,3 9%pr Ar tll Arslns 2000 198C
1981 873 11.4 53 2,7 63 83 6,60 130 •4,6 0.0 -146,9 Allar lölur f milljónum dollara 1981
1982 85,0 11.1 53 2,7 63 85 656 135 • 3,6 0.0 -150,6 Miöaö er viö 4% efiir 1989 1982
1983 823 10,7 53 2.7 73 10.2 733 140 -1,7 0.0 -152,3 og 125 1982
1984 79,6 10,3 53 2.7 73 135 9,94 145 2,5 0.0 -149,8 Mills 1984
1985 763 10,0 53 2.7 73 15,4 1250 15.0 5,2 0.0 •144,6 Viömiö 2,3 1985
1986 74,1 9.6 53 2,7 73 163 12.60 155 7,0 0.0 -137,6 18 Mills 8,0 198(
1987 713 93 53 2.7 73 18,7 13,57 175 11,7 0.0 -125,9 uppsafnat 15,5 Vlömlö 1981
1988 68,6 8.9 53 2,7 73 16,2 Viömiö 175 9,6 0.0 -116,3 tap cöa 22,8 18 Mtlls 1981
1989 65,9 8.6 53 2,7 73 163 18 175 9,9 0.0 • 106,4 tekjur 30,7 198«
1990 63.1 83 53 2,7 73 163 Mills 175 10,3 0.0 -96,1 39,3 199(
1991 60*4 73 53 2,7 73 16,2 23,4Í 175 10,7 20,6 -85,4 -67,0 48,5 52,4 199!
1992 573 73 53 2.7 73 163 23.4Í 175 11,0 20,9 -74,4 -46,1 58,4 66,2 199;
1993 543 7.1 53 2,7 73 16; 23,40 175 11,4 213 -63,1 -24.9 69,0 80,7 199:
1994 523 63 0.0 2,7 73 163 23,40 175 17,2 27.1 -45,8 2,2 80,1 95,9 199f
1995 49,4 6.4 0.0 2,7 73 i6; 23/K 175 17,6 275 • 28,3 29,7 92,0 111,8 1991
1996 46,7 6.1 0.0 2,7 73 16; 23,40 175 17,9 27,8 -10,3 575 104,4 128,5 199<
1997 433 5.7 0.0 2,7 73 163 23.40 175 18,3 28.2 8,0 85,7 117,6 145,8 199',
1998 413 5.4 0.0 2,7 73 16; 23,40 175 18,6 285 26,6 1145 131,3 163,8 1991
1999 383 5.0 0.0 2,7 73 16; 23,40 175 19,0 28.9 45,6 1435 145,7 182,5 199«
2000 35.7 4.6 0.0 2,7 73 i6; 23,4( 175 19,4 29.3 65,0 172,4 160,8 201,9 2(XX
2001 33,0 43 0.0 2,7 73 16,2 23.40 175 19,7 29,6 84,7 2020 176,5 222,1 200
2002 303 3,9 0.0 2,7 73 16; 23,40 175 20,1 30,0 104,7 2320 192,9 242,9 200:
2003 273 3.6 0.0 2,7 73 16; 23,40 175 20,4 30,3 125,2 2625 209,9 264,4 200:
2004 24,8 33 0.0 2,7 73 ió; 23.40 175 20,8 30,7 145,9 2930 227,6 286,6 200
2005 22,0 2,9 0.0 2,7 73 163 23,40 175 21,1 31,0 167,1 324,1 245,9 309,6 200:
2006 193 23 0.0 2,7 73 16,2 23,40 175 21,5 31,4 188,6 3555 264,8 333,2 200
2007 163 2,2 0.0 2,7 73 16.2 23.40 175 21,8 31.7 210,4 3875 284,4 357,5 200'
2008 13,8 13 0.0 2,7 73 16.2 23.40 175 22,2 32,1 232,6 4195 304,7 382,6 2001
2009 11.1 1<4 0.0 2,7 73 16,2 23.40 175 22,6 32.5 255,2 451,8 325,2 408,3 200!
2010 83 1.1 0.0 2.7 73 16.2 23,40 175 22,9 32,8 278,1 484.6 346,3 434,8 2011
2011 53 0.7 0.0 2,7 73 16.2 23.4Í 175 23,3 33.2 301,4 5170 368,0 461,9 201
2012 23 0.4 0.0 2,7 73 16.2 23,40 175 23,6 335 325,0 5515 390,4 489,8 201:
2013 0.1 0.0 0.0 0.0 73 16; 23,4( 175 26,7 33,9 351,7 5855 413,4 518,3 201:
2014 0j0 0.0 0,0 0.0 73 163 23.40 175 26,7 33,9 378,4 619.1 437,0 547,6 20Þ
Yfirtit um mismun á raforkuverði Landvirkjunar •’kostnaöarvertt.” og veröi til ísals ásamt % hluta af veröi til islcndinga.
Koslnaðarvcrð raforlcu 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 198'
frá Landsvirkjun Mills 6.1 5.7 7.79 1057 11,90 14,16 1401 18,71 18.85 1959 19,70 20,22 21,81
Greiðsla írl Isa m.kw 3.? 3.8 4.30 5.09 5.8 6.62 6,60 6.56 7,83 9,94 12.50 12,60 13.5'
Mlsmunur { tap ) 3.0 1.9 3,49 5.48 6,09 7,54 8,21 12,15 11,02 9,65 7,20 7,62 8,3
Alm.veiiur/Isal % af verði 28.2 263 34 3 32.8 27.9 23.8 23.8 22,9 285 41.4 39,1 35.
Miðvikudagur 16. nóvember 1988 pJÓÐVILJINN - SÍÐA 7