Þjóðviljinn - 16.11.1988, Blaðsíða 11

MINNING
Bjami Maricússon
® frá Rofabæ, Meðallandi
Fœddur 22. 10. 1919 - Dáinn 5. 11. 1988
Bjarni Markússon fæddist 22.
október 1919 á Hóli í Meðal-
landi, en hann lést á Landspítal-
anum 5. nóvember s.l.
Foreldrar hans voru þau hjón-
in Markús Bjarnason bóndi og
Guðrún Vigfúsdóttir frá Heiðar-
seli á Síðu. Bæði eru þau dáin.
Þau bjuggu á Rofabæ frá 1919-
1950. Þar fæddust þeim þrjú
börn: Þóranna er fæddist 11. okt-
óber 1920 en dó tæplega 5 ára
gömul, Elín Sigríður fæddist 1922
og Óskar Vigfús 1925. Bæði eru
þau starfandi hér í borginni. Rof-
abær er lítil jörð en hefur verið í
eyði síðan foreldrar þeirra
brugðu búi. Búið var lítið en um-
gengni þeirra hjóna innanhúss
sem utan var rómuð fyrir snyrti-
mennsku.
Bjarni heitinn var mjög
greindur maður svo sem hann átti
kyn til. í barnaskóla vakti hann
athygli kennaranna á fjölþættum
námsgáfum. Hefðu efni leyft
hefði hann átt opnar leiðir til
langskólanáms, en efnahagurinn
lokaði leiðum til skólagöngu.
Hann var fjölfróður um menn og
málefni og las mikið þegar tími og
aðstæður leyfðu.
1941 varð hann fyrir slysi. Féll
hann af bílpalli og hlaut af því
lömun í hægri hendi. Voru þar
með starfskraftar hans lamaðir til
átaka. Sneri hann sér þá að störf-
um matsveina. Fyrst réði hann sig
sem matsvein á mótorbátum.
Síðar réðst hann til þjónustu á
skipum Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga en eftir það var hann
á skipum Eimskipafélags íslands.
Um skeið var hann á Hressingar-
skálanum, eitt skólaár á Laugar-
vatni og nú síðast um allmörg ár á
Hrafnistu hér í borg. Þar vann
hann þar til fyrir rúmlega einu ári
síðan er hann missti sjónina það
mikið að hann gat ekki unnið
lengur. Um leið gat hann ekki
lengur notið bókarinnar til lest-
urs. Naut hann eftir það hjálpar
Blindrabókasafns íslands. Þar
fékk hann lánaðar hljóðritaðar
bækur. Þessa starfsemi mat hann
mikils og þakkaði sérstaklega þá
fyrirgreiðslu sem hann naut hjá
afgreiðslufólki safnsins. Nokkru
eftir að hann varð að hætta að
vinna varð hann var þess sjúk-
dóms sem leiddi hann til dauða.
Bjarni var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Anna Sigurðar-
dóttir. Með henni átti hann sex
dætur, þær Önnu Jóhönnu, Guð-
rúnu, Hansínu, Hrafnhildi, Þór-
önnu og Báru. Þau slitu samvist-
um.
Síðari kona Bjarna var Lilja
Sigurðardóttir, frá Kirkjubóli í
Arnarfirði. Brúðkaupsdagur
þeirra var 16. júlí 1964. Veit ég að
sá ráðahagur var Bjarna ómetan-
legur, en kona hans var í vitund
hans stærst þegar mest á reyndi.
Á lífsleiðinni átti Bjarni sam-
leið með fjölda fólks á ýmsum
aldri. Starf hans gaf tilefni til
sílks. Margt af þessu fólki varð að
standa vörð um margháttaðan
rétt sinn. Hann hlýddi á ummæli
þess í sókn og vörn ýmist á fund-
um eða f viðtali við einstaka
menn og konur. Skoðanir þeirra
fulltrúa sem einarðlegast stóðu á
rétti stéttar sinnar átti vísan
stuðning hans. Sjálfur var hann
raunsær, einarður og hreinskilinn
um menn og málefni. Viðkvæm
lund hans hlaut að skipa honum í
sveit þeirra sem fastast leituðust
við að standa vörð um efnahags-
lega afkomu og sjálfstæði alþýð-
ustéttanna og þjóðarinnar í heild.
Auk þess var hann gagnkunnug-
ur baráttusögu alþýðustéttanna.
Bjarni var víðsýnn og víðförull
maður. Sumarl fum sínum
eyddu þau hjónin oft í ferðalög
utan lands sem innan. Kynntust
þau þannig mörgum ferðafé-
lögum um leið og fróðleiksfúsum
huga þeirra opnuðust nokkur
kynni á sögulegum minjum og
háttum framandi þjóða.
Hann unni bernsku- og æsku-
sveit sinni, Meðallandinu, og því
fólki sem hana byggir og hann
ólst upp með. Honum var ekki
sársaukalaust að ganga um tætt-
urnar á Rofabæ og líta til rústa
nágrannabæjanna um leið og
hann rifjaði upp minningar
bernsku- og æskuára. Lítið,
veðurbarið sprek í opinni tóft,
kannski hálfhulið gróðri, sagði
sína sögu, sem hann dró af sínar
ályktanir og voru honum hug-
stæðar.
Á Laugarnesvegi 76 áttu þau
hjónin einstaklega fallegt og hlý-
legt heimili, sem bar vitni um
snyrtimennsku þeirra og listrænt
mat í samræmi hluta og lita.
Að leiðarlokum kveð ég góðan
vin og fyrrum nágranna með virð-
ingu og þökk fyrir liðnar stundir
um leið og ég votta konu hans,
börnum, systkinum og öðrum
þeim, sem sárast sakna góðs
drengs og vinar, mína dýpstu
samúð.
Ingimundur Ólafsson
frá Nýjabæ
Játvarður Jökull Júlíusson
Fœddur 6. 11. 1914 - Dáinn 15. 10. 1988
Sá er hygginn, sem þekkir aðra,
hinn er vitur sem þekkir sjálfan
sig.
Sá er sterkur, sem sigrar aðra,
hinn er mikilmenni, sem sigrast á
sjálfum sér.
Sá er ríkur, sem ánœgður er með
hlutskipti sitt, þrekmikil starfsemi
ber vott um vilja.
Orð þessi sem skráð eru í bók.
Lao Tse um veginn lýsa vel elsku-
legum tengdaföður mínum sem
nú er látinn. Svo sannarlega vann
hann hvern sigurinn af öðrum, í
baráttunni við þann sjúkdóm er
hann að lokum lést af.
Hann var vitur og þekkti sjálf-
an sig. Og svo sannarlega var
hann mikilmenni sem lét aldrei
deigan síga. Þessi líkamlega löm-
un ágerðist ár frá ári s.l. 30 ár.
Eins og honum einum var lagið,
aðlagaði hann sig og bjó með
fötluninni og tileinkaði sér sífellt
nýjar vinnuaðferðir.
Ég kynntist tengdaforeldrum
mínum fyrst árið 1970. Þá bjugg-
um við Ámundi í risíbúð við Há-
agerði. Mér er minnisstætt þegar
þau komu í fyrsta sinn í heimsókn
þá um vorið. Játi gat þá farið nær
hjálparlaust upp og niður stig-
ann. Hendurnar voru að vísu
orðnar nokkuð máttlitlar, en ný-
ttust honum þó ennþá m.a. til
skrifta. Þegar við fluttum 1974
var hann hættur að komast upp.
Samt mátti hann til að koma þó
hann gæti aðeins tyllt sér á stól
niðri í andyri. Játi hugsaði alltaf
sterkt til barnanna sinna og fjöl-
skyldna þeirra og hafði áhuga á
því sem mannfólkið, bæði stórt
og smátt var að gera.
Þegar hendur Játa hlýddu ekki
lengur boði hans var ekkert fjær
honum en að gefast bara upp.
Hann tók pennann í munninn og
notaði eftir það höfuðið til að
skrifa með. Mér fannst alltaf
merkilegt hvað rithöndin hans
Ragnar Kjartansson
Fœddur 17.
Þegar hugmyndin að stofnun
Nýlistasafnsins kom fram í októ-
ber 1976, þá var hún mikið rædd á
vinnustofu Ragnars Kjartans-
sonar, og kom þá strax í ljós mik-
ill áhugi hans á að styðja þessa
hugmynd svo hún yrði að raun-
veruleika. Þótt Ragnar væri
„raunsæismaður" í myndlist þá
fylgdist hann grannt með því sem
yngsta fólkið var að gera og var
reyndar hvatamaður að því að
kynna verk þess opinberlega,
samanber Utisýningarnar á
Skólavörðuholti á sínum tíma, og
hafði ákaflega gaman að rifja upp
ýmis skemmtileg atvik sem þeim
tengdust. Þar var hann aðili að
nokkurs konar hallarbyltingu í
myndiist þjóðarinnar þegar lista-
mennirnir komu fram með upp-
haf nýrrar stefnu, hugmyndalist-
arinnar, en fram að þeim tíma
hafði höggmyndin verið horn-
reka á sýningum sem undirmáls-
myndhöggvari
8. 1923 - Dáinn
eða jaðarlist, sett upp þegar mál-
verkið hafði fengið sitt sviðsljós.
Ragnar Kjartansson var einn
af stofnfélögum Nýlistasafnsins,
og þremur árum síðar gaf hann til
. 10. 1988
safnsins yfir 50 titla: Skúlptúr,
hreyfiverk, bækur og bókverk,
grafík, málverk og kort, allt eftir
Dieter Roth, og áritað af höfundi
„til vinar míns“, „með beztu
kveðjum“, osfrv. 1982 var ákveð-
ið að sýna þessa gjöf í safninu og
var Ragnar mjög ánægður yfir
því. Haft var samband við Dieter
Roth og hann beðinn um ráðgjöf
og upplýsingar, sem og hann varð
fúslega við, en bætti um betur og
sendi safninu marga kassa fulla af
bókverkum, skáldverkum,
grafíkmyndum, hljómplötum ofl.
Sýningin varð því mjög fjölbreytt
og umfangsmikil og vakti verð-
skuldaða athygli.
Aðstandendur Nýlistasafnsins
eru margir hverjir nemendur og
vinir Ragnars Kjartanssonar og
eru honum þakklátir fyrir stuðn-
ing og hvatningu, og þann sóma
sem hann sýndi safninu.
Féíagar í Nýlistasafninu
var eins og þegar hann naut hand-
anna. Það var svo ekki fyrr en
vorið 1980 að fæturnir voru orðn-
ir það visnir að hjólastólinn tók
við. í mörg ár áður gat hann kom-
ist um með því að hafa sérstakar
spelkur um leggina og niður
undir iljarnar.
Með aðstoð og vinsemd starfs-
fólksins á Reykjalundi og sínum
óbilandi vilja tileinkaði hann sér
að nota ritvél. Til þess notaði
hann langt prik sem hannað var
og smíðað á Reykjalundi. Á prik-
inu var munnstykki til að bíta í og
gúmmí framan á til að áslátturinn
yrði mýkri. Seinna fékk hann svo
tölvuna sem létti honum mikið
fræðimennsku og skriftir.
Játi lét ýmis mál til sín taka og
hafði gegnt mörgum ábyrgðar- og
trúnaðarstörfum. Var hann með-
al annars í hreppsnefnd Reykhól-
ahrepps frá 1946-1962 og oddviti
nefndarinnar frá 1954.
Eftir hann liggur fjöldi blaða-
greina og rita. Eftir að Játi hætti
að geta stundað búskap sneri
hann sér alveg að fræðimennsku
og skriftum.
Bækurnar hans eru allar skrif-
aðar með höfðinu.
Þær eru: Umleikinn ölduföld-
um, 1979. Sagan af Sigríði stór-
ráðu 1985. Saga Torfa Bjarna-
sonar og Ólafsdalsskóla, 1986.
Nemendatal Ólafsdalsskóla
1880-1907, 1986. Hefur liðugt
tungutak, 1987.
Þegar hann lést hafði hann rétt
lokið við skráningu Markaskrár
Austur-Barðastrandarsýslu og
þann hluta Byggðasögu Vest-
fjarða sem hann tók að sér þ.e.
um Reykhólasveit. Það má til
sanns vegar færa að hann notaði
síðustu krafta sína til þessara
skrifta. Og í raun var hann í kappi
við tímann síðustu árin. Hann var
sístarfandi og hafði margt að
segja.
Játi fæddist á Miðjanesi 6. nóv-
ember 1914, sonur Júlíusar Jó-
hanns Ólafssonar búfræðings og
kennara og Helgu Jónsdóttur
bónda á Miðjanesi. Hann varð
búfræðingur frá Hvanneyri 1938
og bóndi á Mðjanesi 1939. Hann
var kvæntur Rósu Hjörleifsdótt-
ur frá Fagurhólsmýri, mikilli
gæðakonu. Var hún honum stoð
og stytta öll þessi ár. Þau eignuð-
ust 7 börn: Helgu skrifstofumann
í Reykavík. Halldóru bónda
Miðjanesi. Maki: Vilhjálmur Sig-
urðsson. Ámunda Jökul, vél-
fræðing, býr í Mosfellsbæ. Maki:
Lovísa Hallgrfmsdóttir. Sigríði
Hjörleif, hún lést 8 ára. Jón Atla,
búfræðing, býr á Miðjanesi.
Maki: Dísa Sverrisdóttir. Þór-
unn, starfsmaður Barmahlíðar,
Reykhólum. Maki: Þórarinn
Þorsteinsson. Sigríði Maríu,
félagsráðgjafa, býr í Kópavogi.
Maki: Hugo Rasmus.
Barnabörnin eru orðin 16 að
tölu og barnabarnabörnin 2.
Systir Játa er Steinunn Júlíus-
dóttir, Gerði Mosfellsbæ. Maki
hennar er Runólfur Jónsson.
Hálfsystir þeirra, samfeðra, var
Jóhanna Linnet en hún lést árið
1968.
Frá því í vor bjó Játi á dvalar-
heimilinu Barmahlíð á Reykhól-
um og naut þar góðrar umönnun-
ar og var sæll að vera aftur kom-
inn heim í sveitina sína.
í gegnum tíðina eignaðist hann
marga vini og var sýnd virðing,
bæði í einkalífi og opinberlega.
Hann kunni vel að meta þá
tryggð, vinarþel og hjálpsemi
sem hann naut frá bæði skyldum
og óskyldum.
Þó tengdafaðir minn hafi verið
orðin fatlaður þegar ég kynntist
honum, þá var það svo, að aldrei
skynjaði ég hann sem sjúkling.
Miklu fremur sem þrekmikinn
mann. Hann kunni þá list að taka
hvern mann eins og hann er.
Fyrir það verða menn betri og
sáttari við sjálfa sig. Mér var
hann ætíð einlægur og góður.
Ég mun sakna hans.
Kenndu mér, líkt þér, bjarkar
blað,
að blikna glaður, er haustar að,
bíður mín sælla sumar;
ódáins mitt á akri tré
aftur þá grær, þótt fölnað sé,
og greinar grœnka hrumar.
(Útl. e. Oehlenschlæger,
Grímur Thomsen)
Við kveðjumst um sinn
Lovísa Hallgrímsdóttir
Miðvikudagur 16. nóvember 1988 NÓÐVILJINN - SÍÐA 11