Þjóðviljinn - 24.11.1988, Blaðsíða 9

MENNING
Priscilla Baskerville
Michael Lofton
Sinfóníuhlj ómsveitin
Tónlist úr söngleikjum
Tveir fi
í kvöld kl. 20.30, heldur Sin-
fóníuhljómsveit íslands tónleika,
utan áskriftar, í Háskólabíói. Á
efnisskrá verður tónlist úr þekkt-
um og vinsælum söngleikjum ald-
arinnar.
Leikin verður tónlist úr Birt-
ingi (Candide) og Sinfónískir
dansar úr West Side Story, eftir
Leonard Bernstein, lög úr söng-
leiknum Cats eftir Andrew Loyd
Webber og að lokum sönglög úr
Porgy og Bess eftir George
Gershwin. Lögin syngja tveir
Egir blökkusöngvarar
bandarískir blökkusöngvarar,
Priscilla Baskerville sópransöng-
kona og Michael Lofton barit-
onsöngvari. Hljómsveitarstjóri
er Murry Sidlin.
Priscilla Baskerville er talin ein
efnilegasta sópransöngkona
Vesturlanda. Hún kom fyrst fram
í Metropolitan-óperunni í New-
York. Síðan var henni boðið að
syngja valin lög eftir Gershwin í
Hvíta húsinu í Washington. Hún
hefur sungið í ýmsum óperum og
kvikmyndum og farið í söng-
ferðalög til Evrópu.
á sviðinu
Michael Lofton er mjög frægur
orðinn þótt ungur sé. Hann kom
fyrst fram í óperuhlutverki í
Metropolitan með 15 mínútna
fyrirvara í skyndilegum forföllum
ráðins söngvara. Vakti þá óskipta
athygli og síðan hefur frama-
brautin verið samfelld. Hefur
sungið víða um heim. J
Hljómsveitarstjórinn Murry
Sidlin stjórnaði tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar í síðustu
viku, við frábærar undirtektir.
-mhg
Tónlist
Rauði þráðurinn hjá Herði
Tónleikar Harðar Torfasonar á tvískífu. Tónleikar í næstu viku.
Hörður Torfa hefur sent frá sér
tvöfalt albúm sem nefnist „Rauði
þráðurinn" og inniheldur tón-
leikahansfrá þvííhaust. Parnaer
að finna flest þekktustu lög Harð-
ar og spanna þau feril hans sem
trúbadúrs, en hann er sem kunn-
ugt er brauðryðjandi á því sviði
hérlendis.
Gefa þessar tvær plötur góða •
yfirsýn yfir efnisval Harðar og
boðskap þann sem hann leggur
áherslu á auk þess sem hæfileikar
hans sem flytjanda og lagahöf-
undar koma greinilega í ljós.
Heildarflutningur er tæplega 95
mínútur. AIIs eru þetta 18 lög og
meðal þeirra má nefna „Ég
leitaði blárra blóma“, „Kveðið
eftir vin minn“, „Dé Lappé (Da-
gurinn kemur)“, „Jósep smiður“
og „Barnamorðinginn María
Farrar", en það lag hefur Hörður
ekki gefið út á plötu áður.
Eftir tónleikana var ákveðið að
auka margbreytileika laganna og
bæta nokkrum hljóðfærum inná
sum þeirra. Til þess verks voru
eftirtaldir hljóðfæraleikarar vald-
ir: Jakob Smári Magnússon á
strengjalausan bassa, Rafn Jóns-
son á ásláttarhljóðfæri, Jón Ól-
afsson á orgel og Haukur F.
Hannesson á selló. Upptöku og
hljóðblöndun stjórnaði Ólafur
Halldórsson frá upptökuverinu
Glaðheimum.
Með „Rauði þráðurinn" fylgir
fjórblöðungur þar sem Hörður
flytur okkur skemmtilegt ávarp
trúbadúrsins og segir síðan frá til-
urð listar trúbadúranna sem hófst
á miðöldum. Er það ansi fróðleg
og skemmtileg lesning enda fáir
jafn vel að sér um þessi mál hér-
lendis og einmitt Hörður.
Hörður heldur tónleika í tilefni
útgáfunnar á Hótel Borg,
fimmtudagskvöldið 8. des. kl.
21.00.
Nýjar bækur — Nýjar bækur —I Nýjar bækur -
BERGSVEJN N SKÚLASON
Þjóölegur f róð-
leikur frá Hildi
Bárusog eftir Bergsvein Skúla-
son heitir bók sem komin er út
hjá Hildi. Eins og í fyrri bókum
Bergsveins er í þessari bók að
finna fjölbreyttan fróðleik um líf
og störf þess fólks sem byggði
eyjar og strendur Breiðafjarðar á
liðinni tíð. í bókinni leitar hinn
aldni sagnamaður, sem nú er nær
níræður að aldri, víða fanga og
með þeim hætti sem kærkomið er
öllum þeim sem unna þjóðlegum
fróðleik.
Þá gefur Hildur út bókina
Syndir feðranna, III bindi.
Þetta er nýjasta bindið í þessu
safni um ýmsar misgerðir og
mannlega breyskleika genginna
kynslóða. Gunnar Þorleifsson
hefur séð um útgáfu þessa bindis
eins og hinna fyrri. Hér segir m. a.
frá Arnesi útilegumanni, Eiríki í
Vogsósum, herfilegum atvikum
frá einokunartímanum og fleiru.
Fjölfræðibók um
steinaríkið
Vaka-Helgafell hefur hafið út-
gáfu á flokki fjölfræðibóka sem
hlotið hefur nafnið Heimur í
hnotskurn. Fyrsta bókin er ný-
komin út og heitir Steinaríkið.
Bókin Steinaríkið er unnin í
samvinnu við Náttúrugripasafnið
í London og kemur nú samtímis
út í allmörgum Evrópulöndum.
íslensku útgáfuna hafa jarðfræð-
ingarnir Ari Trausti Guðmunds-
son og Halldór Kjartansson þýtt
og staðfært.
í bókinni er fjallað um steina-
ríkið á nýstárlegan og áhugaverð-
an hátt og birtur fjöldi litmynda
af berg- og steintegundum,
steingervingum, eðalmálmum,
kristöllum, gimsteinum og
steinum utan úr geimnum.
Bókin hefst á yfirliti um innviði
jarðar og er þá útskýrt hvernig
steintegundir eru flokkaðar. Síð-
an er því lýst hvernig berg mynd-
ast, hvernig landslag verður til,
hvernig jarðeldurinn markar
ásýnd jarðar, hvernig neðanjarð-
arhellar myndast og sjávarsetið
verður til. Að lokum er fjallað
um það hvar málmar, jarðefni
önnur og gimsteinar eru unnir í
námum.
Erindi KristínarÁ. Ólafsdóttur borgarfulltrúa á heilbrigðisráðstefnu
Alþýðubandalagsins í október
Á atvinnusíðum Morgunblaðs-
ins síðasta sunnudag auglýsa 5
stofnanir eftir hjúkrunarfræðing-
um, ótilgreindum fjölda, og oft-
ast er tekið fram að ráðið skuli í
stöðurnar nú þegar eða sem fyrst.
Á sömu síðum eru tvær stöður
lækna auglýstar til umsóknar.
Umsóknarfrestur er til 1. nóvem-
ber og önnur þeirra veitist frá 1.
janúar nk. Búast má við fleiri en
einni umsókn um hvort læknis-
starfið ef að líkum lætur, en vafa-
samara er að takist að fá fólk í
allar hjúkrunarfræðingastöð-
urnar.
Þessar auglýsingasíður eru eitt
birtingarformið á þeirri stað-
reynd, að skortur er í ákveðnum
starfsstéttum heilbrigzisþjónust-
unnar en offramboð í öðrum.
Þetta jafnvægisleysi veldur því að
kraftar og aðstaða heilbrigðis-
þjónustunnar nýtist ekki sem
skyldi. Sjúkrarúm standa auð
vegna skorts á hjúkrunarfólki.
Sumarlokun deilda sjúkrahúsa er
orðin árviss nauðsyn og allt að því
viðurkennd, og auk þess skortir
víða á fulla rúmanýtingu í annan
tíma.
f starfsmannaskorti verður
álag á hjúkrunarfólk, sem og
aðra undirmannaða starfshópa
óeðlilega mikið. Veikindaforföll
má sjálfsagt oft rekja til vinnu-
álagsins og það segir sig sjálft, að
þreytt fólk undir miklu álagi
skilar verri vinnu en ef það byggi
við eðlilegar kringumstæður.
Álagið á sinn þátt í því að fólk
gefst upp í starfi. Sem dæmi um
mikla starfsmannahreyfingu
nefni ég Borgarspítalann, en í
ársskýrslu fyrir 1986 kemur í ljós,
að á milli 30 og 40% hjúkrunar-
fræðinga og sjúkraliða spítalans
hættu störfum það ár, og hlutfall-
ið var mun hærra meðal ófag-
lærða starfsfólksins. Vitaskuld
veikir svo mikil hreyfing á fólki
alla starfsemi, þjónustan verður
verri, álagið á þá sem fyrir eru
meira og stjórnunarstörf ekki
eins markviss og verið gæti. Stór
hluti af tíma stjórnenda fer í að
bjarga vöktum frá degi til dags og
setja nýtt fólk inní störfin.
Lækna skortir ekki í heilbrigð-
isþjónustu okkar. Yfirleitt má
velja á milli nokkurra umsækj-
enda þegar ráðið er í stöður. En
læknar halda ekki áfram að skera
og skera, eða gegna öðrum lækn-
isverkum ef ekki er fólk til þess
að hjúkra og þjóna sjúklingun-
um.
Rangar áherslur
í þjónustunni
Enn eitt birtingarformið á
jafnvægisleysinu er það, að fyrir-
byggjandi heilsugæslu er ekki
sinnt sem skyldi. Tökum heilsu-
gæslu í grunnskólum Reykjavík-
ur sem dæmi. Henni hefur ekki
verið hægt að sinna að fullu síð-
ustu árin. Skólalæknana hefur
ekki vantað heldur hjúkrunar-
fræðinga, en á þeim hvílir fyrst og
fremst heilsuvernd barnanna.
Annað dæmi: Hjá Heilsu-
verndarstöð Reykjavíkur hefur
verið heimild fyrir stöðum tann-
fræðinga í nokkur ár. Enginn fæst
ráðinn í stöðurnar. Ástæðan: Lág
laun. Þó efast fæstir um mikilvægi
fræðslu og forvarna gegn tann-
skemmdum, en til slíkra hlutaeru
tannfræðingar einmitt menntað-
ir.
Þeir sem nú sjá um tannvernd
skólabarna í Reykjavík eru auk
tannlæknanna nokkrar konur,
sem fara á milli skóla og annast
flúorskolun. Mánaðargreiðslur
borgarinnar fyrir hverja konu í
fullu starfi voru í fyrra tæpar 48
þúsund krónur að jafnaði. Sú
greiðsla innifelur laun, launa-
tengd gjöld og aksturskostnað.
Laun tannlækna, sem starfa
hjá skólatannlækningum Reykja-
víkur voru hins vegar á síðasta ári
153.000 kr. mánaðarlega fyrir
50% starf - fyrir hálft starf. Þess
ber að geta, að með
tannlæknunum eru ekki greidd
hefðbundin launatengd gjöld,
svo sem orlof, í lífeyrissjóði og
þess háttar. En munurinn á þess-
um hálfu tannlæknalaunum og
greiðslunum til flúorkvennanna
er gífurlegur og að mínum dómi
fjarri því að vera eðlilegur.
Þess utan er í hæsta máta
óskynsamlegt að skera við nögl
kostnað við fyrirbyggjandi
tannverndarstarf, eins og t.d.
laun tannfræðinga. Tannverndin
skilar sér síðar í minnkandi við-
gerðarkostnaði, auk þess sem
tannfræðingar geta annast tann-

„Ég tel það enga tilviljun að skorturinn á starfsfólki er í hefðbundnum kvennagreinum." Hjúkrunarkona við
hjartalínurit á Landspítala.
„Viðhorfið til lækna hefur hins vegar löngum verið það að þeir hefðu líf og limi fólks í höndum sér, nálguðust guðdóminn að vissu leyti... Ég tel
að angi af þessu viðhorfi svífi enn yfir vötnum þegar samið er um launagreiðslur til lækna.“ Frá augnaðgerð á Landakotspítala.
skoðun barnanna, sem nú er unn-
in á dýrum tannlæknatöxtum.
Tannþjónusta við reykvíska
grunnskólanemendur kostaði
rúmar 136 miljónir króna á síð-
asta ári. Af þessum 136 miljónum
fóru tæpar 4 miljónir í það sem
flokkast undir fyrirbyggjandi
starf.
í Reykjavík veldur skortur á
heimilishjálp fyrir aldraða og
sjúka því, að erfitt reynist að út-
skrifa fólk af sjúkrastofnunum,
eða þá að fólk, sem gæti verið
heima ef heimaþjónusta fengist
þarf að vistast á stofnunum.
Skorturinn á fólki í láglaunastörf
heimilisþjónustunnar veldur því
að velja þarf dýrari og í mörgum
tilfellum óæskilegri úrræði.
Ég hika ekki við að fullyrða, að
misgengið innan heilbrigðisþjón-
ustunnar, þ.e. starfsmanna-
skortur annars vegar og offram-
boð hins vegar orsakast fyrst og
fremst af geysilegum launamun.
Launamunur vegna mismikillar
menntunar er viðurkenndur í
samfélagi okkar, þótt auðvitað sé
umdeilanlegt hvort svo skuli vera
eða að hversu miklu marki.
Menntunin skýrir því hluta af
þeim mun sem er á launum ein-
stakra starfsstétta heilbrigðis-
þjónustunnar. En menntunin ein
er ekki viðhlítandi skýring, og því
síður réttlæting á því, að sumir
starfsmenn bera margfalt meira
úr býtum en aðrir.
Gömul viöhorf
Ég tel það enga tilviljun, að
skorturinn á starfsfólki er í hefð-
bundnum kvennagreinuin. Nú
benda eflaust einhverjir á, að
konum fjölgar óðfluga í lækna-
stétt, en ég minni á, að til skamms
tíma voru þær sjaldséðar meðal
lækna. Hins vegar mætti með
kaldhæðni álykta sem svo, að
með áframhaldandi fjölgun
kvenna í stéttinni heyri há lækna-
laun sögunni til innan tíðar.
Það á við um mörg hefðbundin
kvennastörf innan heilbrigðis-
þjónustunnar sem og víðar, t.d.
uppeldisstörf, að þau eiga rætur
að rekja inn á heimilin, þar sem
konur önnuðust börn, sjúka og
gamalmenni, - og svo sem
heilbrigða á besta aldri líka án
þess að þiggja fyrir sérstök laun.
Þótt gífurlegar samfélags-
breytingar hafi orðið, sem m.a.
færðu þessi störf út á vinnumark-
að og útheimtu tiltekna menntun
til þess að sinna þeim, er eins og
verðmætamatið sé bundið gamla
tímanum, þegar kemur að
launasamningum. Þessi störf
unnu konur áður fyrir umbunina
sem fólst í hrósi fyrir göfugleika
og fórnarlund, eða einfaldlega
vegna þess að þeim var talin trú
um að þannig þjónuðu þær best
sínu kvenlega eðli.
Viðhorfið til lækna hefur hins
vegar löngum verið það, að þeir
hefðu líf og limi fólks í höndum
sér, nálguðust guðdóminn að
vissu leyti, byggju yfir valdi og
þekkingu sem væri fjarri öllu
venjulegu fólki. Ég tel að angi af
þessu viðhorfi svífi enn yfir
vötnum þegar samið er um, og
fjallað er um launagreiðslur til
lækna.
Það eru ekki einungis grunn-
laun lækna annars vegar og ann-
arra stétta liins vegar sem eru
ólík, ýmií|.^amningsbundin rétt-
indi svo sem viðbótarnám og
ferðalög eru það líka. Auk þess
vinna sérfræðingar utan sjúkra-
húsa og heimilislæknar eftir akk-
orðskerfi sem ekki gildir fyrir
aðrar stéttir heilbrigðis-
þjónustunnar. Hvers vegna er
ástæða til þess að vantreysta
læknum frekar en öðrum starfs-
hópum til þess að afkasta eðli-
legum störfum án þess að vera í
afkastahvetjandi launakerfi?
Hver er rökstuðningurinn fyrir
því að greiða sérstaklega fyrir
unnið læknisverk en ekki til dæm-
is fyrir unnið hjúkrunar-,
sjúkraliða- eða ræstingarverk-
efni?
Ákvöröun um
launajöfnun
Upplýsingar um heildarlaun
lækna eru ekki aðgengilegar hjá
opinberum stofnunum, þótt þau
séu svo til öll greidd með opin-
beru fé. Mánaðarlaun einstakra
lækna uppá fleiri hundruð þús-
und, jafnvel hátt í miljón, heyrast
nefnd, og eru eflaust til. Auðvit-
að er þar ekki um meðallaun
stéttarinnar að ræða og e.t.v. eru
aðeins örfáir læknar með 300 eða
500 þúsund króna launin. En fólk
ætti að geta verið sammála um
það, að full ástæða er til þess að
endurskoða skiptingu launak-
ökunnar í heilbrigðisþjónust-
unni. Á nú að fara að öfundast útí
þá sem hafa almennileg laun, og
skera þau niður - spyr e.t.v. ein-
hver í hneykslunartóni. Og
auðvitað væri vinsælla að láta þau
eiga sig en leggja frekar til að allir
heilbrigðisstarfsmenn fengju
150-200 þúsund króna mánaðar-
laun. Én varla teldist það
skynsamlegt, nema ætlunin væri
að skera niður við trog aðra opin-
bera þjónustu og framkvæmdir.
Það stendur ekki til.
Kostnað við heilbrigðisþjón-
ustuna getum við ekki þanið út
endalaust. Launajöfnuður er
meðal þess sem þarf að koma til,
svo fjármunir og starfsfólk nýtist
betur. Hluti af sérfræðingatöxt-
um væri betur kominn til ófag-
lærða starfsfólksins, sem hefur
u.þ.b. 50 þúsund króna grunn-
laun við fullan starfsaldur - til
hjúkrunarfræðinganna, sem í al-
mennum störfum hafa 55-70 þús-
und króna grunnlaun eftir starfs-
aldri og til annarra hópa með 40-
70 þúsund króna mánaðarlaun.
í drögum að stefnu Alþýðu-
bandalagsins í heilbrigðismálum
er ákvarðanataka um launa-
jöfnun innan heilbrigðiskerfisins
nefnd sem ein af nauðsynlegum
aðgerðum. Sem liðir í þeirri við-
leitni er lagt til að heilsugæslu-
læknar og heilsugæslutannlæknar
verði fastlaunaðir starfsmenn
ríkis eða sveitarfélaga án sér-
stakra greiðslna fyrir unnin lækn-
isverk. Fleiri leiðir til launajöfn-
unar eru auðvitað nauðsynlegar,
og þar eiga leik á borði samninga-
menn ríkis, sveitarfélaga, sjúkra-
samlaga og Tryggingastofnunar
ríkisins.
Ef ekki verður tekið á ríkjandi
launamun innan heilbrigðiskerf-
isins er hætt við því, að starfs-
mannaskortur haldi áfram að
lama þjónustuna. Áframhald-
andi misgengi milli starfsstétta
hindrar skynsamlegar áherslur á
fyrirbyggjandi heilsuvernd og
heimaþjónustu, sem léttir byrð-
um af kostnaðarsamri stofnana-
vistun um leið og komið er til
móts við óskir fólks.
Kristín Á. Ólafsdóttir
borgarfulltrúi
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmudagur 24. nóvember 1988
Fimmudagur 24. nóvember 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9