Þjóðviljinn - 26.11.1988, Blaðsíða 12

MINNING
Guðmunda Þorgeirsdóttir
Fœdd 8. júní 1918 - Dáin 17. nóvember 1988
í gær var til moldar borin
tengdamóðir mín, Guðmunda
Þorgerisdóttir, sem lést í bílslysi
þann 17. nóvember síðastliðinn.
Munda var Reykvíkingur í húð
og hár, fæddist fyrir sjötíu árum
við Túngötu, sleit barnsskónum á
Bergstaðastræti og fluttist 15 ára
gömul með fjölskyldu sinni á
Oldugötu 25a: þrjár hæðir og ris
sem faðir hennar hafði reist af
miklum dugnaði. Hún gekk fyrst
í Miðbæjarskólann og tók síðan
próf upp í Menntaskólann í
Reykjavík þar sem hún nam einn
vetur en varð þá að hætta námi að
læknisráði vegna meðfædds
sjóngalla sem ágerðist við álagið.
Og auðvitað var það á Hótel
Borg sem hún hitti sinn
lífsförunaut. Gunnar Pétursson,
rómantískan séntilmann af Vest-
urgötunni sem dansaði einsog
engill. Mér vitanlega gerði
Munda bara eina tilraun til að
fara að heiman og það var þegar
hún fór ásamt vinkonu sinni til
Kóngsins Kaupmannahafnar
með Gullfossi til að læra dönsku
og sjá sig um í heiminum. Lengi
vel hélt ég að Kaupmannahafnar-
dvöl Mundu hefði varað í marga
mánuði, svo margar dásamlegar
sögur hefur hún sagt manni úr
þeirri ferð, en í raun liðu ekki
nema sex vikur þar til hún hélt
aftur heim á leið. Stríðið var að
skella á og þótt henni byðist
vinna í Höfn, beið Gunnar á ís-
landi. Ogskömmu síðargiftu þau
sig með pompi og prakt og hófu
búskap í risinu á Öldugötunni.
Þar með voru þær systur allar
búnar að stofna heimili og bjuggu
nú hver á sinni hæð á Óldugötu
25a. Þetta var mikið fjölskyldulíf.
Sigga eignaðist fjögur af sínum
fimm börnum í þessu húsi,
Gunna tvö og Munda sjö. Aliur
þessi barnaskari var eins og stór
systkinahópur, þær systurnar
með eindæmum samrýndar og
kirsuberin ofan á rjómatertunni
voru svo amma Jódís, afi Þorgeir
og Einar bróðir - allt bjó þetta
fólk undir einu og sama þaki.
Þegar sú sem þetta ritar
kynntist Guðmundu fyrir rúmum
tuttugu árum, sem vinkona Pét-
urs sonar hennar, voru Jódís og
Þorgeir látin og Sigga og Gunna.
fluttar úr húsinu með sínar fjöl-
skyldur. En ekki var ég búin að
vera lengi viðloðandi Öldugöt-
una þegar ég áttaði mig á því að
hér var á ferðinni óvenju sam-
heldin og samlynd stórfjölskylda
sem Guðmunda og systur hennar
voru kjarninn í. Þótt þær byggju
ekki lengur í sama húsi héldu
systurnar þrjár viðstöðulausu
sambandi með mörgum símtöl-
um á dag og sjaldan liðu margir
dagar án þess að fundum þeirra
bæri saman. Sæi maður eina
mátti bóka að hinar voru ekki
langt undan. Og ekki nóg með að
þær systur væru hver annarri vinir
og athvarf - að auki sýndu þær
börnum hver annarrar, barna-
börnum og meira að segja okkur
tengdabörnunum móðurlega um-
hyggju og hlýju.
Þegar barnahópurinn var kom-
inn á legg og Guðmunda fór að
vinna utan heimilis, hélt Gamli
bærinn áfram að vera athafna-
svæði hennar. Fyrst vann hún á
skrifstofu Styrktarfélags vangef-
inna í Bankastræti um nokkurra
ára skeið. Haustið 1968 hóf hún
svo störf á bókasafni Alþingis í
Vonarstræti og var starfsmaður
Alþingis samfellt í tuttugu ár, eða
þar til yfir lauk. Hún var á leið
heim úr vinnu þegar slysið sem
varð henni að aldurtila bar að
höndum.
Munda var mikill göngugarp^
ur. Auk þess sem hun gekk á
milli Öldugötu og Alþingis mörg-
um sinnum á dag og fór í
skemmtigöngur með Gunnu syst-
ur sinni í kringum Tjörnina í há-
deginu, ferðaðist hún mikið um
bæinn og helst gangandi. Yfirferð
hennar var með ólíkindum. Þrátt
fyrir vaxandi umferð var hún
alltaf einsog fiskur í vatni í gamla
bænum sem hún gekk þveran og
endilangan. Þegar miðbænum
sleppti spilaði hún af fullkomnu
öryggi á leiðakerfi Strætisvagna
Reykjavíkur og nágrennis sem
gerði henni kleift að skjóta inn
afmælisgjöfum, heimsækja vini
og sinna öllum sínum óteljandi
áhugamálum; átti samt aldrei bíl.
Hún var sannkölluð Reykjavík-
urdama og þótt hún hefði eins-
taka ánægju af ferðalögum, ekki
síður í náttúru íslands en er-
lendis, kom oft í ljós þegar komið
var út fyrir bæjarmörkin hvílíkt
borgarbarn hér var á ferð. í fyrsta
iagi var hún nú yfirleitt of fín:
þegar átti að fara að stika yfir
þúfur og stökkva yfir læki, kom
iðulega í ljós að hún var í þröngu
pilsi og gott ef ekki á hælaháum
skóm! Og svo voru öll dýr henni
mjög framandi. Henni stóð hálf-
gerður stuggur af hundum og
köttum, að ekki sé minnst á hesta
og kýr og önnur stærri dýr. Hins
vegar kunni hún mjög að meta
kosti borgarlífsins og þá einkum
allt sem snertir menningu og list-
ir. Hún sótti stíft hverskyns lista-
viðburði, tónleika, málverkasýn-
ingar, en þó stóð henni leikhúsið
næst hjarta. Það var með ólíkind-
um hvað hún komst yfir að sjá.
Hún var að sjálfsögðu með föst
áskriftarkort á sýningar atvinnu-
leikhúsanna, en auk þess hafði
hún brennandi áhuga á vaxtarsp-
rotunum í leikhúslífi borgarinn-
ar, klöngraðist upp á galdraloft
og hanabjálka, lét sig aldrei vanta
í nemendaleikhúsið og helst þurf-
ti hún líka að sjá sýningar
menntaskólanna. Þótt hún ætti
erfitt með lestur fylgdist hún með
öllu því markverðasta í íslenskum
bókmenntum og aldrei var hún
svo blönk að hún hefði ekki efni á
að kaupa bækur, átti reyndar
prýðisgott bókasafn.
Einsog fram hefur komið var
Guðmunda mikil fjölskyldu-
manneskja og ættmóðir. Hún var
skiptiborð stórrar fjölskyldu og
kjölfesta. Trygglyndi hennar og
umhyggja fyrir fjölskyldu sinni
og vinum var takmarkalaus, náði
reyndar út yfir gröf og dauða, því
fáa veit ég hafa sýnt minningu lát-
inna vina og ættingja meiri rækt.
Og öll árin sem við Pétur sonur
hennar vorum erlendis, gátum
við reiknað með því jafn örugg-
lega og daglegri uppkomu sólar,
að Munda sendi bréf og blaðaúr-
klippur vikulega.
Helst hefði hún viljað hafa öll
sín börn, barnabörn og tengda-
börn plús systur sínar hjá sér
öllum stundum, en auðvitað var
það ekki hægt, svo hun lét sér
nægja að nota hvert einasta til-
efni sem gafst til að hóa saman
börnunum sínum sjö, mökum
þeirra og börnum. Og því ekki
það: tengdaforeldrum þeirra,
mágum, mágkonum og börnum
þeirra - auk þess sem vinir barna
hennar voru miklir aufúsugestir.
Það voru oft ansi margir sem átu
og drukku við gnægtaborð
Guðmundu. Um áratuga skeið
var eldaður gríðarstór pottur af
grjónagraut á Öldugötunni í há-
deginu á laugardögum og þangað
komu allir sem vildu og gátu.
Þegar grjónagrautshópurinn var
kominn á þriðja tug gerðum við
yngri kynslóðin byltingu og
heimtuðum að heimilin skiptust á
að hýsa grautinn. Munda var
treg, en varð að beygja sig undir
álit meirihlutans.
Barnabörnin kölluðu hana
ömmu Buddu af því hun var alltaf
með veskið á lofti, útausandi fjár-
munum út yfir öll efni. Hún var
þeirra tryggasti aðdáandi og
stuðningsmaður. Hafði ódrep-
andi og fordómalausan áhuga á
öllu sem þau tóku sér fyrir hend-
ur. Ég gat ekki varist brosi þegar í
ljós kom af tilviljun um daginn að
Munda hafði misst af einum ung-
lingaþættinum sem Dagur, 14 ára
sonur minn, sá um á útvarpi Rót.
í öll hin skiptin hafði hún semsé
stillt á Rótina og hlustað á
klukkutímaskammt af þunga-
rokki og unglingafyndni. Léki
eitthvert barnabarnanna í skóla-
leikriti, á nemendatónleikum eða
dansaði fallandi laufblað í dans-
skólanum var óbrigðult að amma
Munda var í klappliðinu, hvort
sem það var í Reykjavík eða hjá
barnabörnum austur í Flóa.
Henni fannst nú ekki stórmál að
labba út á Umferðarmiðstöð og
hoppa uppí Selfossrútuna. Auk
þess sem hún hlustaði andaktug á
fyrsta stautið, dáðist að teikning-
um og féll í stafi yfir framförum á
öllum sviðum. Enda var hún
þeim hugstæð. Þegar við fórum
til útlanda leið ekki á löngu þar til
þau voru farin að semja bréfin til
ömmu. Fyrstu smíðisgripirnir
þeirra voru handa ömmu. Yngri
sonur minn, Gunnar, var einmitt
að ijúka við fyrstu jólagjöfina í
ár: keramikkertastjaka handa
ömmu Buddu. Hann einsog öll
hin barnabörnin vissi að hún
kynni að meta það sem hann
gerði. Raunar hafði hún alveg
einstakt lag á að láta fólki á öllum
aldri finnast það vera bæði merki-
legt og skemmtilegt. Þátt í þessu
átti sá sómi sem hún sýndi manni
og þær höfðinglegu móttökur
sem maður fékk ævinlega þegar
maður kom í heimsókn.
Já, Munda var ráðgáta í mörg-
um skilningi. Lífskraftur hennar
og orka var með eindæmum. í
fréttum af slysinu var talað um
„gamla konu“, „roskna konu“ og
„aldraða konu“. Þótt Munda hafi
orðið sjötug á þessu ári eru þetta
síðustu lýsingarorðin sem kunn-
ugum detta í hug til að lýsa henni,
slíkur var krafturinn og vinnu-
þrekið auk þess sem lífsgleði
hennar var einsog hjá unglings-
stúlku. Þrátt fyrir allt sem hún
kom í verk, man ég aldrei eftir að
hún hafi talað um að hún væri
þreytt.
Guðmunda var víðsýn og um-
burðalynd, en samt ákaflega
skoðanaföst og var ósýnt um að
liggja á sannfæringu sinni, heldur
hélt henni fram við hvern sem var
og ekki síður ef við ofurefli var að
etja. Hún var róttæk jafnaðar-
manneskja og hafði viðbjóð á yf-
irgangi og ofbeldi. Það angraði
hana stundum hversu efnin voru
þröng. Það var engu líkara en for-
lögin hefðu verið að gera á henni
tilraun: setja manneskju með
konunglega höfðingslund í þær
aðstæður að hafa aldrei út nógu
að spila. Hún var aldrei rík af
veraldlegum gæðum heldur tók
þann kost að setja allt sem inn
kom í gj afir og risnu og það veit sá
sem allt veit að engum hef ég
kynnst sem gaf höfðinglegri gjafir
eða veitti af meiri rausn en hún.
Og það sem meira var: hún ætlað-
ist aldrei til endurgjalds. Raunar
gat það farið í taugarnar á manni
hve fimlega hún vék sér undan
fyrirhöfn sem sneri að henni
sjálfri. Henni fannst svo gráupp-
lagt að hún væri alltaf veitandinn
en við hin þiggjendur. Á þessum
sjálfhverfu tímum þegar hver og
einn á svo fullt í fangi með að
hugsa um sjálfan sig og sína eigin
velferð, var Guðmunda svo sann-
arlega stök.
Nú er þetta stórveldi orðið
hluti af veröld sem var og ég á
ekki von á að kynnast mörgum
sem fara í fötin hennar með vin-
skapinn, ræktarsemina, reisnina
og höfðingskapinn. í máli hennar
kom oft fram að hún taldi sig eiga
marga ókomna ævidaga fram
undan. En horfðist þó í augu við
skapadægur sitt sem hlyti að
koma og þá var söknuður hennar
jafnan bundinn ástvinum hennar,
einkum barnabörnunum - að fá
ekki að fylgjast lengur með þeim.
Og vissulega er þeirra missir mik-
ill. En þau fengu líka mikils að
njóta. Og sá fjársjóður mun búa
með þeim um aldur.
Hrafnhildur Ragnarsdóttir
Kveðja frá fyrrverandi sam-
starfsfóiki í bókasafni Alþingis.
Höggið sem reið yfir okkur öll
við fregnina um hið sviplega frá-
fall Mundu vinkonu okkar og
samstarfskonu var þungt og
skelfilegt. Öll orðverða gagnslítil
og fátækleg þegar staðið er and-
spænis svo válegum atburði. Hér
gefst því hvorki stund né staður
til málalenginga eða málskrúðs,
enda hefði þeirri góðu konu
Mundu trauðla getist að slíku
eftir þeim kynnum sem við
höfðum af henni - og allra síst
hugarvíli - því hún var allra
kvenna óvílsömust - hressileg og
glöð í daglegri umgengni og djörf
og úrræðagóð ef eitthvað bjátaði
á.
Þessi fáu orð verða kveðja
okkar til hennar með þökk fyrir
ljúfa og trausta samfylgd og auk
þess heitum óskum um bjarta
verund þar sem andi hennar fer
frjáls.
Börnunum hennar, systrum og
öðru venslafólki vottum við
djúpa samúð.
Björg Hermannsdóttir
„Mínir vinir fara fjöld,“ kvað
skáldið forðum. Þetta er eitt af
því sem óhjákvæmilega fylgir ell-
inni. Vinirnir hverfa og sífellt
verða færri og færri til að deila
minningum með þeim sem eftir
lifa.
Margs er að minnast eftir sex-
tíu ára vináttu. Ég minnist þess er
ég hitti Mundu í fyrsta sinn: við
vorum að hefja skólagöngu í
Miðbæjarskólanum, ég tæpra
átta ára en hún níu ára. Hvað hún
hafði fallega ljósa lokka og bjart
bros! Og þó að ég fyndi aðeins til
afbrýði fyrst í stað, af því að það
var Obba vinkona mín úr tíma-
kennslunni sem kynnti okkur og
hafði auðsjáanlega miklar mætur
á henni, þá hvarf afbrýðin fljótt.
Fleiri vinkonur bættust í hópinn,
Adda og seinna Sigga og við
gerðumst sjálfskipaðir skemmti-
kraftar bekkjarins með því að
leika fyrir bekkinn á jólaskemmt-
un og þar fannst mér Munda hafa
mesta hæfileika þó að hún fylgdi
því ekki eftir síðar. En hún var
mjög hógvær.
Barnaskólaárin liðu áfram
með sínum venjulegu sigrum og
ósigrum. Við vorum heldur dug-
legar við námið, en Munda var
best í reikningi og bar þar af í
bekknum.
Síðasta barnaskólaárið skildi
leiðir okkar því að ég varð að fara
í Austurbæjarskólann. En við
hittumst aftur í inntökuprófi inn í
Menntaskólann vorið 1932 og
ákváðum að sitja saman ef við
næðum prófinu. Okkur tókst það
og settumst í fyrsta bekk um
haustið og nú hófst með okkur
innileg vinátta sem aldrei slitn-
aði. Leiðir hafði skilið með hin-
um vinkonunum; þær fóru í aðra
skóla. Frá þessum tíma eru mér
minnisstæðir foreldrar Mundu,
þau Þorgeir Guðjónsson verka-
maður og Jódís Ámundadóttir.
Þau eru í huga mér ímynd alls
hins besta í íslensku skaplyndi og
athöfn: hógværðar, heiðarleika
og vinnusemi. Þorgeir var veður-
bitinn af áralangri vinnu við óblíð
kjör á hafnarbakkanum og dá-
lítið hrjúfur við fyrstu kynni, en
það var hýra í augunum og hand-
takið hlýtt. Jódís var lítil, bros-
mild og blíð og hafði þessa góðl-
átlegu kímnigáfu sem Munda
erfði, kímni sem sá það broslega
en særði aldrei neinn.
Þessum sómahjónum hafði
tekist að koma upp stóru og
myndarlegu steinhúsi með ráð-
deild sinni og sparsemi sem aldrei
var þó um of því að vel var okkur,
vinum systkinanna, tekið og gott
var að sitja í horninu í eldhúsinu
hjá henni Jódísi og borða
kleinurnar og pönnukökurnar
hennar sem álltaf voru bakaðar á
laugardögum. Jódís hlustaði á
okkur og margt hefur eflaust
flogið sem sumir foreldrar hefðu
kannski ekki haft gott af að heyra
en hún Jódís hneykslaðist aldrei
og brosti bara sínu góðlátlega
brosi. Þessi góðu hjón mótuðu af-
komendur sína með fordæmi
sínu. Bera þeir þess allir merki.
Öldugata 25a var aðsetur fjöl-
skyldunnar. Eldri dæturnar, tví-
burarnir Gunna og Sigga, stofn-
uðu sín heimili þar og Einar
bróðir þeirra bjó þar uns hann
lést árið 1971.
Eldri systurnar fluttu seinna
burt með fjölskyldur sínar en
Munda bjó áfram á Öldugötu 25a
ásamt foreldrum sínum þar til
þeir dóu, Þorgeir árið 1953 af af-
leiðingum vinnuslyss, en Jódís
lést árið 1961, áttatíu og fimm ára
gömul. Annaðist Munda hana er
hún lá banaleguna af kærleika og
æðruleysi eins og hennar var von.
Enn bjó Munda á Öldugötu, nú
síðast með dóttur sinni Þórdísi.
Unglingsárin okkar Mundu í
12 SÍÐA - ÞJÓOVILJINN Laugardagur 26. nóvember 1988