Þjóðviljinn - 22.12.1988, Blaðsíða 16

MINNING
Gunnar Ossurarson
Fæddur 1. júlí 1912 - Dáinn 16. desember 1988
Góður drengur er að velli hnig-
in, Gunnar Össurarson frá Kolls-
vík í Rauðasandshreppi sem
fæddur var 1. júlí 1912. Útför
hans verður gerð á morgun Þor-
láksmessu kl. 10.30 frá Fossvogs-
kirkju.
Á æskuslóðum Gunnars í Út-
víkum norðan Látrabjargs nær
tign náttúrunnar, töframáttur
hafs og lands, sterkum tökum á
mannshuganum. Hamraveggur
bjargsins kvikur af lífi á eina hlið
en á aðra úthafið sjálft í ógn sinni
og dul á dimmum vetrarnóttum
og um sumardaga bjarta. Hvergi
er grasið grænna en á bjargbrún-
inni og uppi á Hnífum þar sem við
Gunnar sátum eitt sinn og horfð-
um lengi til hafs. Máske eru það
hrjóstrin á heiðavegum þessa út-
skaga, sem gera grasið grænna í
minningunni. Gróðurmoldin er
frjó í Kollsvík en samt voru bjarg-
ið og hafið þeir tveir lífheimar
sem fólkið byggði á tilveru sína.
Sú lífsbarátta var ekki heiglum
hent.
Á uppvaxtarárum Gunnars
stóð byggðin enn með blóma í
öllum Rauðasandshreppi og sjór
sóttur af kappi á árabátum frá
Kollsvíkurveri þar sem fjöldi
skipshafna lá við á vorin. Löngu
seinna festi Gunnar á blað ágæta
teikningu af verinu. Þar má
glögglega sjá skipan verbúða og
fiskireita umhverfis Búðalækinn.
Þennan uppdrátt Gunnars er að
finna í tíunda árgangi Árbókar
Barðastrandarsýslu.
Gunnar Össurarson ólst upp í
Kollsvík hjá foreldrum sínum,
næstyngstur tólf barna þeirra og
komust flest upp. Faðir Gunnars
var Össur bóndi Guðbjartsson en
móðir Anna Jónsdóttir. Að þeim
báðum stóð mikill frændgarður,
sem lengi hafði unað lífinu í skjóli
Látrabjargs. Um Össur er sagt að
hann hafi verið „fárra líki að þoli
og kjarki við vinnu, jafnt á sjó og
landi“.
Fimmtán ára gamall fluttist
Gunnar með foreidrum sínum
norður á firði, árið 1927, en þau
settust þá á höfuðbólið Mýrar í
Dýrafirði. Nokkrum árum síðar
barst Gunnar Össurarson til
Reykjavíkur, mitt í heimskrepp-
unni miklu, og ílentist þar. Gunn-.
ar var sérstæður maður og fáum
líkur. Engu að síður um margt
dæmigerður fulltrúi fyrir það
unga fólk sem mitt í þrengingum
kreppunnar, atvinnuleysi og sárri
fátækt, lét berast á vængjum
framtíðarvona um réttlátt
þjóðfélag og jafna skiptingu
heimsins gæða. Þessi vonbjarta
trú og sú köllun sem henni fylgdi
setti mark sitt á marga af kynslóð
Gunnars. Undir rauðum fánum
byltingarinnar vildu þau standa
og falla, lifa og deyja, eða eins og
segir í Fánasöng þessara ára:
Pegar daprast oss gangan við
ellinnar ár,
þegar opnast hin síðustu skjól,
signdu blóðrauði fáni vor héluðu
hár
undir hœkkandi öreigasól.
Lát á blóðrauðum grunni þá bera
við ský
okkar blikandi hamar og sigð.
Fylltu vetrarins heim þínum
voraldargný
til að vekja um gjörvalla byggð.
Láttu alls staðar gjalla þinn
uppreisnarsöng
frá unnum að háfjallabrún
og við heitum að jylkja okkurfast
um þá stöng
þar sem fáni vor blaktir við hún.
Samheldnin gat orðið sterk í
slíkum hópi og öllu talið fórnandi
fyrir málstaðinn. Reyndar mun
ekki hafa munað nema litlu að
Gunnar frá Kollsvík héldi á Spán-
arvígstöðvarnar til að berjast við
fasismann með vopn í hendi.
Ekki sjálfum sér til frægðar held-
ur til þess að sýna trú sína í verk-
unum. Óbreyttur hermaður vildi
hann vera og máske hefði Kolls-
víkingnum ekki látið illa að falla
þar með góðum félögum, heill og
sannur ungur maður.
Skoðað með gleraugum nútím-
ans kann mörgum að virðast sem
Gunnar og félagar hans frá
kreppuárunum hafi verið hálf-
gerðir einfeldningar á valdi
draumóra. Slíkur dómur á sér
litla stoð. Tíminn mótar hverja
kynslóð í sinni mynd, eilífur tími,
sem þó er jafnan nýr. Sumir tímar
eru fátækir að veraldarauð en
vonbjartir, á öðrum hrósar Mam-
mon sigri í hverju húsi og verður
þá mörgum dimmt fyrir augum.
Glíma manna við lögmál tím-
ans tekst misjafnlega, hjá Gunn-
ari vel meðan hann hélt óskertum
kröftum. Hann var á æskuskeiði
róttækur byltingarsinni og hélt
jafnan vissri tryggð við þær hug-
sjónir sem hann þá mótaðist af.
En hann varð víðsýnn og leitaði
ætíð þekkingar, umburðarlyndur
við alla menn og átti sérstæða
kímnigáfu, sem naut sín vel í fá-
mennum kunningjahópi. Skóla-
ganga Gunnars var ekki löng,
nám í héraðsskóla og skömmu
fyrir stríð námsdvöl við
menntastofnun tengda verka-
lýðshreyfingunni í Svíþjóð. Námi
í húsasmíði lauk hann reyndar
einnig og starfaði lengst af sem
trésmiður og byggingameistari.
En óháð skólagöngu var smiður
þessi býsna vel heima á mörgum
sviðum, víðlesinn og fjölfróður,
hafði ýmis tungumál á valdi sínu,
a.m.k. ensku ogþýsku auk Norð-
urlandamála.
Vel má skilja það sem hér er
ritað svo að Gunnar hafi í æsku
verið pólitískur heittrúarmaður.
Síðar mátti hann kallast bæði
gætinn og hófsamur í þeim efnum
og minnti þá stundum á Einar
gamla í Kollsvík, forföður sinn,
sem uppi var um aldamótin 1800
og Gunnar Gunnarsson nefnir
jafnan monsjör í bók sinni Svart-
fugli. Einar var á sinni tíð kallað-
ur fríþenkjari þar í Útvíkum og
það var víst einmitt Gunnar, niðji
hans, sem fyrstur sagði mér sög-
una um monsjör Einar og bókina
góðu, er var hans viskubrunnur.
Almúgamenn áttu á dögum Ein-
ars fæstir kost á öðru lestrarefni
en því guðsorði sem yfirvöld rétt-
trúnaðarins skömmtuðu. Mon-
sjör Einar hafði hins vegar kom-
ist yfir dularfulla bók, sem
sveitungar hans kölluðu Fornótt.
Með þennan brunn að bakhjarli
leyfði hann sér að draga í efa
ýmsa trúarlærdóma biblíunnar og
séra Jóns Ormssonar í
Sauðlauksdal. Villuritið, sem
bóndinn í Kollsvík hafði í fórum
sínum og kallað var Fornótt, mun
reyndar hafa verið danskt og bor-
ið nafnið Jesus og Fornuften, það
er Jesús og skynsemin. Sagt er að
Einar í Kollsvík hafi við lestur
bókarinnar tekið að efast um
himnaríkis dýrð og jafnvel haldið
því fram að smiðurinn Jósef hafi
verið réttur faðir sveinsins unga,
er að sögn guðsorðabóka var
lagður í lágan stall um þetta leyti
árs fyrir margt löngu í grennd við
gistihúsið í Betlehem. Um para-
dísarmissi og fríþenkjaratal Ein-
ars gamla í Kollsvík verður ekki
fjallað nánar hér en víðar er guð
en í Görðum og ekki laust við að
ýmsir trúmenn í stjórnmálum
hafi síðar mátt þola svipaða
reynslu og monsjör Einar, þó að
formerkin væru dálítið önnur.
Þegar slíkt hendir er gott að hafa
úthafið fyrir fótum sér og bjargið
að styðjast við.
Fögur er hlíðin.
Liðlega sextugur að aldri sneri
Gunnar Össurarson aftur heim.
Hann hafði þá dvalist hér syðra í
um það bil fjörutíu ár. Nú vildi
hann ganga á hólm við þau vél-
ráðu eyðingaröfl, sem leitast við
að þurrka út þúsund ára mannlíf í
útvíkum og breiðum byggðum
landsins. Hann barðist hetjulega.
í fæðingarhreppi sínum, þar sem
byggðin stóð orðið höllum fæti,
hóf hann nýja uppbyggingu. Setti
á fót verkstæði og byggði hús yfir
fólk og fénað. Um skeið sýndist
horfa vænlegar en áður og tvfl-
laust mun það að með byggingum
sínum hafi Gunnar forðað nokkr-
um jörðum í bráð frá því að fara í
eyði, hvað sem síðar verður.
Hann taldi kjark í liðið og for-
dæmi hans varð öðrum hvatning.
Ég sem þetta rita man Gunnar
Össurarson fyrst á framboðs-
fundi í Vestur-ísafjarðarsýslu
haustið 1942. Hann var vörpu-
legur í ræðustól, sterkur og stór,
en dálítið stirðmæltur. Andlitið
ljómaði í góðlátlegu brosi þegar
ftindarmenn vörpuðu köpuryrð-
um að þessum bóndasyni, sem
ýmsir viðstaddir töldu kominn í
bland við tröllin. Þetta var í októ-
ber og hann vissi að rauði herinn
var að snúa heimstaflinu við í
Stalingrad. Síðar lágu leiðir okk-
ar Gunnars saman stöku sinnum
og þó einkum eftir að hann flutt-
ist vestur og ég átti þar erindi að
rækja á hans heimaslóðum. Gott
var þá að eiga jafnan gistingu vísa
hjá honum og margvíslega
skemmtan.
Að fara með Gunnari á bæi í
Rauðasandshreppi var ævintýri
líkast. Ég minnist góðra stunda á
Láganúpi í Kollsvík hjá Össuri
frænda hans og fjöskyldu, heim-
sóknar að Gröf á Rauðasandi þar
sem gott var að sitja í eldhúsinu
undir torfþaki hjá Ólöfu Dag-
bjartsdóttur, 19. aldar konu, sem
verið hafði í fámennri sellu
Kommúnistaflokks íslands á
Barðaströnd. Líklega verða
stundir okkar í Kvígindisdal þó
sérstæðastar í minningunni. Þar
réði ríkjum Snæbjörn prúði
Thoroddsen, fæddur árið 1891 og
hafði verið sveitarhöfðingi á ann-
an mannsaldur. Ætíð fagnaði
þessi tryggi liðsmaður Sjálfstæð-
isflokksins komu okkar Gunnars
og tók fram fallegu koníaksstaup-
in. Margt var þá spjallað í gömlu
stofunni í Kvígindisdal og eitt
sinn fór öldungurinn með okkur
út í Kollsvíkurver þar sem faðir
Gunnars hafði leyft Snæbirni
ungum að fljóta með í róður. Það
var unun að skynja þann kærleik,
er ríkti milli þessara tveggja ólíku
manna, sem þó áttu svo margt
sameiginlegt. Og falleg var
ræðan, sem Snæbjörn flutti ní-
ræður í sjötugsafmæli Gunnars,
sællar minningar. Nú eru þeir
báðir farnir veg allrar veraldar.
Við Gunnar Össurarson geng-
um stundum um grýttar heiðar í
grennd við Látrabjarg. Áttum þó
margt eftir þegar heilsa hans
brást fyrir fimm árum eða svo. Til
móts við óvættina á Látraheiði
mun ég nú ganga einn með fjöru-
lallakvæði Gunnars í andans nesti
og taka því sem að höndum ber. í
Brúðgumaskarði skal hans brátt
verða minnst þar sem fornir fjall-
vegir mætast.
Kjartan Ólafsson
Nýjar bækur — Nýjar bækur — Nýjar bækur — Nýjar bækur — Nýjar bækur
Perast, Ijóð
eftir Sveinbjörn
Út er komin ljóðabókin Perast
eftir Sveinbjörn Þorkelsson. í
henni eru 33 Ijóð og eru sam-
kvæmt baksíðutexta ort útfrá
Perast, bæ hinna dauðu skip-
stjóra við Kotorfjörð í Svart-
fjallalandi í Júgóslavíu. Bókin
„er ekki landabréfabók. Og þó, á
annan veg. Úr Vetrarríkinu, um
sumarnótt, liggur ljóðlínan til
Júgóslavíu og áfram, hikandi, til
Tyrklands.“ Perast er fjórða
ljóðabók Sveinbjörns, og er hún
prýdd myndum eftir Systu.
Síðustu Ijóð
í fyrstu bók
Út er komin bókin „Síðustu
ljóð“ eftir Hrafn Jökulsson og er
það fyrsta bók höfundar sem
kunnur er fyrir störf að blaða-
mennsku, bókritun, útgáfu og
ijóðakynningu. I bókinni, sem
útgáfan Flugur gefur út, eru sex-
tán ljóð, flest áður óbirt. Ljóðin
eru með ýmsum hætti, sum orð-
sendingar til annarra skálda
(+Medúsa, Nótt í Reykholti,
Öpið bréf til fsaks Harðarsonar),
en önnur eru „vandlega afmark-
aður heimur gerður / úr táknum
vatnsglasi og dálítilli golu“ þar-
sem fyrir getur komið að draugur
stendur alltíeinu „hauslaus í
dyra- / gættinni ögn mæðulegur
segir / þú gleymdir að slökkva
bílljósin“.
Hestar og
mannlíf
Jódynur, hestar og mannlíf í
Austur-Skaftafellssýslu, heitir
bók sem Bókaforlag Odds
Björnssonar gefur út. Guðmund-
ur Birkir Þorkelsson bjó til prent-
unar.
í þessari bók, sem er fyrra
bindi af ritverkinu Jódynur, er
efnið að mestu leyti frá fyrri hluta
20. aldar. Egill Jónsson á Selja-
CX'OMLMAR IIIKklK IH)RKUSM)N
Hestnr og iiinnntíf
t Aiistur-Slinftnfellssijslu
I
völlum skrifar um ræktun hrossa
á þeim tímum, ættir þeirra og
erfðir og um Hrossaræktarfélag
Hornfirðinga. Þorsteinn Jó-
hannsson á Svínafelli skrifar um
hrossakyn í Öræfum og Anders
Hansen um samofin örlög
Hornafjarðarhrossa og Gunnars
Bjarnasonar.
Ferðalög yfir ár og vötn, í
byggð og óbyggð, brúarsmíði og
flutningar skipbrotsmanna til
Reykjavíkur á hestum var hluti af
daglegu lífi þar í héraði. Frá
þessu segja 13 höfundar í þessu
fyrra bindi Jódyns og varpar frá-
sögn þeirra ljósi á þær miklu
mannraunir sem þessi ferðalög
höfðu oft í för með sér.
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 22. desember 1988