Þjóðviljinn - 24.12.1988, Síða 7

.TOLIN
Hugvekja um boðskap
Þetta gerðist síðla dags rétt
eftir miðjan desember í nverf-
inu Saint-Germain des Pres í
París, þar sem Sartre hélt til á
kaffihúsum á sínum tíma og
existentíalisminn átti upptök
sín. Yfir breiðgötunni var þeg-
ar búið að hengja borða og
stjörnur með marglitum jóla-
Ijósum og langar raðir af per-
um vöfðust um greinar trjá-
nna. I verslunarglugga var
komið margs konar skraut,
sem var reyndar gjarnan
tengd heldur norrænni slóð-
um, og á sama hátt var búið
að mála myndir af jóla-
sveinum og sleðum á rúður
ítalskra, grískra og kínverskra
veitingastaða. Mikill manng-
rúi silaðist áfram eftir gangs-
téttum og sló litadýrð Ijósanna
glampa á pinkla og pakka í
plastumbúðum.
Fæstir gáfu mikinn gaum að
manni sem var á stjákli fram og
aftur um gangstéttina í mjög síð-
um og slitnum frakka. Hann var á
óskilgreinanlegum aldri en með
blautlegt glott á vörum og gekk
gjarnan með dálitlum rykkjum
og útlimasveiflum á móti fólks-
straumnum og hélt um leið að sér
frakkanum sem var óhnepptur.
En þegar hann sá að á móti hon-
um komu nokkrar rjóðar hisp-
ursmeyjar saman í hóp, nam
hann gjaman staðar beint fyrir
framan þær, og áður en þær gætu
gert sér skýra grein fyrir því hvað
væri í bígerð fletti hann snögglega
frá sér frakkanum með báðum
höndum beint framan í þær.
Flestum brá mjög mikið við og
sumar fölnuðu eða ráku upp lágt
óp. Því undir frakkanum og ei-
lítið fyrir neðan mitti hafði mað-
urinn fest á sig skilti sem á var
letrað stórum stöfum:
„Gleðileg jól“.
Þessi ljúfa jólasaga kom mér í
hug kvöld eitt fyrir skömmu, þeg-
ar ég hafði staðið í klukkutíma
undir ljósastaur á horninu á
Skólavörðustíg og Bergsstaða-
stræti og rætt við kunningja
minn, glaðbeittan og athafna-
saman fræðimann, um þá menn-
ingararfleifð sem hverjum okkar
stendur til boða hér á Skerinu.
„Sjáðu hvernig hún er búin í
hendur almennings með þung-
lamalegum formálum, skýring-
um á alls kyns smámunum sem
koma kjarna málsins ekkert við
og furðulegum máls- og stafsetn-
ingartiktúrum“, hafði hann sagt.
„Hvað á almenningur að hugsa
þegar hann opnar okkar klass-
ísku fræði? Það er eins og úr
hverri bók skíni boðskapurinn:
þetta er ekki fyrir þig, væni
minn...“
Sjöarma kertastjakar voru
þegar komnir í glugga hér og þar,
og þykk, eldrauð stormkerti
stóðu logandi fyrir framan útidyr.
Mér flaug í hug að þessi orð ættu
ekki síður við á fleiri sviðum: ef
menningararfurinn er búinn í
hendur manna með svo forn-
eskjulegum hætti, að nútíma-
mönnum finnist hann ekki koma
sér við, hvað þá um jólaboð-
skapinn? Ýmsir kynnu nú að
verða undrandi á þessari spurn-
ingu, því það hefur einmitt lengi
verið mál manna, að undanfarna
áratugi hafi jólasiðirnir þróast í
réttum takti við aðrar breytingar í
þjóðfélaginu og á þessu sviði hafi
menn kunnað að nota auglýs-
ingatækni nútímans til að koma
boðskapnum á framfæri, þannig
að enginn þurfi að setja sig í ein-
hverjar fornaldarstellingar til að
nema hann. En ef menn vilja á
annað borð nudda vanaglýjuna
úr augunum og líta á jólamenn-
ingu okkar þjóðfélags eins og hún
hefur reyndar verið áratugum
saman, blasir við þeim að hún er
fyrst og fremst í stíl við Walt
Disney. Jólaskraut og reyndar
allt myndrænt efni tengt fæðing-
arhátíð frelsarans er eins og það
sé komið úr kvikmyndum hans,
og hljómsveitarútsetningar al-
þjóðlegra jólalaga minna sömu-
leiðis á þá tónlist sem þeim fylgdi.
Auglýsingastefna jólanna byggist
ekki síst á þeirri hugmynd Disn-
eys að setja jólaboðskapinn fram
eins og hann kann að hafa birst
asnanum í fjárhúsinu. En nú þeg-
ar vinur vor allra, Mikki, er nýbú-
inn að blása á sextíu kerti með
sínu litla músarlunga og kominn
tími til að hann fari að huga að því
að skríða í helga holu, tilheyrir
þessi Disney-stíll í raun og veru
Iöngu liðinni fortíð, og ætti að
vera nútímamönnum jafn fjar-
lægur og torfkirkjur eða rómant-
ík í kringum kerti og spil.
Stórar jólamyndir, sem málað-
ar voru í rauðu og hvítu á glugga á
kaffihúsi við þrönga götu í Lat-
ínuhverfi Parísar fyrir þessi jól,
sýna hvernig hugvitssamir menn
geta endurnýjað hefðbundnar
jólahugmyndir og aðhæft þær að
hugarfari nútímans og þjóðfé-
lagi. Sýndu þær jólasveina við
ýmsar aðstæður í sínum árlega
leiðangri: á einni myndinni sást
t.d. hvernig jólasveinninn hafði
bundið hreindýrið og sleðann við
stöðumæli og var þar kominn
vörður til að krefja hann um sekt,
á annari mynd voru margir
þreytulegir jóíasveinar við bar að
loknu starfi að sötra freyðandi
bjór úr stórum krúsum, og á hinni
þriðju hafði lögregluþjónn stöðv-
að sleðann og var að láta kindar-
legan jólasvein blása í blöðru. Er
lítill vafi á að í þessum búningi
hefur jólaboðskapurinn höfðað
mjög skýrt til fastagesta kaffi-
hússins, sem hét „Hestaskálin",
og kannske vakið hjá þeim djúpa
samkennd sem hefur stuðlað að
sálarheill þeirra.
Kaffihús í Latínuhverfinu eru
ekki stór geiri í þjóðlífi á Vestur-
löndum, kannske sem betur fer,
en þá sprettur fram maðurinn í
síða frakkanum í Saint-Germain
des Pres: hafi nokkur hitt á það
að setja aðalhugmyndina ótvírætt
fram á máli nútímans er það
hann, og er ekki að efa að boð-
skapurinn hafi síðan verið
greyptur í huga þeirra hisp-
ursmeyja sem fengu svo hispurs-
lausa jólakveðju á götum úti.
Segja má að á okkar rismiklu tím-
um liggi þetta tjáningarform svo
mjög í loftinu, að ekki er að kynja
þótt því hafi skotið upp kollinum
víðar. Nýlega var mér t.d. sagt frá
jólanærbuxum með stórri mynd
af Giljagaur framan á: þegar búið
er að endurnýja þannig okkar
þjóðlegu hefð og skrifa hana með
nútímastafsetningu fer naumast
hjá því að hún hæfi beinustu leið í
mark.
Ýmsum kann nú að þykja það
óviðurkvæmilegt að ræða á þenn-
an hátt um tjáningarform og um-
búðir jólaboðskaparins og að-
lögun hvors tveggja að glys-
gjörnum nútímanum. Væru þeir
vísir til að halda því fram, að allt
prjál sem er um fram það sem var
í torfkirkjunum gömlu dragi ein-
ungis athyglina frá sjálfu inni-
haldinu. En þær áhyggjur eru
óþarfar. Sennilega myndu guð-
fræðingar geta haldið því fram
með góðri samvisku að Walt
gamli Disney hafi að einu leyti
haft rétt fyrir sér: jólaboðskapur-
inn sé hannaður á þann hátt, að
asninn í fjárhúsinu geti skynjað
kjarnann, þótt hann líti ekki
mjög hátt og víða og einblíni
jafnvel á glysið hjá þeim kum-
pánum Kaspar, Melkior og Balt-
asar.
e.m.j.
LEIKHÚS UM TÓLIN

Halla og Eyvindur í útlegðinni, Lilja Guðrún og Þórarinn í hlutverkum sínum.
Frumsýning 26. desember.
Mynd Grímur Bjarnason.
Maraþondansinn verður frumsýndur á Broadway 29. desember. Robert (Helgi Björns-
son) eftir ryskingar á dansgólfinu.
Mynd - Jim Smart.
Maraþon og fjallafrelsi
Fimm leiksýningar að velja um í Reykjavík á millijóla og nýárs
Leikhúsin bregðast ekki
áhugasömum áhorfendum
um jólin, þó sýningar liggi að
vísu niðri I dag og á morgun.
En dagana 26. til 30. desemb-
er býðst mönnum að velja um
fimm leiksýningar í Reykjavík,
þar af tvær glænýjar. Einnig
verður jólaleikrit Leikfélags
Akureyrar, Emil í Kattholti,
væntanlega frumsýnt ein-
hvern þessara daga.
Þjóðleikhúsið heldur jólin
hátíðleg með frumsýningu á
Fjalla-Eyvindi og konu hans
eftir Jóhann Sigurjónsson, og
er frumsýning á annan í jól-
um, 77 árum eftir fyrstu frum-
sýningu verksins hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur. Leikstjóri
er Bríet Héðinsdóttir, en með
hlutvek þeirra Eyvindar,
Höllu og Arnesar fara þau
Þórarinn Eyfjörð, Lilja Guð-
rún Þorvaldsdóttir og Hákon
Waage. Önnur, þriðja og
fjórða sýning verða dagana
28. til 30. desember.
í Hallgrímskirkju flytja ís-
lenski dansflokkurinn og Arn-
ar Jónsson leikari dansbænir
Ivos Cramérs fjórum sinnum
á milli jóla og nýárs, frá 27. til
30. desember. Mótettukórinn
syngur þrjá sálma undir stjórn
Harðar Askelssonar í byrjun
sýningar, einn þeirra Maríu-
bæn, sem Cramér hefur samið
dans við, og síðan flytja dans-
arar og Arnar Jónsson Faðir
vorið við tónlist Ralphs Lund-
stens.
Hjá Leikfélagi Reykjavíkur
verða fjórar sýningar á
Sveitasinfóníu Ragnars Arn-
alds, dagana 27. til 30. des-
ember. Leikstjóri er Þórhall-
ur Sigurðsson. Á Broadway
frumsýnir Leikfélagið Mara-
þondansinn, söngleik eftir
Ray Herman, þann 29. des-
ember. Leikstjóri, þýðandi og
höfundur söngtexta er Karl
Ágúst Úlfsson, en aðalhlut-
verkin leika Pétur Einarsson,
Hanna María Karlsdóttir og
Helgi Björnsson. Önnur sýn-
ing á dansinum verður 30.
desember.
Alþýðuleikhúsið heldur
áfram sýningum sínum á
Kossi kóngulóarkonunnar
eftir Manuel Puig í kjallara
Hlaðvarpans að Vesturgötu 3.
Kossinn var frumsýndur í okt-
óber og fer sýningum nú fækk-
andi, en tvær verða á milli jóla
og nýárs: 29. og 30. desember.
Leikstjóri er Sigrún Valbergs-
dóttir en leikendur Guð-
mundur Ólafsson og Árni Pét-
ur Guðjónsson.
LG
Laugardagur 24. dasember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7