Þjóðviljinn - 07.06.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
JVlálgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Pólland,
Kína
Mikil tíöindi hafa gerst síðustu daga í tveim þeirra landa
þar sem Kommúnistaflokkar hafa farið með völd svo til allan
eftirstríðstímann.
í Póllandi var stigið miklvægt skref í átt til fulltrúalýðræðis.
Þar fóru fram kosningar samkvæmt samkomulagi sem
Kommúnistaflokkurinn og samstarfsaðilar hans höfðu gert
við stjórnarandstöðuna, sem á sér vettvang og skipu-
lagsform í verklýðssambandinu Samstöðu. Eins og búast
mátti við vann Samstaða mikinn sigur - mun þegar í fyrstu
lotu hafa hlotið svotil öll þeirra 160 þingsæta í neðri deild
þingsins sem samtökin höfðu samið um að sækjast eftir, og
langflest hinna hundrað þingsæta í öldungadeild sem bæði
stjórn og stjórnarandstaða kepptu um.
Oddvitar stjórnarinnar hafa að undanförnu reynt að minna
pólskan almenning á að ýmislegt hafi jákvætt unnist á þeirra
ferli. Þeir hlutu að tala fyrir daufum eyrum. Vegna þess að
það hefur rækilega sannast í Póllandi sem annarsstaðar að
valdaeinokun getur ekki leitt til annars en mikillar spillingar
og dáðleysis - sama hve háleitum markmiðum hún þykist
þjóna. Og svo vegna þess að pólsk stjórnvöld hafa stýrt
pólsku efnahagslífi inn í meiriháttar skuldafen.
Kosningarnar í Póllandi eru ekki örugg ávísun á farsæla
framvindu mála þar - en þær geta vel verið skref til aukinnar
þátttöku fólksins í stjórn landsins. Það voru einmitt kröfur um
pólitískar breytingar sem hnekktu einokunarvaldi hins kín-
verska valdaflokks sem athygli heimsins hefur dregist að
undanfarnar vikur. Námsmenn í Peking höfðu uppi miklar og
vel agaðar mótmælaaðgerðir til að fylgja eftir þeim kröfum
og ekki bar á öðru en verkamenn höfuðborgarinnar styddu
þá vel. Mótmælaaldan vakti upp mikil átök í forystu Komm-
únistaflokks Kína, sem hefur lokið með því að þeir sigra sem
heldur kjósa að efna til blóðbaðs en afsala sér valdi og
fríðindum: mun þeirra smán lengi uppi, hvernig sem fram-
vinda mála verður.
Atburðir í Póllandi og Kína segja mismunandi sögur um
mikið breytingaskeið sem hafið er í þeim heimshluta sem
Kommúnistaflokkar hafa stýrt. En meðan kosningar í Pól-
landi minna á það að breytingar geta þar orðið hraðari og
djúptækari en nokkurn grunaði fyrir skemmstu, þá minnir
blóðbaðið í Peking á þann gamla og dapurlega sannleika,
að öll þróun til lýðræðis er erfið og að valdahópar gefa ekki
eftir fyrr en í fulla hnefa.
Andlát Khomeinis
Nú þegar Khomeini erkiklerkur í íran er allur er ástæða til
að rifja það upp á hve hæpnum vonum eru einatt reistar þær
vonir sem menn cjera sér um byltingar í þriðja heiminum.
Keisarastjórnin í Iran varð reyndar fáum harmdauði, enda
hafði hún beitt andstæðinga sína illræmdum aðferðum. En
klerkaveldið sem við tók hefur reynst enn grimmara og hefur
sannað, að fátt er hættulegra nútímanum en hreintrúar-
stefna sem telur alla sem öðru trúa Satans börn - og hefur
fengið vald og byssustingi til að fylgja þeirri sannfæringu
eftir.
Þróunin í íran minnir á fleira: ekki síst það að það er úrelt
sjónarmið (og hefur reyndar altaf verið hæpið) að rekja
atburði í einstökum ríkjum þriðja heimsins fyrst og síðast til
hagsmuna risaveldanna tveggja - og taka afstöðu til þeirra
eftir því hvort þeirra græðir eða tapar á framvindu mála.
Heimurinn er ekki tvískiptur heldur margskiptur og hvert ríki,
hver-bylting, hver umskipti, heimta það fyrst og síðast af
mönnum að þeir átti sig á forsendum á hverjum stað.
áb
KLIPPT OG SKORIÐ
Á kennaraþingi
Svavar Gestsson menntamála-
ráðherra flutti ræðu á þingi
Kennarasambands íslands sl.
laugardag, sem hlýtur að vekja
athygli í ljósi nýgerðra kjara-
samninga við kennara, sparnaðar
sem hvergi verður óvinsælli en í
skólum og fleiri hluta.
í upphafi minnti Svavar á það
hugðarefni sitt að „færa skólann
ofar á forgangslista þjóðfélags-
ins“ eins og hann hefur oftar en
ekki að orði komist. Hann kvaðst
stoltur af aðalnámsskrá grunn-
skóla sem og af frumvörpum og
lagabreytingum þar sem fram
kæmi „stefna okkar“ - „með að-
ild foreldra að grunnskólastarf-
inu í stórauknum mæli, með aðild
kennara að stjórnum skólanna,
með sjálfstæði skólanna og með
því að kennarar geti stundað nám
og endurmenntun samhliða starfi
sínu og að tekið sé fullt tillit til
þess að við viljum byggja ísland
allt og að skólastefna er óhjá-
kvæmilegur þáttur byggða-
stefnu.“. Hann minnti á fleira -
m.a. könnun á viðhorfum fólks til
þess hvað það telur forgangs-
verkefni í skólamálum, sem
menntamálaráðuneytið hefur
efnt til og annað sem ráðherra
hefur áður lýst sem viðleitni til að
skapa nauðsynlega þjóðarsam-
stöðu um skólann.
Hvar eru
peningarnir?
En svo kemur að hinum fjár-
hagslega hvunndagsleika: fátt
gerist í skólamálum nema fé komi
til, og áform menntamálaráð-
herra fá yfir sig þá köldu gusu að
nú eiga allir að spara. Og þó að
niðurskurður í grunnskólastarfi
sýnist ekki skelfilega hár (ráð-
herra talar um að spara skuli 100
krónur af hverjum 5000), þá gerir
hann sér bersýnilega grein fyrir
því að slíkur niðurskurður hefur
mjög lamandi áhrif á alla sem til
hugsa. Málsvörn hans verður á
þessa leið:
„En hvað þýðir hafa uppi stór
áform í skólamálum á sama tíma
og það á að spara? Tilgangur
okkar með því starfi sem við höf-
um unnið á undanförnum mán-
uðum er að skapa þjóðarsam-
stöðu um heildarstefnu í skóla-
málum. Ef okkur auðnast að ná
þessari samstöðu þá verður
auðveldara í framtíðinni að verja
skólakerfið fyrir ósanngjörnum
niðurskurði. Gerum okkur grein
fyrir því að þeir eru fáir sem í raun
og veru þora að kalla á aukið fé til
samneyslu og félagslegrar þjón-
ustu hér á landi. Gerum okkur
grein fyrir því að eftir áralangt
tfmabil frjálshyggjunnar er nið-
urskurður vinsælli í munni
stjórnmálamanna en sókn til
aukinnar félagslegrar þjónustu.
Gerum okkur grein fyrir því pól-
itíska umhverfi sem við höfum
hrærst í á undanförnum árum og
erum stödd í um þessar mundir.
Pess vegna þurfum við á öllum
okkar kröftum að halda til þess
að verja skólann og innifiald
hans.“
Kvölin og völin
Vafalaust er margt til í þessu -
svo langt sem það nær. Frjáls-
hyggjunni hefur að vísu ekki tek-
ist sú aðför að „þjóðarsamstöðu
um skóla“ sem lýsti sér í marg-
skonar hvatningu til einkavæð-
ingar, þótt einhver gól séu áfram
upp rekin í þá veru. En hitt er
rétt, að það er sunginn mikill kór
og margradda um nauðsyn „nið-
urskurðar á ríkisútgjöldum" -
sem er afar erfiður viðureignar,
vegna þess að allir taka undir
hann - þangað til komið er að því
sviði sem þeir starfa á sjálfir eða -
sem þeir að öðru leyti láta sér
annt um. Óþarfaútgjöldin - það
eru hinir.
En menn eru ekki lausir allra
mála þó að minnt sé á slíkar
staðreyndir. Vandi ráðherra er
sá, að þeir hafa, hvað sem góðum
vilja líður, tilhneigingu til að
hörfa undan þverstæðunum í al-
menningsálitinu („minni útgjöld
- meiri þjónustu“) í stað þess að
taka af skarið og „forgansraða“
hiklaust: hér spörum við veru-
lega, hér spörum við alls ekki. Ef
það er ekki gert, þá standa menn
uppi með ekki mikið anriað en að
þeir séu þó skárri en íhaldið var
eða væri. Sem er rétt - en ekki
nóg, eins og mörg dæmi úr pólit-
ískri sögu sanna. Menntamála-
ráðherra virðist gera sér grein
fyrir þessari hlið málsins - það
kemur fram m.a. undir lok ræðu
hans þegar hann segir um áform
og veruleika: „Það er alveg fulll-
jóst að sá mikli metnaður fyrir
hönd menntamálanna sem við
höfum byggt upp á undanförnum
mánuðum í menntamálaráðu-
neytinu verður ekki að veruleika
nema stjórnvöld hafi kjark til
þess að stöðva framsókn gróða-
aflanna".
Eiga ráðuneytin
að semja sjálf?
Svavar Gestsson vék einnig að
kjaradeilum undanfarinna mán-
uða í ræðu sinni á kennaraþingi.
Hann kvaðst vilja mæla með
breyttum vinnubrögðum beggja
aðila - og að því er varðar hlut
ríkisins sagði hann þetta:
„Fagráðuneytin eiga að vera
mikið sterkari í samningum en
þau hafa verið. Raunar væri eðli-
legast að mínu mati að mennta-
málaráðuneytið færi með samn-
inga fyrir sitt fólk í einstökum at-
riðum. Ég fullyrði að það yrði
báðum aðilum fyrir bestu þegar
fram í sækir og þá ætti að minnsta
kosti að vera auðveldara að koma
í veg fyrir það að samskiptaörð-
ugleikar sem oft stafa af misskiln-
ingi og vanþekkingu lengi kjara-
deilur svo vikum skiptir... Ég tel
reyndar að ráðuneytin eigi að
hafa meira sjálfstæði um sinn
fjárhag samkvæmt fjárlögum
hverju sinni, og að þetta sjálf-
stæði eigi síðan að færa út í um-
dæmin og til stofnana og undir-
stofnana."
Það er athygli vert að fá fram
slík sjónarmið - þau hljóma ekki
ilia við fyrstu sýn, hvað sem slíkt
fyrirkomulag annars gæti þýtt í
raun og veru. í þessu dæmi hér er
sjálfsagt um vissan enduróm að
ræða af því viðhorfi, að æskilegt
hefði verið að semja við alla
kennara landsins á einu bretti en
ekki í samfloti við aðra og þó í
þrennu lagi eins og raun varð á á
liðnum mánuðum.
áb.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgofandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fréttastjórl: LúövíkGeirsson.
Aörlr blaöamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guömundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ.
Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), PorfinnurÓmarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofuatjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: OlgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjórl: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgrelðslustjórl: Bjöm Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innhelmtumaöur: Katrin Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, rltstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýslngar: Síðumúla6, símar681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 90 kr.
NýttHelgarblað: 140kr.
Áskriftarveröámánuði: 1000kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Mlðvlkudagur 7. júní 1989