Þjóðviljinn - 16.02.1990, Blaðsíða 21

Landbúnaðarstefnan - Landbúnaðarstefnan - Landbúnaðarstefnan - Landbúnaðarstefnan
Hagfræðingar Háskólans,
hærra upp og lengra fram
GunnlaugurJúlíusson, hagfræðingur Stéttarsambands bænda, svarar
Þórólfi Matthíassyni, Hagfræðistofnun Háskóla Islands
í Þjóðviljanum þann 9. febrúar
sl. birtist grein eftir Þórólf Matt-
híasson, lektor í hagfræði við Há-
skóla íslands. Tilefni greinarinn-
ar er viðtal við undirritaðan sem
birtist í Þjóðviljanum þann 2. fe-
brúar. [ viðtalinu voru færð rök
fyrir því að þeir útreikningar sem
Guðmundur Ólafsson viðskipta-
fræðingur vitnaði til í sjónvarps-
og blaðaviðtölum um miðjan jan-
úar og voru frá Þórólfi komnir,
væru meira en lítið hæpnir.
Niðurstaða Guðmundar var m.a.
sú að íslenskir launþegar þyrftu
að vinna einn til tvo klukkutíma á
dag aukalega vegna þess sér-
staka oks sem íslenskur land-
búnaður legði á herðar þeirra.
Nú hlýt ég í upphafi að fagna
því sérstaklega að fá viðbrögð frá
Þórólfi við fyrrnefndu viðtali.
Það hefur ekki reynst auðvelt að
koma á tjáskiptum við þá hag-
fræðinga Háskólans sem hafa lagt
orð í belg um landbúnaðarmál.
Skiptir þá ekki máli hvort um er
að ræða blaðagreinar, opna fundi
eða samræður í útvarpi og sjón-
varpi.
Hitt er svo annað mál að ég tek
ekki undir það sjónarmið Þórólfs
að það hefði sparað okkur báðum
„ónæði, vinnu og ergelsi“ ef ég
hefði kannað rök hans fyrir
gagnrýninni í persónulegu við-
taii.
í fyrsta lagi hef ég hvorki haft
af því ónæði né ergelsi að standa í
þessum skoðanaskiptum, en þyk-
ir leitt ef Þórólfur hefur orðið
fyrir hnjaski þeirra vegna. Hvað
vinnuframlagið varðar þá tel ég
ekki eftir mér að eyða í þetta
nokkrum tíma, ekki síst með til-
liti til þeirra fullyrðinga sem hafa
verið settar fram.
í öðru lagi er þessi umræða
komin á það stig að henni verður
ekki eytt með einu persónulegu
viðtali. Þegar Þórólfur hefur það
t skimpingi að eðlilegt sé að
langan tíma taki að uppgötva
„grundvallar reikniskekkjur“ og
slíkt ætti ekki að gerast nema
einu sinni eða tvisvar á öld þá vil
ég í framhaldi af því bera fram þá
frómu ósk að aðra eins talnameð-
ferð og hér er um að ræða þurfi ég
ekki að sjá a.m.k. það sem eftir
er af þessari öld. Þórólfur undrast
að starfsmenn bænda hafi ekki
haft samband við sig til að
sannreyna aðferðir og reikni-
grundvöll. Mér finnst það á sama
hátt undrunarefni að reikni-
grundvöllur sé ekki sannreyndur
við þá sem gerst þekkja til áður
en útreikningur hefst. Síðan er
málum þannig háttað að það
tekur því ekki að fara ofan í kjöl-
inn á öllu því sem birtist á prenti
um landbúnaðarmál og ætla sér
þá dul að reyna að leiðrétta allar
missagnir og misskilning, smáan
og stóran, sem fram er settur í
ræðu og riti. Ritið Vísbending er
ekkert sérstakt þungaviktarrit í
mínum huga hvað varðar áróð-
ursmátt. Hitt er svo annað mál
þegar farið er að nota þessa út-
reikninga til margvíslegra útlegg-
inga í stærstu og áhrifamestu fjöl-
miðlum landsins varðandi þá
meintu áþján sem launþegar hafa
af framleiðslu landbúnaðaraf-
urða á íslandi. Þar sem Þórólfur
hefur ekki mótmælt þeirri túlkun
Guðmundar Ólafssonar viðskipt-
afræðings í sjónvarpi og DV nú í
janúar á niðurstöðum hinnar
„saklausu tilraunar“ hans, að
hver launþegi landsins sé að
vinna einn til tvo klukkutíma
aukalega á dag árið um kring
vegna bænda, þá hlýtur hann að
bera á þeim nokkra ábyrgð.
Miklu veldur sá sem upphafinu
veldur.
Aðeins meiri
nákvæmni
í grein sinni talar Þórólfur í
upphafi um að „heildarverðmæti
landbúnaðarafurða skv. skil-
greiningu Hagstofu íslands
yrði...“ en síðan er rætt um að
„heildsöluverð landbúnaðaraf-
urða að viðbættum niður-
greiðslum...“. Áður er sagt „mat
ég heildsöluverðmæti landbún-
aðarafurða...“. Hér er lagt að
jöfnu heildarverðmæti til fram-
leiðenda og heildsöluverð. Von-
andi er hér um að ræða fljótfærni
eða hugsanaskekkju, en heildar-
verðmæti til bænda og heildsölu-
verð afurðanna er sinn hver hlut-
urinn eins og allir eiga að vita.
Heildsöluverð er verð til fram-
leiðenda að viðbættum vinnslu-
og dreifingarkostnaði. Svona
lagað virkar ekki traustvekjandi
og á ekki að sjást.
í öðru lagi vil ég benda á að í
Vísbendingargreininni er vitnað í
bókina „Jordbrukspolitiken i de
Nordiska lándema“ bls 122, þar
sem hið sænska PSE (Producer
Subsidy Equivalent) er gefið
upp, en það notar Þórólfur til að
meta innflutningsvernd í íslensk-
um landbúnaði. Hið sænska PSE
er 54.4% (hækkað í 55% í
Vísbendingar-greininni). Nú ber
hinsvegar svo við að í þessari
grein er heildarstuðningur hins
opinbera talinn 53% afheildsölu-
verðmæti landbúnaðarafurða í
Svíþjóð. Þegar fyrrnefnd bók er
skoðuð, þá kemur í ljós að á bls.
123 er gefið upp hið sænska CSE
(Consumer Subsidy Equiva-
lent)!! og er það 53.4%. Hér virð-
ist því vera ruglað saman PSE og
CSE útreikningum og er það
varla til eftirbreytni. Til frekari
skýringar mun ég gefa hér upp
formúlur þær sem PSE og CSE
eru reiknuð eftir:
PSE = Q (PD - PW) + DP - L +
B
CSE = -C(PC - PW) + G
Skýringar: Q = framleiðslu-
magn; C = heildarneysla; PD =
verð innanlands; PC = verð til
neytenda; PW = viðmiðunar-
verð; DP = beinar greiðslur til
bænda; L = skattar sem fram-
leiðendur greiða (beinir og
óbeinir); B = aðrar fjármagns-
tilfærslur til bænda; G = fjár-
magnstilfærslur til neytenda (nið-
urgreiðslur).
Það er ljóst af framanskráðu að
mikill munur er á þeim útreikn-
ingum sem liggja að baki PSE og
CSE. Það ætti því að vera ljóst að
ömögulegt er að nota niðurstöðu
úr þessum ólíku formúlum á
sama talnagrunn.
Mælir PSE / CSE
kostnað eða ekki?
f greinum Þórólfs og ýmsum
útafleggingum þar af er ætíð rætt
um niðurstöðu PSE útreikning-
anna sem mat á kostnaði samfé-
lagsins og neytenda af þeirri inn-
flutningsvernd sem landbúnaður-
inn býr við. Þegar texti fyrr-
nefndrar bókar er skoðaður kem-
ur allt annar skilningur fram. Þar
er margítrekað að þessar mæliað-
ferðir leggja ekki mat á kostnað
samfélagsins heldur meta út-
reikningarnir einungis fjár-
magnstilfærslur í þjóðarbú-
skapnum (sjábls. 17,119 og 123).
Á þessu er mikill munur. Því eru
fyrrgreindar fullyrðingar um
kostnað neytenda vegna inn-
flutningsverndar mjög í ósam-
ræmi við þær skilgreiningar sem
tilvitnaðar heimildir leggja þunga
áherslu á.
Talnalegur
bakgrunnur
Þórólfur skýrir út talnalegar
forsendur sem liggja að baki út-
reikningum hans og er það vel.
Ekki verður þó hjá því komist að
gera athugasemdir við þær.
í fyrsta lagi metur hann
heildarverðmæti (heildsölu-
verð!!) landbúnaðarafurða kr
14,1 milljarð fyrir árið 1989. Það
er því miður of hátt. Samkvæmt
verðmætaáætlun fyrir verðlagsár-
ið 1988/1989 var heildarverðmæti
þeirra landbúnaðarafurða sem
lagðar eru til grundvallar útflutn-
ingsbótum 12,5 milljarður. Við
PSE/ CSE útreikningana skal
einungis taka mið af þeim inn-
lendu vöruflokkum sem einnig
má finna á heimsmarkaði og
njóta því innflutningsverndar.
í viðbót við „landbúnaðaraf-
urðir í skilningi framleiðsluráðs-
laganna" vill Þórólfur taka með
aðrar greinar s.s. tekjur af ferða-
þjónustu og fiskeldi, tekjur af
framleiðslugreinum sem hafa
ekkert með innflutningsvernd né
opinbera verðskráningu að gera.
Það vill segja að samkvæmt þess-
um rökum ætti staða íslensks
landbúnaðar mælt með hinu
sænska PSE að versna eftir því
sem fleiri ferðamenn gista hjá
bændum og eftir því sem hlunn-
indi skila meiri tekjum. Rökleysa
slíkra fullyrðinga ætti að vera
hverjum manni auðsæ.
Til að finna heildarverðmæti
þeirra afurða sem njóta inn-
flutningsverndar verður því að
draga frá fyrrgreindri upphæð
(12,5 millj.) verðmæti hlunninda
(t.d. æðardún og stangveiði) sem
eru samtals að verðmæti kr 711
millj. og seldra hrossa innanlands
og erlendis, sem er samtals um
kr. 200 milljónir. Því er saman-
lagt framleiðsluverðmæti þeirra
afurða sem hægt er að segja að
njóti innflutningsverndar (mat-
væla) 12,5 - 711 - 200 eða um 11.6
milljarðar, (verð til bænda á
meðalverði verðlagsársins 1988/
89).
Eru niður-
greiðslur hluti af
framleiðenda-
verði?
Þórólfur leiðir að því rök að
niðurgreiðslur eigi að teljast hluti
af verði til framleiðenda í þessu
uppgjöri. Þau rök eru hæpin í
mínum augum, svo að ekki sé
meira sagt. Það skal skýrt nánar
út hér.
í upphafi er rétt að gera sér
grein fyrir helstu stærðum í þessu
sambandi. Niðurgreiðslur á land-
búnaðarafurðir voru samtals um
kr. 4,1 milljarður, þegar miðað
var við heilt ár á verðlagi í sept. sl.
Á sama tíma nam innheimta sölu-
skatts af sölu sömu afurða um kr.
3,8 milljarða, þegar hann er met-
inn eins nákvæmt og hægt er.
Niðurgreiðslur umfram sölu-
skattsálagningu á landbúnaðaraf-
urðir voru því tiltölulega litlar á
sl. verðlagsári. Hins ber aftur á
móti að geta að um nokkum mis-
mun er að ræða milli kjötgreina,
þ.e. niðurgreiðslur á lambakjöti
eru hlutfallslega hærri en á öðr-
um kjöttegundum.
En eru niðurgreiðslur hluti af
verði til framleiðenda? Ríkið
lagði söluskatt (matarskatt) á
innlend matvæli til að draga úr
söluskattssvikum á smásölustigi.
Á sama tíma var ákveðið að auka
niðurgreiðslur (endurgreiða
söluskattinn) til að verðáhrif
hans yrðu sem minnst. Hafði það
áhrif á verð til bænda? Nei, ekki
nokkurn skapaðan hlut. Ef nið-
urgreiðslur yrðu felldar niður og
virðisaukaskattur afnuminn af
landbúnaðarafurðum skipti það
sáralitlu máli fyrir uppgjör land-
búnaðarpakkans í heild sinni,
enda þótt innbyrðis verðhlutföll
myndu raskast, það er allt annað
mál. En samkvæmt reikniaðferð-
um Þórólfs myndi það breyta nið-
urstöðum PSE mælinganna veru-
lega fyrir landbúnaðinn í heild
sinni. Hvaða rök eru fyrir því?
Við getum tekið annað dæmi.
Launþegahreyfingar semja við
ríkið um að auka niðurgreiðslur á
matvæli til að mæta vísitöluhækk-
unum og lækka útgjöld heimil-
anna (t.d. s.l. vor). Hvaða áhrif
hefur það á verð til fram-
leiðenda? Engin, en gæti hins
vegar stuðlað að söluaukningu.
Því er fráleitt að reikna niður-
greiðslur sem hluta af verði til
framleiðenda í þessu uppgjöri.
Að lokum má benda á hvernig
samanburðurinn yrði við þau
lönd sem leggja ekki virðis-
aukaskatt á matvæli (og þurfa
þess vegna ekki að niðurgreiða
hann) ef þessum aðferðum væri
beitt.
Ég hafna því algjörlega þeim
röksemdum að niðurgreiðslur
megi færa sem hluta af verði
framleiðenda í þessu uppgjöri.
Kynbætur ali-
fugla og svína
Þórólfur slær þeirri fullyrðingu
fram að innflutningur á afurða-
meiri stofnum til alifugla- og svín-
aræktar hafi ekki komið til greina
í hugum bænda fyrr en farið var
að tala um innflutning þessara
afurða. Þessar fullyrðingar eru
dæmi um þá drauga sem ríða hús-
um í umræðu um landbúnaðar-
mál innan Háskóla íslands og
setja mark sitt á það sem þaðan
kemur og er þessi fullyrðing ekk-
ert einsdæmi um slíkt. Erfðaefni
til notkunar í alifuglarækt hefur
verið flutt til landsins um árat-
ugaskeið. Á hinn bóginn að-
hylltust þeir framleiðendur sem
stunda alifuglarækt frjálsa sam-
keppni til skamms tíma en sam-
vinna um ýmis mál, s.s. kynbæt-
ur. var minni en eðiilegt má telj-
ast. Ekki má heldur gleyma þætti
yfirvalda í þessu máli. Því hefur
innflutningur á erfðaefni ekki
verið eins árangursríkur og
möguleiki var á. Líkur benda
hins vegar til þess að samstaða
hafi náðst milli framleiðenda um
framtíðarskipan þessara mála,
þannig að markvissari vinna
muni eiga sér stað hér eftir en
hingað til.
Ljósm. Jim Smart.
Innflutningur á svínasæði hef-
ur verið bannaður af sjúkdóma-
hættu, en með góðri reynslu af
fyrirkomulagi við innflutning
holdanauta- sæðis er nú að verða
það breyting á.
Höfundur rang-
túlkar eigið verk
Hér að framan hefur verið
vitnað allnákvæmlega í ýmsar til-
vitnanir í bókina „Jordbrukspoli-
tiken i de Nordiska lánderna".
Slíkur sparðatíningur er kannske
óþarfur í ýmissa augum, en fyrir
þessum tilvitnunum er nokkur
ástæða. Bók þessi er árangur af
starfi nefndar fagmanna sem fékk
árið 1987 það verkefni hjá Nor-
rænu ráðherranefndinni að meta
ýmis áhrif landbúnaðarstefnunn-
ar á Norðurlöndum á þjóðarbú-
skap viðkomandi landa. Þessi
nefnd var skipuð fulltrúum frá
öllum Norðurlöndum, ísland þar
með talið. Annar fulltrúi íslands í
nefndinni var Þórólfur Matthías-
son. Þess er þó getið í formála að
eiginlega sé ekkert skrifað um ís-
land. Ekki er þess getið um
ástæður þess að ísland hafi átt
léttvægari aðild að þessari nefnd
en hinar Norðurlanda- þjóðimar.
Því er hvergi að sjá efni frá ís-
landi í texta né tölulegar upplýs-
ingar í töflum. Hefði það þó verið
upplagt tækifæri fyrir áhugamenn
um landbúnaðarmál að starfa
með norrænum starfsbræðmm að
þessu verkefni og væri fróðlegt að
fá upplýsingar um hvers vegna
það tækifæri var ekki nýtt. Þetta
er miður, því að vissulega hefði
verið að því gífurlegur fengur að
fá unnar upp margháttaðar tölu-
legar upplýsingar um íslenskan
landbúnað og lagt mat á landbún-
aðarstefnu okkar í samvinnu og
samráði við fagmenn á hinum
Norðurlöndunum. Þá hefði Þór-
ólfur kannski sloppið við það
„ónæði, vinnu og ergelsi" sem
hann hefur haft af þessum
skoðanaskiptum, og bændur
sloppið við að standa undir til-
hæfulausum fullyrðingavaðli, en
grundvöllur hefði aftur á móti
getað skapast fyrir alvöru um-
ræðu um þessi mál og raunhæfum
samanburði við nágrannalönd. Á
þetta er minnst hér þar sem Þór-
ólfur Matthíasson, tilgreindur
sem einn höfunda, hefur síðan
yfirfært niðurstöður og út-
reikninga úr bókinni yfir á ís-
lenskar aðstæður með þeirri ná-
kvæmni og af þeirri þekkingu
sem rakið hefur verið hér að
framan.
Hærra upp og
lengra fram
Eins og minnst hefur verið
áður á hafa hagfræðingar innan
Háskólans tekið nokkurt frum-
kvæði í umræðu um landbúnað-
armál á seinni tímum. Er það vel
að þeir beini þekkingu sinni og
starfsorku til að rýna í þau mál
öll, ekki mun af veita. Á hinn
bóginn hefur nokkuð þótt skorta
á að umræðan stæðist þær kröfur
sem gera verður til þess sem
starfsmenn Háskólans láta frá sér
fara. Er það miður. Hitt verður
aftur á móti að vona að sótt verði
hærra upp og lengra fram innan
veggja Háskólans á þessu sviði á
þann hátt sem stofnuninni sæmir.
Föstudagur 16. febrúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21