Þjóðviljinn - 23.02.1990, Síða 6

Byggðamál
Vill einhver búa úti á landi?
Kapprœðufundur Verkfrœðingafélagsins um byggðamál: Byggðastefnan hafði vinninginn
Sveinn Þórarinsson verkfræöingur og Jónas Kristjánsson ritstjóri: Ólík sjónarmið og kannski ósættanleg.
Mynd: Kristinn.
Ólafur Gunnarsson í pontu: Ekki ætlast til þess að landinu öllu verði
haldið í byggð, en við veröum að nýta byggðina skynsamlega. Mynd:
Kristinn.
Aað láta markaðsöflin ráða
búsetu í landinu eins og Jónas
Kristjánsson vill eða á að vinna
gegn fyrirsjáanlegu byggðahruni
á landsbyggðinni eins og Sveinn
Þórarinsson mælti fyrir á kapp-
ræðufundi? Jónas segir að fólk
vilji búa í Reykjavik og þá eigi að
leyfa því það, en Sveinn heldur
því fram að fólk vilji búa úti á
landi og því eigi að gera því það
kleift.
Það var kynningarnefnd Verk-
fræðingafélags íslands sem efndi
til fundarins og bauð DV-
ritstjóranum í kappræður við
Svein Þórarinsson verkfræðing á
Egilsstöðum. Skoðanir þeirra á
þessu viðkvæma máli voru eins
og svart og hvítt og umræðurnar
eftir því. í fundarlok fór svo fram
atkvæðagreiðsla um hvort halda
eigi landinu „öllu“ í byggð eður ei
og byggðastefnan hafði vinning-
inn.
Sveinn Þórarinsson hóf kapp-
ræðurnar og rakti þá erfiðleika
sem landsbyggðin á við að etja í
atvinnumálum. Rekstur útgerðar
og fiskvinnslu hefur gengið
brösuglega og víða hafa fyrirtæki
í þessum greinum farið á hausinn.
Sveinn sagði hin ytri skilyrði
leika landsbyggðina grátt. Kvóti
væri bundinn við skip en ekki
byggðir og peningjahyggja lifði
góðu lífi í kvótakerfinu.
Erfið varnarstaða
Samdráttur er í landbúnaði og
nýju búgreinarnar, loðdýrarækt
og fiskeldi, hafa víða aðeins
skapað nýjan vanda.
„Landsbyggðin er í erfiðri
varnarstöðu,“ sagði Sveinn.
Hann benti á að fólk gerði
kröfur um fjölbreyttara atvinnu-
líf og betri þjónustu en er að finna
víðast úti á landi. Þetta lýsir sér
ekki síst í því að hlutfall ungs
fólks er hátt meðal þeirra sem
flytja á mölina í Reykjavík, þar
sem þjónusta er að mörgu leyti
mun betri en víða úti á lands-
byggðinni. En það á sér sínar
skýringar.
„Reykjavík hefur mun meiri
tekjur á íbúa heldur en nokkurt
annað sveitarfélag á landinu. Á
meðan kaupstaðir hafa að með-
altali 53 þúsund krónur í tekjur á
íbúa hefur Reykjavík 88 þúsund
krónur. Auk þess er Reykjavík
mun hagkvæmari rekstrareining
en önnur sveitarfélög í landinu.
Það er engin furða þótt Davíð
þurfi ekki að taka lán,“ sagði
Sveinn.
Greiðari samgöngur
„Það verður að draga úr þeirri
togstreitu sem er til staðar milli
höfuðborgar og landsbyggðar og
jafna aðstöðu íbúanna.
Þegar fólk flytur suður skilur
það eftir gífurlegar fjárfestingar
bæði í íbúðarhúsnæði og í at-
vinnufyrirtækjum og það er
óhagkvæmt. Það er ekki nóg með
að fjárfestingar séu skildar eftir,
það verður eitthvað að koma í
staðinn fyrir þetta fólk.
Til þess að snúa þróuninni við
er mikilvægt að samgöngur verði
greiðar allan ársins hring svo
skapa megi stærri félagslegar
heildir og þjónustusvæði.
Við á landsbyggðinni verðum
sjálf að bæta stöðu landsbyggðar-
innar, aðrir gera það ekki fyrir
okkur. En baráttan verður erf-
ið,“ sagði Sveinn.
Herkostnaðurinn
Það kvað við allt annan tón í
ræðu Jónasar Kristjánssonar.
Hann vitnaði í þá röskun á búsetu
sem varð þegar Norðmenn tóku
sig upp og fluttu til íslands fyrir
1100 árum og sagði þá röskun
hafa haft jákvæðar afleiðingar.
Hann greindi einnig frá þeim
gífurlegu fólksflutningum sem
hafa orðið frá landsbyggð til
Reykjavíkur á þessari öld, en
sagðist telja að sú þróun hefði
staðnað um 1960 vegna þess að
ríkisvaldið hefði gripið í
taumana. Það telur Jónas hafa
verið hið mesta óheillaspor og
finnur afskiptum ríkisvaldsins af
búsetu allt til foráttu.
„Þessi röskun hefði átt að fá að
halda áfram óhindrað, án af-
skipta ríkisins á kostnað skatt-
greiðenda. Þá væru kannski þús-
und ríkir bændur í landinu í stað
þeirra fjögurra þúsunda býla sem
nú eru.“
Jónas taldi herkostnað ríkisins
og skattgreiðenda af viðspyrnu
gegn búseturöskun í dreifbýli
kosta 15 miljarða króna á ári.
Þessari umdeildu tölu var mót-
mælt harðlega síðar á fundinum
eins og vænta mátti.
Byggðagildra
Jónas telur einnig að draga eigi
verulega saman í sauðfjárrækt
vegna náttúruverndarsjónarmiða
og vill heiðar íslands allar jafn
blómlegar og Hornstrandir eru
nú eftir áratuga fjarveru
sauðkindarinnar.
„Byggð í sjávarplássum er
miklu flóknara dæmi og þar er
fátt um afdráttarlaus svör. Sjá-
Jónas Kristjánsson:
Hættum að skipuleggja
og látum markaðslög-
málin ráða búsetu
varplássin hafa að meðaltali hald-
ið sínum hlut, en það er engin
ástæða til þess að syrgja það þótt
röskun verði í búsetu þar. Það
hefur gerst áður,“ sagði Jónas og
nefndi Dritvík á Snæfellsnesi til
sögunnar. Þar var blómleg ver-
stöð fyrrum.
Jónas hélt því fram að stofnan-
ir og sjóðir á vegum ríkisins veittu
ódýr lán og styrki til þess að halda
vonlausum fyrirtækjum á lands-
byggðinni gangandi. Þessa „góð-
gerðarstarfsemi byggðastefnunn-
ar“ kallaði Jónas byggðagildru.
„Þessi stefna þjónar ekki far-
sæld heimamanna, hún gerir
endalok þessara byggða bara enn
hrikalegri en ella. Ef ekki hefði
verið rekin þessi byggðastefna
hefði þessi harmleikur ekki orðið
á Patreksfirði. Þá hefði Hofsós
líka getað lognast friðsamlega út
af. En byggðastefnan gerir það
að verkum að þegar fólk flytur til
höfuðborgarsvæðisins fer það
ekki slyppt og snautt, heldur
skuldugt upp fyrir haus,“ sagði
Jónas.
Víglínan
í Kvosinni
Hann mælti fyrir því að ríkið
hætti að skipta sér af búsetu.
Leggja ætti niður „byggðagildr-
una“, gefa sölu veiðileyfa frjálsa
og afnema bann við innflutningi
landbúnaðarvara.
„Fólk á að fá að búa þar sem
það vill sjálft. Víglína íslenskrar
byggðastefnu gagnvart útlöndum
er í Kvosinni. ísland stendur og
fellur með byggð í Reykjavík,“
sagði Jónas.
Síðar á fundinum sagði hann
að fslendingar ættu að hætta að
skipuleggja alla skapaða hluti,
hætta að skrá gengi krónunnar og
láta markaðinn einfaldlega um að
ráða þróuninni. Best væri að láta
hlutina sjá um sig sjálfa.
„Mér ofbýður málflutningur
Jónasar," sagði Sveinn í svan
sínu við ræðu ritstjórans.
„Jónas segir að fólk eigi að búa
þar sem það vill búa, en stað-
reyndin er sú að fólk vill búa úti á
landi. Það verður að gera því það
kleift með því að efla atvinnulífið
og stækka þjónustusvæðin með
því að bæta samgöngur," sagði
fulltrúi landsbyggðarinnar.
Farinn til
Svíþjóðar!
Fundarmenn létu ekki segja
sér það tvisvar þegar mælenda-
skrá var opnuð. Sautján manns
tóku til máls á fundinum og komu
fram hinar fjölbreytilegustu
skoðanir á fundarefninu.
Hermann Ólafsson tók undir
þá skoðun Jónasar að víglína ís-
lenskrar byggðastefnu væri í
Kvosinni og lýsti yfir því að hann
væri á förum til Svíþjóðar.
„Ég er búinn að fá nóg,“ sagði
Hermann.
Sveinn Þórarinsson: Fólk
vill búa úti á landi ogþví
áað gera þvíþað kleift.
Verður að jafna aðstöðu
íbúanna
Ýmsum fullyrðingum Jónasar
var mótmælt, meðal annars þeirri
að ofbeit væri ástæða gróður-
eyðingar. Þá kom Egill Jónsson
frá Seljavöllum og mótmælti út-
reikningum Jónasar á kostnaði
við að halda uppi landbúnaði.
„Það er ekki eðlilegt að bera
saman flutninga landnámsmanna
til íslands og flutninga Ólsara til
Reykjavíkur. Landnámsmenn-
irnir höfðu aðeins frá moldarkof-
um að hverfa.
Spurningin um hvort halda eigi
öllu landinu í byggð er líka alveg
ónothæf. Það er enginn að tala
um það, en við verðum að nýta
byggðina skynsamlega,“ sagði
Ólafur Gunnarsson fram-
kvæmdastjóri frá Ólafsvík.
Bjarni Einarsson, aðstoðarfor-
stjóri Byggðastofnunar, tók
undir með Ólafi og sagði að eng-
inn væri að tala um að halda
byggð óbreyttri.
„Auðlindir okkar finnast um
allt land og til þess að geta nýtt
þær verðum við að halda byggð
vítt og breitt. Forsendan fyrir því
er sú að koma upp vaxtarsvæðum
með því að bæta samgöngur. Það
er sú byggðastefna sem er til um-
ræðu í dag,“ sagði Bjarni.
Flottamanna-
búðirnar
Fundurinn í Norræna húsinu
komst ekki að neinni sameigin-
legri niðurstöðu um hvort reka
eigi byggðastefnu og þá hvernig.
Enda ekki á hvers manns færi að
sætta sjónarmið Jónasar Krist-
jánssonar og fulltrúa landsbyggð-
arinnar. Sjónarmið þeirra síðar-
nefndu urðu að vísu ofaná á fund-
inum.
En það getur engum dulist að
vandinn er fyrir hendi og hann
verður að leysa. Vandi lands-
byggðarinnar snýr ekki síst að
ungu fólki og ungur rafmagns-
verkfræðingur, Þröstur Jónsson,
fær hér síðasta orðið:
„Ungu fólki úti á landi fækkar.
Ég er einn þeirra sem eru komnir
í flóttamannabúðirnar hér í
Reykjavík vegna þess að ég fæ
ekki starf við mitt hæfi úti á landi.
En ég bíð bara eftir því að komast
aftur út á land.“ -gg
Rekstrartekjur nokkurra sveitarfélaga árið 1988
Krónur á íbúa
Reykjavík Kópavogur Keflavlk Akranes isafjöróur Akureyri Nesk.staöur Vestm.eyjar
Eins og fram kom í máli Sveins Þórarinssonar eru rekstrartekjur sveitarfélaga mjög misjafnar. Reykjavík
hefur algjöra sérstöðu og heldur henni þegar rekstrargjöld hafa verið dregin frá. Hefði Akranes sömu
upphæð og Reykjavík hefur á íbúa til ráðstöfunar í framkvæmdir og fjárfestingar, myndi framkvæmdafé
bæjarins aukast um hátt í þriöjung.
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 23. febrúar 1990