Þjóðviljinn - 23.02.1990, Síða 17

5 ÚR RÍKI p ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON SKRIFAR
NÁTTÚRUNNAR
Frostið er undrasterkt
Pað er alkunna að hvorki
þykkustu vatnsrör né harðasta
gler stenst þann þrýsting sem til
verður ef vatn frýs í þrengslum.
Vatn hefur þann sérkennilega
eiginleika að auka rúmmál sitt,
þenjast út, er það verður að föstu
efni. Rúmmálsviðbótin er um
það bil 10% af rúmmáli vökvans.
Ahrifin á eins lítra mjólkurfernu
eru svipuð og ef við reyndum að
þvinga 100 millilítra - einn desi-
lítra - eða sæmilegan sopa af
mjólk í stútfullt flátið.
Vatn er, eins og allir vita, eitt af
aðalöflunum sem vinna á yfir-
borði jarðar. Þar kemur til rof-
máttur rennandi vatns en einnig
áðurgreindur eiginleiki vökvans.
Hann veldur frostveðrun í bergi
(og mannvirkjum!) og frostþen-
slu í jarðvegi og lausum jarð-
lögum. ísland er svo sannarlega í
klóm frostveðrunar og frostþen-
slu, því það er ekki einasta úrk-
omusamt á landinu heldur er og
frost algengt - og það sem bætir
um betur: Umhleypingasamt.
Tíð skipti milli frosts og þíðu
ýtir mjög undir frostveðrun.
Annar þáttur sem einnig hefur
mikil áhrif er ástand og útlit jarð-
laga; eða með öðrum orðum:
Hver er kleyfni bergsins og hve
sprungið er það? Gosbergið ís-
lenska, t.d. hraunin sem eru svo
algeng í berggrunninum, er alsett
sprungum. Pær komu einkum
fram þegar hraunin kólnuðu á
sínum tíma. Nú lekur vatn um
þær og svo frýs það og ís þiðnar á
víxl. Með þessu klofna bæði
björg og bergstál. Neðan hamra á
landi eru skriður úr bergbrotum
hamranna en íslenskir melar og
urðir eru alsettar margklofnum
steinum, stundum eins og að ein-
hver hafi skorið þá snyrtilega í
sneiðar eða molað með risa-
sleggju.
En frostveðrun nagar ekki
bara náttúrlegt grjót á íslandi
heldur líka mannanna verk úr
steinsteypu. Sprungumyndun er
óvenjumikil í íslenskum húsum
m.a. vegna svokallaðrar alkalí-
virkni. Vatn frýs í sprungunum
og molar steypuna. Reyndar þarf
ekki alkalívirkni því vatnið getur
sprengt út úr kverkum og rásum
sem gerðar eru í steypuna. Sú list
að hafa steinsteyptar þakrennur
við efri veggbrúnir lagðist af þeg-
ar þær tóku að molna niður. En
víða er húsagerðalist samt því
Skriðumyndun
Hamrar
(hraunlög)
Síendurtekin þíöa og margir frostdagar valda því að
þaö losnar um kletta og grjót í hömrunum. Þannig
myndast m.a skriöur í fjöllum á íslandi.
marki brennd hér á landi að
vatnsgildrur kalla á frostveðrun.
Einna hvimleiðasta frostveðr-
unin í þéttbýli á sér stað á malbik-
uðum götum, einkum í Reykja-
vík, og veldur umtalsverðri
mengun með nokkrum öðrum
orsakavöldum Hér er átt við
tjöru- og rykmengun. Því er
stundum haldið fram að nagla-
dekk séu mesti skaðvaldurinn í
þessum efnum - þau spæni upp
tjöru og bergmylsnu malbiksins.
Þrátt fyrir að sá þáttur hafi aldrei
verið rannsakaður hér, liggur í
augum uppi að nagladekk
skemma malbik að einhverju
marki. En það er líka augljóst að
frostveðrun og salt hafa mikil og
ef til vill meiri áhrif. Fyrst er til að
taka að salt hefur tærandi áhrif á
malbik - ekki endilega á tjöruna
sjálfa, heldur bindiflötinn milli
hennar og grjótmolanna í mal-
bikinu. Vatn þarf til þesssa (og af
því er nóg úti) og skýrir það af
hverju þau rök saltara meðal
gatnameistara höfuðborgarinnar
að ekki losni um tjöru undir salt-
bing í þurri geymslu gatnamála-
stjóra falla um sjálf sig. Til við-
bótar áhrifum salts á bindingu
malbiks kemur svo eðlileg frost-
veðrun og er hún ef til vill meiri
en vera þyrfti vegna þess að
mikið er um brúnir, smáraufar,
fremur grófa bergmylsnu og hol-
ur (oft vegna galla í lagningu) í
malbikuðum götum borgarinnar.
En aftur kemur saltið til sögunn-
ar.
Blandi menn saman salti og
snjó verður til svonefnd KULD-
ABLANDA sem áður fyrri var
notuð til að frysta t.d. rjómaís.
Frostið verður -15 til - 20 stig um
stund í blöndunni hver svo sem
lofthitinn er. Svellkaldur lögur-
inn, sífelldar hitasveiflur í yfir-
borði malbiksins vegna núnings-
hita frá dekkjum bíla og frysting
vatns, sem er lítt eða ekki saltb-
landað, ýtir mjög undir frost-
veðrunina. Þannig á röng stefna í
samgönumálum í borginni vegna
ofurkapps í notkun einkabíla,
óhóflegur saltaustur og sumpart
óþarfur akstur á nagladekkjum
þátt í verulegri mengun sem allt
of lítið er vitað um.
N áttúruf ræðingar
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
Laugardagsfundur ABR
ísland og EB
Umræðufundur að Hverfisgötu 105, efstu
hæð, kl. 11 f.h., laugardaginn 24. febrúar.
Rætt verður um áhrif hugsanlegrar inngöngu
íslands í EB, Evrópubandalagið. Reynt verð-
ur að svara spurningum um efnahagsleg
áhrif, pólitísk áhrif, áhrif á stöðu vekalýðs-
stéttarinnar, áhrif á atvinnulíf og byggðir
landsins. Síðast en ekki síst verður spurt
hvort nú sé verið að stíga þau skref að ekki
verði aftur snúið frá innlimun landsins í EB.
Málshefiendur verða:
Ragnar Arnalds alþingismaður og
Birgir Björn Sigurjónsson, hagfræðingur
BHMR.
Fyrirspurnir, almennar umræður.
Allir velkomnir.
Alþýðubandalagið í Reykjavík
Alþýðubandalagið Kópavogi
Fundur verður í bæjarmálaráði mánudaginn 26. febrúar n.k. í
Þinghóli, Hamraborg 11, og hefst kl. 20.30.
Dagskrá:
1. Fjárhagsáætlun Kópavogsbæjar 1990.
2. Önnur mál.
Stjórnin
Alþýðubandalagið Vestmannaeyjum
Áríðandi fundur
Alþýðubandalagsfélagar. Áríðandi fundur verður haldinn í Kreml
sunnudaginn 25. febrúar kl. 14.
Gengið verður frá lista Alþýðubandalagsins til bæjarstjórnarkosn-
inga.
Uppstillinganefnd
Alþýðubandalagið Kópavogi
Skrifstofa félagsins
verður fyrst um sinn opin frá kl. 15-18.30 mánudaga-fimmtudaga.
Félagar eindregið hvattir til að koma á skrifstofuna til að fá fróttir af
málefnum bæjarfélagsins og greiða félagsgjöldin.
Sími 41746. Stjórnin
Alþýðubandalagið Selfossi
Opið hús
Rabbfundur verður haldinn að Kirkjuvegi 7, Selfossi, laugardag-
inn 24. febrúar frá 10-12.
Baldur Óskarsson kemur á fundinn með fréttir af stóriðjumálum.
Stjórnin
Alþýðubandalagið ísafirði
Félagsfundur
verður haldinn á Hótel ísafirði sunnudaginn 25. febrúar kl. 16.00.
Ath. breyttan fundartíma.
Dagskrá:
1. Drög að framboðslista.
2. Önnur mál.
Áríðandi að allir mæti.
Stjórnin
Alþýðubandalagið Akranesi
Bæjarmálaráð
Fundur í Rein mánudaginn 26. febrúar kl. 20.30.
Dagskrá.
1. Fjárhagsáætlun.
2. Undirbúningur kosninga.
Mætumöll. Stjórnandi.
Alþýðubandalagið í Reykjavík
Umhverfi, gróðurvemd
og landnýting
Félag íslenskra náttúrufræð-
inga efnir í dag til ráðstefnu um
umhverfi, gróðurvernd og land-
nýtingu. Ellefu fyrirlesarar
ávarpa ráðstefnuna, sem stend-
ur yfir á Holiday Inn hótelinu frá
kl. 9-17.
Fyrir hádegi talar Sveinn Run-
ólfsson landgræðslustjóri um
hlutverk og störf Landgræðslu
ríkisins, dr. Jón Gunnar Ottós-
son líffræðingur fjallar um
stefnumótun í rannsóknum í
landgræðslu og skógrækt, dr.
Halldór Þorgeirsson líffræðingur
um rannsóknir og ákvarðanatöku
á sviði gróðurverndar, dr. Ólafur
R. Dýrmundsson búvísindamað-
ur um gróðurvernd með hliðsjón
af búfjárhaldi og beitarmálum og
dr. Þorsteinn Guðmundsson bú-
vísindamaður um landnýtingar-
skipulag með hliðsjón af um-
hverfinu.
Eftir hádegishlé ræðir Jón
Loftsson skógræktarstjóri um
hlutverk og störf Skógræktar
ríkisins, Brynjólfur Jónsson
skógfræðingur um skógrækt til
fjölnytja, arður og yndisauki, en
Steingrímur J. Sigfússon land-
búnaðarráðherra flytur ávarp.
Að loknu kaffihléi lýkur ráð-
stefnunni með erindi dr. Eyþórs
Einarssonar, formanns Náttúru-
verndarráðs um hlutverk og störf
ráðsins og erindi dr. Þóru Ellenar
Þórhallsdóttur líffræðings um
umhverfsiáhrif landnýtingar, auk
þess sem umræður fara fram.
Ráðstefna FÍN í Hótel Holiday
Inn er öllum opin og aðgangur
ókeypis.
ÓHT
Forval
Kjörnefnd Alþýðubandalagsins í Reykjavík minnir á að tilnefn-
ingafrestur til forvals á vali frambjóðenda ABR í komandi borgar-
stjórnarkosningum, er til fimmtudagsins 1. mars kl. 19. Tillögum
skal skilað á skrifstofu félagsins.
Alþýðubandalagið Kópavogi
Spilakvöld
Fyrsta spilakvöld í þriggja kvölda keppni verður
borg 11, mánudaginn 26. febrúar, kl. 20.30.
Allir Velkomnir.
í Þinghól, Hamra-
Stjórnin
Auglýsið í dHlil'lllHII!Lil
Þjóðviljanum ý 6813 33
Föstudagur 23. febrúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17