Þjóðviljinn - 23.02.1990, Síða 25

Dylgjum og aðdróttunum svarað
Þórólfur Matthíasson svarar Gunnlaugi Júlíussyni
Hagfræöingur Stéttarsambands
bænda, Gunnlaugur Júlíusson, gerir í
Þjóðviljanum þ. 16. 2. 1990 í löngu
máli athugasemdir við grein sem ég
skrifaði í sama blað þ. 9. 2. 1990.
Tilefni greinar minnar voru rangfærsl-
ur sem hafðar voru eftir nefndum
Gunnlaugi í viðtali í sama blaði 2. 2.
1990.
Nú er það svo að rifrildi á al-
mennum vettvangi skemmta almenn-
ingi um hríð en þykja sjálfsagt tapa
skemmtanagildi sínu þegar þau gerast
langvinn. Það er því með hálfum huga
að ég settist niður til að gera eina
tilraun til að leiða Gunnlaug um
krókastigu hins opinbera styrkjakerf-
is við íslenskan landbúnað. En
ákvörðun mín um að lengja þessa
sennu um eina grein enn byggist á
tvennu: f fyrsta lagi eru rangfærslur
og ásakanir Gunnlaugs það stórfelld-
ar að ekki mega standa án aðfinnslu. í
öðru lagi vonast ég til að geta veitt
Gunnlaugi um leið nokkra fræðslu
um hvaða aðferðir erlendir hagfræð-
ingar hafa þróað til að meta beinan og
óbeinan stuðning opinberra aðila við
landbúnað.
Hvað kostar
landbúnaóar-
stefnan neytend-
ur og skattgreið-
endur?
Upphaf þessarar deilu má rekja til
þess að júlf á síðasta ári sló ég fram í
tímaritinu Vísbendingu að kostnaður
neytenda og skattgreiðenda vegna
landbúnaðarastefnunnar næmi á bil-
inu 10-15 milljarða króna á verðlagi
ársins 1989. Eg gerði grein fyrir að-
ferðum mínum við þessa útreikninga
bæði í Vísbendingargreininni og í
Þjóðviljanum í greininni frá 9. 2.
1990, og skal sú frásögn ekki endur-
tekin hér.
Inntakió í
grein Gunnlaugs
Höfuðinntakið í hinni löngu grein
Gunnlaugs má taka saman í eftirtöld-
um þrem fullyrðingum:
1. Sú hlutfallstala sem ÞM notar til að
meta kostnað landbúnaðarstefn-
unnar (svonefnd Producer Subsidy
Equivalent) mælir ekki þennan
kostnað heldur „einungis fjárm-
agnstilfærslur í þjóðarbú-
skapnum“ (sic!)
2. Það er ekki rétt hjá ÞM að bæta
niðurgreiðslum við framleiðslu-
verðmæti þegar viðmiðunar-
grunnur fyrir kostnað af innflutn-
ingsvernd og öðrum þáttum land-
búnaðarstefnunnar er fundinn.
3. ÞM sveikst um í starfi sem fulltrúi
fslands í norrænni nefnd um land-
búnaðarmál.
Hér á eftir skulu þessar fullyrðing-
ar skoðaðar hver af annarri, en fyrst
vil ég benda á tvö atriði úr grein minni
sem Gunnlaugur kemur sér hjá að
ræða:
1. Sé það mat mitt að heildarkostnað-
ur neytenda og skattgreiðenda af
landbúnaðarstefnunni nemi 10-15
milljörðum króna á verðlagi ársins
1989 rangt, hvert er þá hið rétta
mat?
2. Hvert væri framlag landbúnaðar-
ins til þjóðartekna væri fram-
leiðslan gerð upp á heimsmarkað-
sverði?
Ég hygg að óvilhallur lesandi sem
skoðar mína grein og grein Gunn-
laugs hljóti að komast að þeirri niður-
stöðu að Gunnlaugur eltist við smærri
atriðin en hirði ekki um að takast á
við höfuðinntak greinar minnar.
Þessháttar umræðutækni hefur ekki
þótt til fyrirmyndar hingað til. Og til
að kóróna málatilbúnaðinn hefur
Gunnlaugur uppi dylgjur um svik
undirritaðs í opinberu starfi. Ég skal
láta lesendum eftir að dæma hvort
það er heldur málstaðurinn eða rökf-
ræðin sem svíkur Gunnlaug, en hing-
að til hefur það þótt verulegt óþokka-
bragð í íþróttum að ráðast á manninn
ef þú nærð ekki af honum boltanum
með því að fara eftir reglum leiksins.
En snúum okkur þá að aðfinnslu-
atriðum Gunnlaugs.
Nokkurgrund-
vallaratriói um
PSE
Hugtakið Producer Subsidy Equ-
ivalenl (skammstafað PSE) sem
mætti þýða sem tekjuígildi stuðnings
við framleiðendur er þróað innan
landbúnaðarnefndar Efnahags- og
framfarastofnunarinnar (OECD) í
París. PSE erskilgreintþannig. „PSE
er mælikvarði á þær greiðslur sem
þyrfti til að bæta bændum tekjutap
væri fallið frá framkvæmd ákveðins
þáttar (landbúnaðar)stefnunnar“
(The PSE is defined as the payment
that would be required to compens-
ate farmers for the loss of income res-
ulting from the removal of a given
policy measure, sjá National policies
and agriculturaí trade, country study
Sweden, OECD, París 1988, bls 41).
Það er því ekki nokkur spurning að
mín notkun á þessari hlutfallstölu er í
fullu samræmi við skilgreiningu henn-
ar. Til nánari áréttingar vísa ég til
meðfylgjandi töflu þar sem nákvæm
grein er gerð fyrir útreikningi PSE
hlutfalla fyrir mjólk í Svíþjóð og
Finnlandi árið 1989.
Gunnlaugur gerir gys að tilraunum
mínum til að finna íslensk orð yfir þau
hugtök sem hér eru til umfjöllunar.
Mér til varnar leyfi ég mér að benda á
að staðlaðar þýðingar fræðilega orða-
forðans eru ekki tiltækar. Auk þess er
það orðfæri sem hér um ræðir að ein-
hverju leyti þróað innan OECD og
telst því jafnvel til nýrra hagfræðiorða
í ensku og frönsku. Mér er því
nauðugur sá kostur vilji ég fjalla um
efnið á íslensku að böggla fram ein-
hverri þýðingarónefnu og vona að
lesandinn sé svo umburðarlyndur að
hann leitist við að skilja inntak orð-
anna en eyði ekki tíma sínum í út-
úrsnúninga.
biðja hann að íhuga eftirfarandi. T
september síðastliðnum hækkaði
kaupliður bænda í verðlagsgrundvelli
landbúnaðarafurða um 22-23% Þessi
hækkun hefði að öllu jöfnu haft í för
með sér um 8-10% hækkun á útsölu-
verði landbúnaðarvöru á borð við
mjólk. Þetta varð þó ekki því að hluta
af þessari kauphækkun bænda var
mætt með auknum niðurgreiðslum!
Heldur þú lesandi góður að það hefði
orðið friður um þessa ráðstöfun í
tengslum við kjarasamningana síð-
ustu hefði ríkisvaldið ekki tekið á sig
hluta af reikningnum?
Gunnlaugur gerir einnig ágreining
við mig vegna þess að ég tel hrossrækt
og sveitagistingu til reiknigrundvall-
arins. Þetta telur Gunnlaugur rangt.
Því er til að svara að hin erlendu PSE
gildi eru miðuð við leiðrétt fram-
leiðsluverðmæti í greininni í heild í
þeim löndum. Þannig er sænskt ígildi
íslenskrar sveitagistingar og hrossa-
ræktar innifalið í þeirri sænsku PSE
tölu sem ég legg til grundvallar. Síðan
er hitt atriðið að erfitt er að meta
hvaða þættir landbúnaðarins njóta
stuðnings og hvaða þættir njóta ekki
stuðnings, eða með öðrum orðum,
það er erfitt að afmarka þann hluta
landbúnaðarins sem ekki nýtur
stuðnings opinberra stjórnvalda í
einu eða öðru formi. Eða lánar
Stofnlánadeildin ekki jafnt til að
byggja hesthús sem önnur útihús?
Eg tel því fyrstu tveim fullyrðing-
um Gunnlaugs vísað til föðurhús-
anna. En áður en við segjum skilið
við PSE útreikningana er ekki úr vegi
að huga að hvert þetta hlutfall er í
nokkrum löndum og hvernig það hef-
ur þróast nokkur undanfarin ár. Til
hægðarauka set ég þessar upplýsingar
fram á meðfylgjandi línuriti:
Finnland og Noregur skera sig úr
með hátt heildarstuðningshlutfall.
Tekjuígildi stuðnings við mjólkurframleiðendur í Finnlandi og Svíþjóð árið
1989, sundurliðaðir útreikningar OECD
Finnland Svíþjóð
Verðmæti Verðmæti
í milj. FMK í milj. SEK
I Framleiðsla (þús.tonn) 2.781 3.373
II Verð (Kr.Mk. pr.tonn) 2.570 3.049
III Verðmæti framleiðslunnar 7.147 10.284
IV Beinar grciðslur 1.055 0
V Leiðrétt framleiðslu-
verðmæti (III+IV) 8.202 10.284
Tekjuígildi stuðnings við landbúnaðinn: A Frávik frá heimsmarkaðsv.
(Market price support) 5.455 7.747
B Beinar greiðslur (sbr. IV) 1.055 0
1 Viðlagagreiðslur 2
2 Leyfisgjöld o.þ.h. -24
3 Byggðastyrkur 231
4 Verðjöfnun 466
5 Annað 381
C Niðurgreiðsla aðfanga 306 175
D Almenn fyrirgreiðsla 583 373
E Brúttó stuðn.(A+B+C+D) 7.399 8.295
Brúttó PSE% (E/V) 90% 81%
F Umfram fóðurkostnaður -1.526 -873
G Nettó stuðningur (E+F) 5.873 7.421
Nettó PSE% (G/V) 72% 72%
Taflan varpar nokkru Ijósi á órétt-
mæti þeirrar fullyrðingar Gunnlaugs
að ég fari rangt með niðurgreiðslurn-
ar í útreikningnum mínum. Eins og
sjá má miðast deilitala PSE hlut-
fallsins við þá stærð sem í töflunni er
kölluð leiðrétt framleiðsluverðmœti.
Inn í þá leiðréttingu dragast þær
stærðir sem nefndar eru Beinar
greiðslur. Eins og taflan ber með sér
telst t.d. Byggðastyrkur til beins
stuðnings í Finnlandi. f Þjóðviljag-
reininni færi ég fyrir því rök að niður-
greiðslur vegna landbúnaðarafurða
myndu ekki falla jafnt á íslenskar sem
erlendar landbúðaðarafurðir væri
innflutningur landbúnaðarafurða
gefinn frjáls. Sé svo er rétt að fara
með niðurgreiðslurnar með sama
hætti og byggðastyrkinn í Finnlandi.
Talnameðferð mín í framhaldinu er í
fullu samræmi við þessa túlkun. Ef
lesandinn er ekki sannfærður um að
niðurgreiðslurnar séu bændum frem-
ur til hagsbóta en neytendum vil ég
eða 72 og 78% á síðasta ári í hvoru
landi fyrir sig. Heildarstuðningur er
mun minni í Svíþjóð, rokkar á bilinu
55-60% Það mun álit fagmanna að
hið íslenska hlutfall, væri reiknað út,
yrði meira í ætt við tölurnar fyrir Nor-
eg og Finnland en Svíþjóð. Og það er
auðvelt að reikna út að 0,78 (hlutfall-
ið fyrir Noreg) sinnum 19,1 miljarður
(sem er mat mitt á leiðréttu fram-
leiðsluverðmæti fyrir ísland) eru 14,9
miljarðar.
í öðru lagi vil ég benda á þá þróun
sem er að verða í Efnahagsbanda-
laginu, USA og Nýja-Sjálandi. Þar
fara þessi stuðningshlutföll lækkandi
ári frá ári, eða úr 33% árið 1986 í 7% í
fyrra svo Nýja-Sjáland sé tekið sem
dæmi. Lækkunin er ekki jafn dramat-
ísk í USA og EB en engu að síður
veruleg. Hér er ekki um tilviljun að
ræða heldur eru stjórnvöld í þessum
löndum að framfylgja meðvitaðri
stefnu í málefnum landbúnaðarins.
Kjarni þeirrar stefnu er afnám innf-
lutningsverndar og efling alþjóða-
verslunar með þessar vörur. í mínum
huga er ekki efavottur um að önnur
lönd finni sig knúin til þess að feta
sömu braut fyrr eða síðar, enda um
verulegan mögulegan velferðará-
vinning að ræða fyrir alla aðila.
Um þátttöku
mína í störfum
norrænnar
nef ndar um land-
búnaðarmál
Það mun hafa verið snemma árs
1987 að undirritaður og Guðmundur
Sigþórsson skrifstofustjóri í landbún-
aðarráðuneytinu (og verðandi yfir-
maður Gunnlaugs Júlíussonar) vor-
um skipaðir fulltrúar íslands í ofan-
greindri nefnd.
Atvikin höguðu því svo að starf
þessarar nefndar fór seint af stað.
Hvað tafði þekki ég ekki í hörgul og
skal ekki færa að getur hér. í nóvemb-
erlok var loks boðaður fyrsti fundur
nefndarinnar og skyldi hann haldinn
snemma í desember 1987. Þá höfðu
mál skipast þannig að afráðið var að
ég yrði í námsleyfi vestur í Bandaríkj-
unum tímabilið janúar til júlí 1988.
Ljóst var að starf nefndarinnar yrði
að mestu unnið þann tíma sem ég væri
vestra. í samráði við mína yfirmenn
tilkynnti ég að ég ntyndi ekki koma á
fyrrnefndan desemberfund, enda
Ijóst að ég myndi ekki geta sinnt
þessu starfi vestan úr miðríkjum
Bandaríkjanna. Jafnframt lögðum
við nokkuð að Guðmundi að mæta
fyrir Islands hönd á þessum fundi. Af
því gat ekki orðið. Aðstæður á mín-
um gamla vinnustað, fjárlaga- og
hagsýslustofnun vorið 1988 voru með
þeim hætti að ekki var á að skipa
neinum starfskrafti er gæti hlaupið í
mitt skarð í þessu nefndarstarfi. Þá-
verandi hagsýslustjóri lagði að
Guðmundi Sigþórssyni að halda uppi
merki landans í málinu, en Guð-
mundur taldi sér ekki fært að verða
við því, enda höfðu mál skipast þann-
ig að hann hafði tekið að sér að gegna
starfi ráðuneytisstjóra landbúnaðarr-
áðuneytisins í forföllum Sveinbjörns
Dagfinnssonar.
Þegar ég kom aftur til starfa í
fjárlaga- og hagsýslustofnun um
miðjan júlí 1988 beið mín þykkur
bunki uppkasta að skýrslu tfttnefnd-
rar norrænu landbúnaðarnefndar.
Guðmundur Sigþórsson haföi eðli
máls samkvæmt einnig fengið sams-
konar bunka senda. Lausleg athugun
leiddi í ljós að nefndin hafði unnið
umtalsvert starf og að gagnasöfnun
og úrvinnslu hvað varðaði hin Norð-
urlöndin væri að miklu leyti lokið.
Um miðjan ágúst barst boð um
fund í nefndinni í semptemberbyrjun
1988. Fundarefni var lokayfirferð yfir
skýrsluna, auk þess sem fjallað skyldi
um ályktunarorð nefndarinnar varð-
andi stefnumörkun í þessum mála-
flokki á norrænum vettvangi. Nú ha-
gaði svo til að ég þurfti að sinna öðr-
um erindum í Kaupmannahöfn um
líkt leyti og fundurinn hafði verið
boðaður. Því ákvað hagsýslustjóri að
höfðu samráði við fjármálaráðherra
og ég skyldi sækja fund landbúnað-
arnefndarinnar. Mér var eðlilega
tekið vel af fulltrúum hinna Norður-
landanna, en bent á að of seint væri
að gera kröfu urn að íslensku efni yrði
fundinn staður í skýrslunni. Ég.tók
hins vegar þátt í umfjöllun um álykt-
unarorð nefndarinnar um stefnu-
mörkun í landbúnaðarmálum í sam-
ræmi við það veganesti sem hagsýslu-
stjóri og skrifstofustjóri fjárlaga- og
hagsýslustofnunar sendu mig með.
Þegar heim kom skrifaði ég minnis-
blað um fundarefnið og afhenti hags-
ýslustjóra. Ég hef trú á aðþað minnis-
blað hafi síðan gengið til fjármálaráð-
herra sem liður í undirbúningi hans
undir fjármálaráðherrafund þar sem
títtnefnd skýrsla var til umfjöllunar.
Þetta var eini fundurinn sem ég sótti,
því nefndin hélt aðeins einn fund eftir
þetta, en tilefni hans var fyrst og
fremst að afhenda aðalritara skrif-
stofu norrænu ráðherranefndarinnar
fullnaðarskýrslu nefndarinnar.
Þetta ætti að vera í sem stystu máli
annáll minna afskipta af þessu
skýrslumáli. Eins og glöggur lesandi
sér er ekki stórt tilefni að gera þetta
að blaðamáli, en allar þessar upplýs-
ingar hefði Gunnlaugur hæglega get-
að fengið hefði hann haft svo lítið við
sem að lyfta símtóli og hringja í mig
eða verðandi yfirmann sinn í ráðu-
neyti landbúnaðarmála, Guðmund
Sigþórsson. En það hefði náttúrlega
ekki gefið honum tilefni til þeirra
makalausu ásakana sem hann ber á
borð í Þjóðviljagreininni.
Um Kin
stærri málin
Gunnlaugur fer vítt um völl í áðurt-
ilvitnaðri grein og hefur uppi gífur-
yrði um mig, samstarfsmenn og stofn-
anir sem ég tengist eða vinn við. Slík
ummæli hljóta fyrst og fremst að
dæma sig sjálf og ekki svaraverð.
En áður en botn er sleginn í þessa
sennu verður enn að minna á aðalat-
riðin úrgrein minni frá 9.2.1990. Þau
atriðin sem Gunnlaugur hefur ekki
hirt um að svara eða ekki fundið nein
svör viö. í fyrsta lagi stendur uppá
Gunnlaug að svara hvað hann telji að
landbúnaðarsatefnan kosti íslenska
neytendur og skattgreiðendur. Ef
kostnaðurinn er ekki 10-15 miljarðar
einsog ég hef metið, er hann þá 8
miljaróar eða 9 miljarðar, eða
eitthvað enn annað? Og hvað er hæfi-
legt að títtnefnd stefna kosti almenn-
ing að mati Gunnlaugs?
1 öðru lagi: Hvert væri framlaga
landbúnaðarins til þjóðartekna væri
framleiðsla geinarinnar gerð upp á
heimsmarkaðsverði? Hversu fjarri
lagi er það mat mitt að áliti Gunn-
laugs að þetta framlag sé nálægt núl-
linu? Og hvaða rök færir Gunníaugur
þá fyrir skoðunum sínum hvað það
varðar? Og hvaða leið sér Gunn-
laugur til þess að landbúnaðurinn geti
lagt eitthvað til þjóðartekna? Þykir
honum líklegt að núverandi stefna
innflutningsbanns, kvótaverslunar-
banns og nefndapukurs í verðlagsák-
vörðunum beri árangur hvað þetta
varðar?
Þetta eru aðalatriði málsins. Gunn-
laugur hefur ekki viljað ræða þau,
heldur hefur hann dregið fram ýmis
smáatriði og reynt að blása þau upp.
Og virðist þykja sómi af bardagaað-
ferðum sínum. Ég hef annað þarfara
við minn tíma að gera en að margtyg-
gja sömu sömu atriðin aftur og aftur.
Þessum þætti ritdeilunnar er því lokið
hvað mig varðar.
Höfundur er lektor í hagfræði við Há-
skóla íslands og starfaði áður sem
hagfræðingur hjá fjármálaráðuneyt
inu, fjárlaga- og hagsýslustofnun.
Föstudagur 23. febrúar 1990 NYTT HELGARBLAE
SÍÐA 25