Þjóðviljinn - 07.04.1990, Blaðsíða 7

Þýskir hermenn fallnir og særðir eftir. bardaga í Valdres.
Þann níunda apríl eru fimmtíu
ár frá því að Þjóðverjar réðust inn
í Noreg. Heimsstyrjöldin haföi
færst af hinum „hefðbundnu"
vígvöilum evrópskra stórvelda-
stríða, og hún hafði færst mun
nær okkur íslendingum.
Nýmæli í
hernaðarsögu
Það var annan apríl 1940 að
Adolf Hitler gaf merki um að
ráðast skyldi á Noreg. Fjórum
dögum síðar héldu fyrstu þýsku
herskipin úr höfn. Af stað var far-
inn leiðangur sem bar dulnefnið
Weseriibung. En þó herförin
bæri nafnið „æfing“ var hér um
að ræða meiriháttar stríðsaðgerð
sem var um margt nýmæli: í fyrsta
sinn í hernaðarsögunni áttu
landher, floti og flugher að vinna
saman í innrás. 12 þúsundir her-
Hákon konungur og Ruge hers-
höfðingi: Við höldum átram á öðr-
um vígstöðum.
manna áttu að ráðast á Norð-
menn, þar af átti að flytja um
2000 flugleiðis til flugvallanna í
Sola og Fornebu. Næstu daga
áttu um 50 þúsundir manna að
bætast við sem flutningaskip
kæmu með til Noregs ásamt her-
gögnum.
Stórveldatafl
Þjóðverjar beittu því fyrir sig í
áróðursstríðinu, að Bretar hefðu
ætlað sér að hertaka Noreg og
hefði floti þeirra áður margbrotið
hlutleysi Noregs, m.a. með því að
leggja tundurdufl við strendur
landsins. Þessi áróður (sem Quis-
ling og aðrir föðurlandsvikarar
norskir áttu eftir að magna mjög
með sjálfum sér sér til réttlæting-
ar) var reyndar ekki alveg út í
hött. Heimsstyrjöldin hafði byrj-
að haustið 1939. Eftir fall Pól-
lands var tíðindalítið á víglínum,
Bretar og Frakkar héldu uppi
biðstöðu í Frakklandi. Sex mán-
aða tími fór í þóf sem kallað var
„þykj ustustríðið“.
Um þetta leyti fara Bretar að.
velta því fyrir sér hvort ekki væri
hægt að þrengja að Þjóðverjum
úr annarri átt. Þeir höfðu og
áhuga á því að stöðva flutninga á
málmgrýti frá Narvik til Þýska-
lands og ætluðu að hafa það að
yfirskini, að þeir vildu senda
Finnum (sem þá um veturinn áttu
í stríði við Rússa) liðstyrk um
Noreg. Uoppgjöf Finna batt endi
á þessi áform. Að sínu leyti óttað-
ist Hitler að breski flotinn næði
undir sig norskum höfnum og
króaði þar með af þann herskipa-
flota sem hann hafði komið sér
upp með ærinni fyrirhöfn.
Þeir veittu viðnám
Sem fyr segir réðust Þjóðverjar
á Noreg - og Danmörku einnig,
þann níunda apríl. Noregur
reyndist þegar harðari undir
Þýsk skip í Ijósum logum í Narvik eftir breska loftárás.
tönn. Setuliðsmenn í virkinu
Óskarsborg í Oslóarfirði urðu
varir við þýskar skipaferðir um
nóttina og gerðu sér lítið fyrir og
skutu í kaf beitiskipið Blucher.
Með því fórust um þúsund
manns, m.a. margir þeirra sem
voru ætluð há embætti í her-
numdum Noregi.
Norðmenn gáfust ekki upp.
Kóngur og ríkisstjórn flúðu frá
Osló (og margir óbreyttir þegnar
líka sem óttuðust það mjög að
borgin yrði fyrir loftárásum).
Herinn norski, sem hafði um 12
þúsundir manna undir vopnum,
veitti víða í landinu drjúga mót-
spyrnu, sem menn vissu að var
vonlaus nema að liðsstyrkur
kæmi til. Breskar, franskar og
pólskar sveitir voru reyndar
sendar til Noregs og hjálpuðu
m.a. til að hrekja þýskar sveitir
aftur frá hinni mikilvægu höfn
Narvik í norðurhluta landsins.
sem hertekin var í byrjun
innrásar. En sú aðstoð var einatt
tilviljanakennd og nýttist verr en
skyldi. Smám saman fækkaði
þeim sveitum norskum sem mót-
spyrnu gátu veitt og snemma í
júní var bardögum lokið. Banda-
menn fluttu lið sitt frá Noregi.
Vopn voru niður lögð þann ní-
unda júní.
Ruge hershöfðingi, sem var yf-
irmaður herafla Norðmanna,
sagði þá í ávarpi til norsku þjóð-
arinnar að Norðmenn mundu
berjast áfram á öðrum vígstöðv-
um. Það gerðu þeir reyndar -
undir útlægri stjórn sem sat í
London. Og svo með skæruliða-
hreyfingu heima fyrir sem gat sér
gott orð.
Mannfall og
annar skaði
Stríðið í Noregi stóð ekki lengi
en það var blóðugt. Um 850
norskir hermenn féllu í bar-
dögum og 185 óbreyttir borgarar.
1300 Þjóðverjar féllu í bardögum
og 2400 fórust á leið til Noregs.
1900 breskir hermenn féllu eða
voru teknir til fanga og 2500 fór-
ust á leið til eða frá Noregi. 500
franskir og pólskir hermenn
féllu, særðust eða voru teknir til
fanga., Norski herinn missti svot-
il allar sínar 100 flugvélar. Þjóð-
verjar misstu 242 flugvélar og
Bretar 112. 4000 byggingar voru
eyðilagðar með öllu, 10 þúsund
byggingar sködduðust og 300
brýr voru sprengdar í loft upp.
Alls kostaði strfðið um 10 þúsund-
ir Norðmanna lífið. Þar af voru
366 andspyrnuhreyfingarmenn
sem hernámsliðið tók af lífi.
Þeir og við
Af sjálfu leiðir að þeir atburðir
sem hófust fyrir fimmtíu árum í
Noregi og Danmörku höfðu
djúptæk áhrif á þjóðlíf og þjóðar-
vitund um langan aldur. Þessir at-
burðir hreyfðu og mjög við ís-
lendingum eins og vænta mátti.
Það var eins og eitthvað allt ann-
að og nákomnara að vita frænd-
þjóð fáliðaða og illa vopnaða eiga
í höggi við ofurefli liðs, en að
heyra fregnir af fjarlægari bar-
dögum, eins þótt þeir væru marg-
falt mannskæðari og afdrifarík-
ari. Líklega eru það engar ýkjur
að segja að tilfinningalega hafi
heimsstyrjöldin síðari að því er
íslendinga varðar að mjög miklu
leyti farið fram í Noregi. Hernám
Danmerkur hafði hinsvegar
drjúgar pólitískar afleiðingar hér
á landi: Konungur Danmerkur
var fangi og dæmdur úr leik sem
konungur Islands. Þann tíunda
apríl ákváðu íslendingar að færa
vald konungs inn í landið - fitjað
var upp á þeirri þróun sem lauk
með því að ísland var lýst lýð-
veldi 1944.
ÁB tók sanian.
Norskir hermenn berjast við Narvik: Um 850 þeirra féllu í bardögum.
Hálf öld frá
innrásinni í
Noreg
Laugardagur 7. apríl 1990 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 7