Þjóðviljinn - 27.04.1990, Síða 6

Heilbrigði frá getnaði til grafar
Eiga öll skólaböm að
sitja við sama borð?
Rætt við Huldu Ólafsdóttur sjúkraþjálfara
Eiga öll skólabörn á íslandi að
silja við sama borð? Nei, alls
ekki, segirsjúkraþjálfarinn Hulda
Ólafsdóttir. Að hennar áliti ættu
skólabörn að geta valið á milli
sem flestra stærða af borðum og
stólum og best af öllu væri að
sjúkraþjálfararleiðbeindu þeim
um valið og tækju þátt í að meta
árangurinn. Hvaðungurnemur
gamall temur var yf irskrift erindis
sem hún flutti nú um síðustu helgi
á ráðstefnu sem sjúkraþjálfarar
héldu í tilefni af hálf rar aldar af-
mæli félags síns. Ráðstefnan bar
yfirskriftina Heilbrigði frágetnaði
til grafar og eins og heitið gefurtil
kynnavoru þarfluttfjölmörger-
indi sem flest snerust að ein-
hverju leyti um sjúkraþjálfun.
Utlendur skólalæknir hefur
haldið þvf fram að grunnurinn að
vöðvabólgu sé lagður í grunns-
kólunum vegna þess hversu vinn-
uaðstaða barnanna er slæm. Þessi
skoðun kom fyrst fram árið 1976
þannig að þetta er ekki nýtt en
hins vegar hefur lítið verið hugað
að þessu, sagði Hulda. Rökin
fyrir þessari kenningu eru þau að
börnin eru látin sitja 45 mínútur í
senn og oft tvisvar sinnum 45
mínútur í röngum vinnustel-
lingum við ýmist of há eða of lág
borð og stóla.
Staðlarnir
ganga ekki
Það eru hannaðar á íslandi
fjórar stærðir af stólum fyrir
skólabörn og framleiðendurnir
gefa upp ákveðnar stærðir fyrir
hvern aldursflokk en að mínu
áliti ganga þessir staðlar ekki og í
raun þarf að miða stólastærðina
við hæð að hné á hverju barni.
Samkvæmt könnun sem ég fékk
gerða fyrir mig þá getur hæðar-
mismunur á börnum í sama bekk
verið upp í 43 sentimetra. Mun-
urinn verður enn meiri þegar
margir argangar nota sömu
skólastofuna.
Ég hef sinnt stundakennslu í
Kennaraháskólanum og hvatt
kennaranema til að huga að
þessu vandamáli. Ég lét t.d. alla
nemendur í skólanum, fullorðið
fram er oft auðveldara að ná betri
líkamsstöðu. Áður voru stólarnir
oft þannig að seturnar hölluðu
aftur sem var slæmt fyrir bakið.
Minnsta stærðin af þessum
stólum sem ætlaðir eru skóla-
börnum er aðeins ætluð 6-7 ára
Frá ráðstefnu Sjúkraþjálfarafélagsins
fólk, mæla hæðina til hnésins og
finna sér hæfilega hæð af þessum
stólum sem ætlaðir eru börnum
og þá kom í ljós að mikill meiri-
hluti valdi sér stóla sem ætlaðir
eru 11-15 ára börnum.
Halli á stólsetunni skiptir líka
máli og sé hægt að halla setunni
börnum og það þýðir að oftast
finnst mönnum ekki taka því að
kaupa hana. Margir skólar fara
þá leiðina, í sparnaðarskyni, að
kaupa þriðju stærðina og nota
hana fyrir öll börn, alveg óháð
aldri þeirra, eða því sem mestu
máli skiptir, hæðinni til hnésins.
Fjöldi skóla kaupir eina stærð af stólum fyrir alla nemendur, óháð hæð
barnanna til hnésins.
Það er ekkert faglegt mat á
hvað er best að kaupa. Oft er
bara óskað eftir tilboðum og það
ódýrasta keypt. Þetta er ég mjög
ósátt við. Það þyrftu a.m.k. að
vera fjórar stærðir af stólum í
öllum skólum. Krakkar eru oft
stuttir til hnésins og það sem
skiptir mestu er að þau hafi alla
ilina á gólfi. Nái þau ekki niður
með fæturna kemur svo mikill
þrýstingur undir hnésbæturnar
að þau þreytast í fótunum og fara
á ið. Þau verða óróleg og með
tímanum endast þau ekki til að
sitja bein og þar með er hætta á
vöðvabólgu í baki og öxlum.
Skólarnir verða
að vera einsetnir
Borðið þarf líka að vera í réttri
hæð. Sitjibörnvið ofháeðaoflág
borð er til lítils að hafa stólana í
réttri hæð. Það gerist t.d. oft þeg-
ar barn þarf alltaf að hafa vinstri
höndina upp á borðinu til að geta
skrifað með þeirri hægri að stöð-
ug spenna er á vinstri öxlinni og
það getur leitt til vöðvastyttingar.
Það sem þarf að koma eru hall-
andi borð eins og tíðkuðust hér í
eina tíð, en helst stillanleg.
Stærsti vandinn er samt sá að
enda þótt allir skólar fjárfestu í
húsgögnum við hæfi og nýttu sér
faglega ráðgjöf sjúkraþjálfara þá
kæmi það ekki að notum nema
við byggjum við einsetna skóla.
Við gætum raðað í eina skóla-
stofu hæfilegum borðum og stól-
um en sú röðun dugir aðeins fyrir
þann bekk og nokkru síðar kem-
ur allt annar hópur inn. Einsetnir
skólar eru því skilyrðið fyrir því
að vinnuaðstaða barnanna verði
eins góð og hægt er.
í skólaskoðunum í dag eru að-
allega kannaðir þættir eins og
sjón, heyrn, hryggskekkja og svo
framvegis og þess vegna finnst
okkur sjúkraþjálfurum mjög
Hulda Ólafsdóttir sjúkraþjálfari:
Grunnurinn að vöðvabólgunni er
lagður í skólunum. Mynd: Krist-
inn.
nauðsynlegt að við komum inn í
skólana til að geta tekið þátt í
þessum skoðunum, ekki endilega
í hvert sinn, en reglulega. Þannig
getum við komist betur að því
hvort um er að ræða vöðvastytt-
ingar, vöðvabólgu eða skekkjur
meðal skólabarna. Við viljum
vinna fyrirbyggjandi starf inni í
skólunum og sinna kennslu og
ráðgjöf og þurfum því að komast
að í fræðsluumdæmunum.
í nýrri skólum í Reykjavík hafa
verið keyptar upp í þrjár stærðir
af stólum en mig grunar að víða
úti á landi sé ástandið slæmt og
hef fyrir mér í því umsagnir þeirra
sem framleiða stólana.
Erindið sem ég flutti á ráð-
stefnunni kallaði ég „Hvað ungur
nemur gamall temur“ og átti við
með því hvaða fordæmisgildi það
gefur börnunum að sitja í röngum
vinnustellingum. Þessar stelling-
ar sem þau temja sér í skóla og
þetta vanmat á mikilvægi þess að
nota húsgögn af réttri stærð og
gerð fylgir þeim út í atvinnulífið.
-vd
Fólk gleymir að hlusta á líkamann
Anna Kristín Kristjónsdóttir sjúkraþjálfari:
Við ýtum burt boðunum um of mikla spennu
upplifir það að því finnst því alvarlegum líkamssjúkdómum,
stöðugt vera ógnað af umhverf- jafnvel þótt rannsóknir hafi leitt
inu á einhvern hátt. Og fyrr eða það í Ijós. Hluti af meðferð við
Anna Kristín Kristjónsdóttir
sjúkraþjáltari: „Við þurfum mörg
að læra að láta okkur líða vel í
eigin líkarna."
Anna Kristín Kristjónsdóttirstarf-
ar sem sjúkraþjálfari á geðdeild
Landspítalans. Húnflutti erindi á
ráðstefnu Sjúkraþjálfarafélags-
ins sem fjallaði um geðheilsu og
sjúkraþjálfun. Við spurðum hana
fyrst hvernig sjúkraþjálfun gæti
komið að gagni við meðferð geð-
sjúkdóma.
Það eru eflaust margir sem
gera sér ekki grein fyrir því að
iíkamlegt og andlegt ástand teng-
ist mjög oft saman, sagði hún.
Fólki hættir til þess að aðskilja
þetta tvennt, sálina og líkamann.
En hingað á geðdeildina kemur
mikið af fólki sem er með mikla
líkamlega vanlíðan, höfuðverki,
vöðva- og spennuverki og því er
vísað til okkar sjúkraþjálfaranna.
Kvíðinn í
líkamanum
Við byrjum yfirleitt á því að
athuga hvort eitthvað er athuga-
vert í iíffærunum sem veldur
þessum verkjum. Sé fólk með
verki í hreyfikerfi líkamans má
vera að eitthvað sé að þar. En
stundum finnst ekkert slíkt og þá
athugum við hverju þessir verkir
tengjast, t.d. vinnu eða vinnuað-
stæðum. Ef fólk finnur ekki svar-
ið þar er oft um að ræða vanlíðan
vegna sálrænna orsaka. Við
skiptum þessu í ytri og innri
streitu. Ytri streita er þetta dag-
lega stress sem við þekkjum flest,
kapphlaupið við tímann. Innri
streita kemur hins vegar til vegna
innri togstreitu, t.d. vegna kvíða.
Oft upplifir fólk kvíðann í lík-
amanum, t.d. sem kökk í hálsi,
hnút í maganum eða sem and-
þyngsli, fólki finnst það vera að
kafna. En stundum er fólk ekki í
snertingu við kvíðann og finnur
aðeins andþyngslin. Það heldur
sig jafnvel vera með lungnasjúk-
dóm.
Eiríkur Örn Arnarson sálfræð-
ingur hefur fjallað um þetta í fjöl-
miðlum og m.a. það sem hann
kallar „hrökkva eða stökkva-
viðbrögðin“. Með því er átt við
varnarviðbrögð líkamans við
áreiti eins og þegar okkur er
brugðið: við spennumst upp,
adrenalínið streymir út í blóðið,
blóðþrýstingurinn hækkar og
púlsinn verður örari. Þetta er allt
saman eðlilegt og síðan á líkam-
inn að fara í slökun aftur. En hjá
sumum eru þessi varnarviðbrögð
viðvarandi, þ.e.a.s. hjá fólki sem
síðar kemur að því að þetta fólk
fær líkamlega sjúkdóma, allt eftir
því hvar í líkamanum viðbrögðin
eru sterkust. Séu þau sterkust í
innkirtlunum og ósjálfráða
taugakerfinu er líklegt að við-
komandi fái magasár en séu þau
sterkust í hreyfikerfinu má búast
við vöðvabólgu.
Vítahringurinn
Það sem erfiðast er að eiga við
eru manneskjur sem finna ekki
spennuna í líkamanum og gera
sér ekki grein fyrir henni. Fólk
ýtir frá sér boðum líkamans um of
mikla spennu, það hundsar
eymslin í bakinu, höfuðverkinn
sem orsakast af því að fólk nístir
tönnum og bítur á jaxlinn og öll
þessi streitueinkenni, þar til það
hættir að gera sér grein fyrir því
að þau eru stöðug. Málið er að
fólk gleymir alltof oft að hlusta á
boð líkamans um of mikla
spennu. Og þegar fólk er komið í
vítahring spennu, verkja og
hræðsluerilltíefni. Það eroftsvo
erfitt að sannfæra fólk um að
verkirnir stafi frá spennu en ekki
þessu er að kenna fólki að vera
meðvitað um spennuna og kenna
því slökun.
Það að rækta sjálfan sig er best
að læra áður en í óefni er komið
þar sem erfitt er að rjúfa þann
vítahring sem margir lenda í. Það
er m.a. mikilvægt að vera í góðu
jafnvægi bæði andlega og líkam-
lega. Fólk þarf að geta slakað og
aukið spennu eftir þörfum, fund-
ið getu sína og takmarkanir og
virt þau boð sem líkaminn sendir.
Við þurfum kannski ekki annað
en að standa aðeins upp frá skrif-
borðinu eða tölvunni og hreyfa
okkur aðeins, ganga um og teygja
okkur og halda síðan áfram vinn-
unni. Við vinnum tíma fremur en
að tapa honum.
Við þurfum líka að kunna að
láta okkur líða vel í líkamanum
og geta slakað án vímu. Slökun
með vímu er gervislökun því þeg-
ar víman er horfin kemur spenn-
an tvöföld aftur. Það er líka
mikilvægt að kunna að rækta
sjálfan sig og stuðlar að aukinni
umhyggju fyrir náunganum og
umhverfinu. _vd.
6 SIÐA - ÞJÓÐVIUINN Föstudagur 27. april