Þjóðviljinn - 27.10.1990, Blaðsíða 10

VIÐHORF
Nú er hafin hin árlega um-
ræða um skattamál, og ætlar hún
greinilega að byrja fjörlega með
vafasömu útspili fjármálaráðherra
á dögunum er hann hélt því firam
að skattar á íslandi væru þriðju
lægstu í Evrópu en fimmtu lægstu
meðal ríkja OECD.
Umræða á Islandi er býsna
merkileg um skattamál, þ.e.a.s. að
það er öfugmæla umræða. Fjár-
málaráðherra er ævinlega kennt
um háa skatta, en ekki þeim aðil-
um sem í raun leggja skattabyrð-
ina á okkur skattgreiðendur.
Hvetjum myndi t.a.m. detta
það í hug að ásaka fyrrum ráð-
herra og þáverandi ríkisstjóm, er
tók ákvörðun um að byggja flug-
stöð, um háa skatta? Þó er vitað
að þessi flugstöð íþyngir okkur
vemlega með sköttum. Flugstöð-
in hefúr ekkert með félagslega
eða heilbrigðisþjónustu að gera
eða hefur með öðmm hætti áhrif á
félagslega afkomu landsmanna.
Myndi nokkur ásaka tiltekinn
varaþingmann fyrir það að hafa
áhuga á því að leggja á okkur háa
skatta, þó hann hafi lagt ffam á al-
þingi hugmyndir um að grafa
göng frá Landeyjasandi út í Vest-
mannaeyjar? Nei aldeilis ekki,
enda tilheyrir maðurinn þeim
flokki á alþingi sem telur sig vera
í andstöðu við háa skatta.
Það er reyndar ekkert nýtt að
fylgisveinar þessa stjómmála-
flokks hafi verið ötulir að finna ný
verkefni fyrir ríkissjóð, þá yfir-
leitt verkefni sem hefur ekkert
með aukin félagsleg viðfangsefni
að gera, heldur yfirleitt eitthvað
sem eykur yfirbygginguna.
Telja mætti hér í langri mnu
ýmiskonar fjárfrek verkefni sem
stuðla ekkert að því að byggja
upp heilbrigðiskerfi, mennta-
stofnanir, félagslega þjónustu
hins opinbera við almenning eða
nokkuð það sem er skylt því, sem
á að vera megin verkeffii ríkis-
valdsins, að hlú að og gera Island
byggilegt metnaðarfullri þjóð.
Heldur úir og grúir af fjöl-
mörgum gæluverkefnum þeirra
Hverjir skattpína?
r
Kristbjöm Arnason skrifar
manna sem i opinberri umræðu
vilja helst enga skatta.
Þeir komast upp með það að
ásaka þá um að vilja leggja á
skatta sem hafa þá ábyrgð á herð-
um sér að halda uppi velferðar-
þjóðfélaginu, vilja jafha lífskjör
og em í sífelldri nauðvöm gegn
gæluverkefnum augnaþjónanna
sem er sama um í hvað peningam-
ir fara.
staðhæfingum og hann gerði á
dögunum. Hvað er það, sem gefúr
honum t.d. leyfi til þess að stilla
saman Islandi og Bandaríkjunum
hvað þá Tyrklandi í sömu andrá?
Þessi ríki em svo gjörsamlega
ólík er varðar uppbyggingu á bara
þessum þremur málaflokkum sem
hér em nefndir:
menntamál, heilbrigðismál og
félagsleg réttindi þegnanna. Fé-
neysluskatta þegar þetta er metið.
í þessu sambandi ber að benda
á svokölluð launatengd gjöld sem
atvinnufyrirtækin skila til samfé-
lagsins og em raunar skattar sem
launafólk greiðir með vinnu sinni.
Þetta em auðvitað greiðslur sem
launamenn hafa tekið á sig og
ákveðið að greiða með launum
sínum gegnum fyrirtækin. Þessar
greiðslur standa undir stómm
Verkefni fjármálaráðherra á hverjum tíma er í
því fólgið að kosta þau verkefni sem aðrir ráða-
menn þessarar þjóðar ákveða, ráðherrar, þing-
menn og reyndar ýmsir aðrir úti íþjóðfélaginu
sem virðast geta skammtað sér fé.
Verkefni fjármálaráðherra á
hveijum tíma er í því fólgið að
kosta þau verkefni sem aðrir ráða-
menn þessarar þjóðar ákveða,
ráðherrar, þingmenn og reyndar
ýmsir aðrir úti í þjóðfélaginu sem
virðast geta skammtað sér fé.
Þetta er auðvitað alltaf erfitt
hlutverk. Þá er ekki sama hvort
ráðherrann er fúlltrúi félagslegra
viðhorfa eða fijálshyggju.
A þessu er gmndvallarmunur.
Það ætti að vera almenningi ljóst
og umhugsunarvert, að það er
auðveldara að halda á fjármunum
þjóðarinnar þegar fjármálaráð-
herra er ekki bundinn af því að
verja þau markmið sem hér hafa
verið upptalin.
Þrátt fyrir vamarhlutverk nú-
verandi ráðherra getur hann tæp-
ast leyft sér að slá frarn viðlíka
lagslega sinnaður fjármálaráð-
herra hefur ekkert leyfi til þess að
gera svona einfaldan samanburð á
þessum hlutum án þess þá að gera
fúlla grein fyrir stöðu þessara
mála í þessum löndum í saman-
burði við það sem við höfúm hér á
landi.
A sama hátt vil ég leyfa mér
að gera alvarlega athugasemd við
að bera saman skattamál hér á
landi og á Norðurlöndum, án þess
að gerð sé nokkur grein fýrir mis-
muninum hér og þar.
Eg vil reyndar draga í efa að
þessi skattasamanburður standist
þó litið sé ffamhjá stöðu þegn-
anna á Norðurlöndum og hér á
landi. Það er engan veginn einhlítt
að ræða aðeins um staðgreiðslu-
skattinn, fasteignagjöld og óbeina
skatta eins og virðisaukaskatt o.fl.
hluta af kostnaði við að halda
uppi öllum þeim málaflokkum
sem greindir hafa verið hér á und-
an. Þessir liðir eru eftirfarandi:
1. Veikinda- og slysalaun um
7% af launakostnaði.
2. Lífeyrissjóðagjöld 10% af
öllum launum.
3. Sjúkra- og orlofssjóðir sem
í fara 1,25% af öllum launum.
4. Ýmsir aðrir skattar einir
átta að tölu sem gera rúm 10% af
launum launafólks.
5. Þá eru ótalin gjöld til lána-
sjóða og sveitarfélaga i gegnum
fyrirtækin.
(Sjá meðfylgjandi greinargerð
eftir Láru V. Júlíusdóttur er birtist
í fréttabréfi ASÍ fyrr á þessu ári.)
Ef stjómmálamenn vilja af
einhverri ábyrgð fjalla um skatta
hér á landi geta þeir ekki leyft sér
að gleyma þessum hluta af skött-
um launafólks. Atvinnurekendur
hafa að vísu reynt að koma þeim
boðskap til skila að það séu þeir
sem greiða þessa skatta. Það er að
sjálfsögðu rangt, þeir greiða þá í
sama hlutfalli og aðrir sem starfa í
atvinnulifinu og með sama hætti.
Engum dettur í hug að halda því
fram að þeir greiði t.d. stað-
greiðsluskatta manna. Það er í
raun enginn eðlismunur á milli
þessara skattaaðferða, nema þeir
eru lagðir á eftir mismunandi
reglu og launatengdu gjöldin eru
ætluð frekar í fyrirfram ákveðin
verkefni.
Það hefúr verið min skoðun
alllengi að tímabært sé, einkum
nú eftir að búið er að taka upp
staðgreiðslukerfi skatta, að sam-
eina eigi flesta þessa skatta laun-
þega öðrum sköttum launþega
þannig að þá væri allavega ljóst
hver skattbyrðin er. Skattinn-
heimtan yrði skilvirkari, auk þess
sem það myndi skapa kærkomið
jafnræði milli atvinnugreina,
ásamt því að draga verulega úr
svartri vinnu hér á landi og skapa
möguleika á samsvarandi hærri
launum.
Að lokum vil ég ítreka það, að
það er kominn tími til að taka ögn
til í þessum garði. Launamenn á
Islandi greiða háa skatta þegar allt
er meðtalið. Við eigum heimtingu
á, að skattfé okkar fari til nauð-
synlegra hluta, en ekki til gælu-
verkefna. Við höfúm það einnig á
tilfinningunni að skattsvik séu al-
varlegt vandamál hér á landi og
þeir séu t.d. of háir þess vegna.
Spyija má, hvemig væri fé-
lagsleg staða launafólks á íslandi,
ef launamenn sjálfir hefðu ekki
tekið þessi mál í sínar hendur og
greitt af launum sínum í ákveðin
nauðsynjamál gegnum fyrirtækin.
Öll þessi fimm málefni eru
leyst í gegnum skattakerfið á
Norðurlöndum, sem þýðir það, að
greiddir eru hærri skattar, einnig
það, að hægt er að greiða hærri
laun. Kristbjörn Árnason
Nýtt álver er vondur kostur
Birna Þórðardóttir skrifar
Samkvæmt orðanna hljóðan
merkir stóriðja verksmiðjufram-
leiðslu í stómm stíl, í málvitund
margra felur stóriðja í sér þunga-
iðnað.
Kosti og galla stóriðju á ís-
landi verður að meta út frá því
hvemig slíkur iðnaður fellur að
annarri atvinnustarfsemi. Hvaða
þýðingu samþjöppun framleiðslu
hefur fyrir lífsskilyrði í landinu.
Og hvaða afleiðingar það hefúr að
binda stóran hluta af framleiðslu-
fjármagni í langan tíma á einni
verksmiðjulóð.
Vegna þessa er nauðsynlegt
að setja spumingarmerki við alla
stóriðju hér á landi. Efnahagsum-
hverfið er það smátt að ein risa-
ffamkvæmd vegur gífurlega
þungt og segir alls staðar til sín.
Stóriðja felur óhjákvæmilega í sér
búseturöskun. Stóriðju er ekki
hægt að setja niður annars staðar
en þar sem fjöldinn er og þjónust-
an og þar af leiðandi heldur stór-
iðja áfram að soga í hít suðvestur-
homsins. Stóriðjuver þýðir að
ekki verður aur í aðrar fram-
kvæmdir.
Væntanlegt álver á Keilisnesi
mun leiða til þessa. Skuldselning
þjóðarbúsins upp á 40 miljarða
vegna orkuvers mun leiða til þess
að annað verður ekki gert á með-
an. Það verður byrjað á því að
skera niður vegaframkvæmdir,
hafnaframkvæmdir, flugvalla-
framkvæmdir og félagslega þjón-
ustu. Ut í aðra atvinnuuppbygg-
ingu verður ekki farið, því ekki er
endalaust hægt að taka lán.
Vegna eignarhalds munu áhrif
erlendra stórfyrirtækja aukast enn
meira í íslensku efnahagslífi. Og
með efnahagsáhrifúm fylgja pól-
itísk áhrif. Erlend stórfyrirtæki
kaupa sér pólitíska velvild, einsog
við þekkjum. Álhringar em ekki
góðgerðarfyrirtæki. Þegar hafa
heyrst velvildarloforð úr innsta
hring verkalýðsforystunnar á
Suðumesjum: Verkalýðshreyfing-
in mun halda að sér höndum!
Launafólk mun ekki verða með
uppsteyt!
Glæsilegir arðsemisútreikn-
ingar hafa heyrst. Mætti ætla að á
íslandi rísi gósentíð sem aldrei
fyrr með ál dijúpandi af hverju
strái. Glæsireikningamir byggja
hinsvegar á óvissuþáttum, sér-
staklega varðandi raforkuverð
(sem á að byggja á álverði) og
vexti. Ekki þarf að víkja nema ör-
lítið frá hinni bestu útreiknuðu
þróun til þess að allt verði með
bullandi tapi. Þeir vom líka býsna
glæsilegir útreikningar sérfræð-
inganna fyrir loðdýr og fiskeldi.
Þar skorti ekki sérffæðiálitin.
Sagt er að álverð sé á uppleið. Um
20% af álframleiðslu er nú notað í
matvælaiðnaði. Farið er að efast
um hollustu þess að geyma mat-
væli í álumbúðum og em rann-
sóknir í gangi um möguleg tengsl
á milli álnotkunar og Alzheimer-
sjúkdóms.
Sagt er að auka verði fjöl-
breytni í atvinnulífi landsmanna.
Fjölbreytileikinnm eykst ekki við
það að verpa öðm áleggi í at-
vinnukörfuna. Það leiðir þvert á
móti til þess, að ekki verður kost-
ur að hefja aðra atvinnuþróun.
Sagt er að sérlega vel hafi tek-
ist með skattasamninga, þar sem
fyrirtækið muni heyra undir is-
lenska skattalögsögu - þakka
skyldi! Fyrirtækið mun greiða
30% tekjuskatt að sögn, (að því
gefnu að fyrirtækið græði). Hins
vegar er ákvæði í samningsdrög-
unum þess efnis, að fyrirtækið
geti valið sér sömu skattgreiðslu-
Ieið og íslensk fyrirtæki, með öll-
um þeim undanþágum og -skot-
um sem þar finnast.
Ótalin er mengun sem af ál-
veri hlýst. Af mikilli léttúð hefúr
verið rætt um mengunarmálin. Að
vísu hefur umhverfisráðherra
fundið snilling í Japan sem ætlar
að koma í veg fyrir mengun og
það án nokkurs hreinsibúnaðar!
Fer að minna á konuna með
svörtu töskuna sem fengin var til
Kröfiu sællar minningar. Frá ál-
verinu verður um að ræða flúor-
og brennisteinssýrumengun. Og
það ekkert smáræði frá 400.000
tonna álveri. Brennisteinssýru-
mengun veldur meðal annars eyð-
ingu skóga sem hörmuleg dæmi
sjást víða um í iðnaðarmengaðri
Evrópu.
Lítið hafa menn rætt um
mengunina inni í álveri. Verka-
menn í Straumsvík hafa verið að
reyna að koma umkvörtunum á
framfæri, en lítið gengið. Þeir
sem hvað fastast sækja að koma
upp 400.000 tonna álveri ættu að
gera sér ferð í Straumsvík og ræða
við þá sem famir eru að heilsu
vegna atvinnusjúkdóma. Ætli þeir
yrðu svo kampakátir að fara að
vinna í kerskálunum allir álsamn-
ingastrákamir. Eg er ansi hrædd
um ekki.
Loks er sagt að álver bjargi
þjóðarhag og komi í veg fyrir at-
vinnuleysi. Álver mun ekkert at-
vinnuleysi hindra. Atvinnuleysið
á landinu í dag er að meginhluta
meðal kvenna, og ekki fara þær
að vinna í álveri (sem betur fer).
Á Akranesi eru ríflega 300 konur
atvinnulausrar, margar búnar að
vera atvinnulausar það lengi að
þær fá ekki lengur atvinnuleysis-
bætur, ekki mun hagur þeirra
vænkast við álver. Atvinnuupp-
bygging á Austurlandi mun ekki
eflast með því að allir þeytist í
smátima í háfjallaframkvæmdir
við orkuver. Ekki urðu Sigöldu-
framkvæmdir og aðrar sunnan-
lands til þess að efla byggð og at-
vinnu á Suðurlandi, þvert á móti
raskar slikt eðlilegri þróun í at-
vinnuuppbyggingu, sem hæfir
viðkomandi stöðum, eðlileg við-
bót við það sem fyrir er. Álver
kemur í veg fyrir slíka uppbygg-
ingu, verið er að skapa 600 störf,
sem hvert kostar 60 miljónir.
Reikni svo hver sem vill hvað
kostar að auka atvinnu í sjávarút-
vegi, td. með því að hætta að
flytja atvinnuna út í gámum, með
fullvinnslu afla innanlands og
með nýtingu vannnýttra og
ónýttra fiskistofna.
Álver er ekki framtíðarsýn
heldur fortíðarsýn. Við eigum að
hafna henni og hasla okkur völl
sem matvælaframleiðendur, en
það gerum við ekki í skugga súrs
regns og flúorsmengaðs jarðvegs.
23. október 1990
Birna Þórðardóttir
er blaðamaður.
Vegna eignarhalds munu áhrif erlendra
stórfyrirtækja aukast enn meira í íslensku
efnahagslífi. Og með efnahagsáhrifumfylgja
pólitísk áhrif. Erlend stórfyrirtæki kaupa sér
pólitíska velvild, einsog við þekkjum.
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 27. október 1990