Þjóðviljinn - 09.11.1990, Blaðsíða 9

Bæöi EB og EES eru að meira eða minna leyti skrifborös-
börn ríkisstjórna og sérfræðinga þeirra. Hvorkiþjóðþing né
fulltrúar almenningssamtaka nafa fengið að mota tuurð
þeirra svo viðhlítandi sé. Hjartað vantar enn, og að þeirri
miklu ígræöslu ætti Evrópupólitík róttækra jafnaðarmanna
að stuola.
„Jafhaðarstefnu, sem miðar að því að
efla þjóðarhag og bæta kjör verkalýðsstétt-
arinnar, er ekki hægt að ná fram innan
ramma þjóðríkisins." Þetta sagði sósíalista-
leiðtoginn Leon Blum í lok stríðsins. I al-
þjóðahyggju sinni gekk hann út frá því sem
gefnu, að þjóðir í svipuðu þróunarstigi
hefðu áþekk grundvallarviðhorf. A þeim
grunni vildi hann og fleiri leiðtogar sósíal-
ista á þessum tíma byggja nána samtvinnun
efnahags- og stjómmála í evrópskum
bandarikjum. Að öðrum kosti myndi sín-
gimi, þjóðemishyggja og inngrónir for-
dómar gegn alþjóðasamvinnu gefa öflug-
um ríkjum færi á að greina sig ffá umheim-
inum. Aldrei affur Hitler/Þýskaland, aldrei
meir Stalín/Sovét - var krafa Leon Blum.
Jafnaðarmenn vom öflugir við lok síð-
ari heimsstyijaldar víða um Evrópu. Krafa
þeirra um þriðju leiðina í efnahags- og fé-
lagsmálum og um sjálfstæða Vestur-Evr-
ópu milli stórveldanna. Öll stjómmál Evr-
ópu vom brátt hneppt í viðjar stórvelda-
streitunnar og kalda striðsins. Þegar Þýska-
land fór að rétta úr kútnum á sjötta áratugn-
um var það mikið áhugamál grannríkja
þess, að auðlindir og framleiðslugeta
landsins yrðu aldrei framar notuð til hem-
aðar gegn nágrönnum. Stál- og kolabanda-
lagið átti að tryggja að Gúllíver lægi kyrr
og ylli ekki frekari óskunda í Putalandi.
NATO miðaði heldur ekki aðeins að því að
aðsbúskapur beðið hnekki eftir reynsluna
af Reaganisma og Thatcherisma. Við þess-
ar aðstæður er lítið gagn af gömlum skot-
gröfum og blautu púðri úr fyrri stríðum.
Hugsýnin um sameinaða Evrópu hefúr
öðlast nýjan kraft í ljósi umbyltingarinnar.
Evrópubandalagið hefur náð afgerandi for-
skoti í þessari þróun eftir löng tímabil af
stöðnun og innri þrætum. Með því að veita
framkvæmdastjóminni heimild til meiri-
hlutaákvarðana við að koma á ftjálsum
markaði og setja framvindunni ákveðin
tímamörk, hefúr Evrópubandalagið ekki
aðeins orðið hraðvirkara í ákvörðunum,
heldur breytt pólitískum vinnubrögðum
um alla álfúna. Bandalaginu hefúr jafn-
ffamt tekist að dylja það með sniðugum
áróðri og seljandi heitum á áætlunargerð-
um sínum, að það er ennþá risi á brauðfót-
um. Viðbrögðin við innrás Iraks í Kúvæt
sýna, að Evrópubandalagið á langt í land
með að verða pólitísk heild í alþjóðamál-
um.
Ekki síður vinstri en
hægri hugsjón
Rómarsáttmálamir, sem liggja til
gmndvallar EB, em mótaðir af efnahags-
kermingum fijálshyggjunnar, kapítalískri
uppbyggingu atvinnulífsins og borgaraleg-
um valdahlutfollum. Vinstri hreyfmgin í
þjóðlegu stofnanir sem rætt er um innan
Evrópubandalagsins og jafnvel á hinu Evr-
ópska efnhagssvæði. Það er á hinn bóginn
vert að gá að því, að ýmsir vinstri menn og
verkalýðssinnar á meginlandi Evrópu sjá
mikla möguleika í yfirþjóðlegu eðli nýrra
Evrópustofhana.
Með eða á móti
stórkapítalinu
Evrópski kapítalisminn er þegar í um-
sköpun. Stórfyrirtækin hafa búið í haginn
fyrir sig með samruna innan EB. Enn veifa
þau fánalitunum í hveiju þjóðríki, þegar
þau þurfa á styrkjum að halda, en þau em í
raun evrópsk eða alþjóðleg. Samruni þeirra
er sprottinn af því að þau vilja kaupa sér
markaðshlutdeild á hinum frjálsa innri
markaði eftir 1992. Evrópukapítalisminn
er ekkert nýtt fyrirbæri, en honum hefur
vaxið ásmegin og hann hefúr haft meðbyr í
aðfara ársins 1992. Sammnaþróunin hefúr
hinsvegar gerst án þess að henni sé stjóm-
að af nokkurri yfírþjóðlegri stofnun. Hún
hefúr verið ákveðin í stjómarherbergjum
auðhringanna.
Evrópusamband verkalýðsfélaga hefúr
gert sér grein fyrir að til þess að mæta sam-
runa fjármagnsins sé þörf fyrir yfirþjóðleg-
ar stofnanir og samstarf verkalýðshreyf-
inga í Evrópurikjum. Krafan er að AB-
inlega. Síðast en ekki síst er að telja barátt-
una fyrir atvinnustefnu, sem ekki leyfir
stórfellt atvinnuleysi. Þetta em því miður
ekki meirihlutasjónarmið innan EB um
þessar mundir, en þau em ekki áhrifalaus,
og ekkert útilokar að hægt verði að afla
þeim brautargengis á næstu árum. Varla
verður jámfrúin í Bretlandi eilíf.
Evrópuhugsjón fyrstu eftirstríðsáranna
snérist um að mynda alþjóðlega samstöðu
um eftirfarandi atriði: Aldrei aftur stríð,
hagkvæmt og réttlátt skipulag í Evrópu. Að
loknu köldu stríði fá þessar kröfur nýtt afl,
því hvorki kenningarkerfi í austri eða vestri
né undirlægjuháttur gagnvart stórveldun-
um ættu að geta splundrað samstöðunni.
Hugmyndaffæðilegt og heimspekilegt við-
fangsefni Evrópuhugsjónar vinstri manna
var og ER með orðum franska félagsfræð-
ingsins Edgar Morin „ffelsi á sameiginleg-
um markaði hugmyndanna". Að veija
ímynd heimshluta okkar, rökffæðina og
efahyggjuna, virðinguna fyrir menningar-
legri fjölbreytni og viljann til að samlagast
hefðum hvers annars. Morin hefúr einmitt
gagnrýnt vinstri sinnað menntafólk og
listamenn fyrir að hafa verið tómláta um
Evrópuhugsjónina og láta tækni- og evrók-
rötum eftir efnahagsumræðuna.
Belgíski verkalýðsleiðtoginn Guy
Spitaels hefúr sagt að Evrópuhugsjónin
verði að njóta stuðnings meðal þorra al-
halda Sovét „úti“ og Bandarikjunum
„inni“, heldur einnig að halda Þýskalandi
„niðri“.
Samtvinnun
hagsmuna
Hugsýnin um sameinaða Evrópu er þó
ekki einungis sprottin afþessari rót. Það er
aldagamalt keppikefli kónga, keisara, trú-
arbragðahöfúnda og heimspekinga að sam-
eina Evrópu í eitt lokað ríkis- eða kenning-
arkerfi. Flest af því tagi hefúr endað með
skelfingu. Nútímahugmyndir um þessi mál
eru sem betur fer af allt öðrum toga en
gömlu yfirdrottnunar- eða útópíudraum-
amir. Það er viðurkennt að flest úrlausnar-
efni álfunnar kalla á nána samvinnu rikja
og að ríkjahagsmunir í Evróu verði ekki
sundurgreindir með góðu móti. Olíukrepp-
ur, dvínandi efnahagsstyrkur Bandaríkj-
anna og Sovétríkjanna, samkeppnin ffá
Japan o.s.ffv. gerir það að verkum að Evr-
ópuríkin eru knúin til samstarfs. Þar era nú
þrir eða fjórir straumar sem leita sér að
endanlegum farvegi. I fyrsta lagi Evrópu-
bandalagið, í öðra lagi samningamir um
evrópskt efnahagssvæði, í þriðja lagi til-
raunir Mið-Evrópuríkja til þess að tengjast
Vestur-Evrópuríkjunum traustri böndum
og í fjórða lagi samningar um nýtt öryggis-
og samskiptakerfi í allri álfúnni innan vé-
banda Ráðstefnunnar um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu (RÖSE), sem Evrópuráðinu
verður hugsanlega falið að stjóma.
Kalda striðinu er lokið. Skipting Evr-
ópu er úr sögu. Yfirráð Sovétríkjanna í
Austur-Evrópu era á enda. Hugmynda-
fræðilegur ágreiningur austurs og vesturs
er að hverfa. Það er ekkert hald lengur í
ógnarímyndum liðinna áratuga. Opinber
áætlunarbúskapur kommúnísks einræðis
hefur hrunið til granna og óheftur mark-
Evrópu hafði engin teljandi áhrif á samn-
ingana milli upphaflegu EB-ríkjanna sex.
Samt sem áður er það staðreynd að hugsýn-
in um sameinaða Evrópu á ekki síður
hljómgrann meðal sósialista og vinstri
manna heldur en hægri afla. Þeir sem reka
hvað mest á eftir ffjálsum innri markaði
1993 og EB sem öflugra stjómmálabanda-
lagi era einmitt leiðtogar helstu jafhaðar-
mannaflokka Evrópu. Vinstrisósíalískir
flokkar innan EB-rikjanna era nú sem óð-
ast að hverfa ffá andstöðu sinni til virkrar
baráttu innan stofnana EB.
Valdaframsal eöa
möguleikar
Það er útbreidd hugmynd að alþjóða-
sinnun, samrani og valdasamþjöppun fjár-
magnsins breyti launafólki og flokkum
þeirra í áhorfendur, fómarlömb eða áhrifa-
lausa statista í óstöðvandi ffamrás auð-
hyggjunnar. í ffamhaldi af slíkum hug-
myndum er því gjaman haldið fram að að-
lögun að yfirþjóðlegum stofnunum geri
einstök riki valdalaus. Ekki verði lengur
hægt að veija þjóðlegan iðnað, halda uppi
atvinnustigi með gengisrokki, tryggja rétt-
láta skiptingu með sjálfstæðri skattapólitík,
eða viðhalda efnahagslegu sjálfstæði og
pólitísku sjálfsforræði. Allt muni þurfa að
lúta lögmálum markaðarins og valtað verði
yflr þjóðleg menningarverðmæti í auglýs-
inga- og neyslusamfélagi, sem í meginat-
riðum sé steypt í sama mót um mestan
hluta Evrópu.
í þessu viðhorfi kunna að vera ófá
sannleikskom, en era þetta ekki sömu
áhyggjuefnin og vinstri hreyfingin hefúr
einlægt verið að andæfa? Sömu vandamál-
in og við er að glíma i hverju þjóðfélagi
fyrir sig? Það sem veldur sérstökum
áhyggjum nú, og jafnvel ótta, era þær yfir-
stofnanir hafi valdasamþjöppun auðhringa
undir eftirliti, og komi á reglum sem tryggi
launafólki rétt til innsýnar og áhrifa á
ákvarðanir evrópskra fyrirtækjasam-
steypna.
Effir 1992 er það hlutverk EB- skrif-
ræðisins að sjá svo um í krafti alls síns
regluvalds, sem byggt hefúr verið upp að
undanfomu, að fyrirtækin hafi jafna sam-
keppnisaðstöðu á innri markaðnum, og
koma í veg fyrir einokim. Enginn veit í
raun hvemig innri markaðurinn mun þróast
í reynd, en þeir era til sem segja að ekki
verði um einn markað að ræða heldur 50,
og að þá fyrst fái smá og meðalstór fyrir-
tæki að njóta samstarfsins yfir landamærin.
Tími fjölbreytninnar eigi eflir að renna
upp. Með svipuðum hætti og fjölþjóða-
veldi eins og Sovétríkin og Júgóslavía era í
upplausn, muni innri rnarkaðurinn ekki
stuðla að miðstýringu, heldur efla svæðis-
bundna samvinnu og sjálfstjóm, sem byggi
á tungumála- og viðskiptatengslum og
menningarlegum hefðum.
Vinstri sinnuð
Evröpustefna
Vinstri sinnuð Evrópustefna er fólgin í
baráttu fyrir því að sjónarmið jöfnuðar
verði látin ráða ferðinni og framvinda efna-
hags- og þjóðmála verði ekki öll á forsend-
um fyrirtækjanna. Markmiðið er að breyta
Rómarsáttmálunum og Einingarlögum
Evrópu þannig, að lýðræðiskröfúr um fúll-
veldi Evrópuþingsins og rétt launafólks til
áhrifa innan Evrópubandalagsins séu
tryggðar. Jafnffamt að beijast fyrir því að
Evrópubandalagið verði ekki útilokunar-
bandalag umgirt háum tollmúram, heldur
liður í umsköpun Evrópu, sem á engan hátt
komi í veg fyrir að æ fleiri viðfangsefni
verði leyst af öllum Evrópuríkjum sameig-
mennings. Annars vanti í hana hjartað og
án þess fái heilinn ekki súrefni til þess að
starfa svo vit sé í. Bæði Evrópubandalagið
og EES era að meira eða minna leyti skrif-
borðsböm ríkisstjóma og sérffæðinga
þeirra. Hvorki þjóðþing né fúlltrúar al-
menningssamtaka hafa fengið að móta til-
urð þeirra svo viðhlítandi sé. Hið sama
gildir að miklu leyti um RÖSE-ferlið.
Hjartað vantar enn, og að þeirri miklu
ígræðslu ætti Evrópupólitík róttækra jafn-
aðarmanna að stuðla.
Allt undir í íslensku
umræöunni
Lýðræðisþjóðir Evrópu verða að hafa
með sér sameiginlega stofnanir til þess að
ráða ráðum sínum og hafa stjóm á málefn-
um álfunnar. Hinar nýju stofnanir era í
hraðri mótun þessi misserin og aðrar gaml-
ar svo sem NATO og Evrópuráðið geta
orðið að taka að sér ný hlutverk. íslending-
ar eiga að sjálfsögðu að taka fúllan þátt í
nýju samstarfsskipulagi þjóða í álfúnni.
Hvemig við eigum að tengjast hinum nýju
stofnunum er hinsvegar ekki viðfangsefhi
þessarar greinar. Mestu skiptir þar, að það
virðist vera nokkuð góð samstaða um það
innanlands, hvaða skilyrðum verði að
binda samstarf okkar við stærri efnahags-
heildir. Með slíka samstöðu að bakhjarli fæ
ég ekki séð að það skaði að hafa allt undir í
íslenskri umræðu: EES, aukaaðild eða fúlla
aðild að EB og hlut okkar í nýju öryggis-
og samskiptakerfi í Evr-
ópu almennt.

Föstudagur 9. nóvember 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9