Þjóðviljinn - 16.11.1990, Qupperneq 14

Alltaf öðru hvoru eru menn að deila um það hver eigi fiskinn í sjónum.
En eins og allir vita búum við í miðri þverstæðu: Annarsvegar er því
lýst yfir með lögum um stjórn fiskveiða að „nytjastofnar á íslandsmið-
um eru sameign íslensku þjóðarinnar". Það er líka tekið fram að út-
hlutun veiðiheimilda myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt for-
ræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum. Á hinn bóginn er farið með kvóta
þann, sem þeir menn fengu sem áttu skip við veiðar á tilteknu árabili, eins og
hverja aðra fasteign, útgerðarmenn hafa fengið fiskinn ef ekki til eignar þá
amk. með einskonar óafturkræfum lénsrétti.
C ormaður Verslunarráðs, Jó-
■ hann Ólafsson, er að skjóta á
Gylfa Þ. Gíslason í grein í Morg-
unblaðinu á dögunum um að vilja
halda í þann „sósíalisma“, að
fiskurinn sé þjóðareign og tekjur
af veiðiréttindum eigi að renna til
samfélagsins gegnum ríkið.
Greinarhöfundur tekur ýmsar
dýfur undarlegar á sinni leið. M.a.
segir hann sem svo, að orð í áður-
nefndum lögum um „sameign ís-
lensku þjóðarinnar“ þurfí ekki að
útiloka einkaeign. Með þeirri
furðulegu röksemd að skipastóll,
húsakostur og bifreiðir íslendinga
séu líka „sameign islensku þjóð-
arinnar“. Með þessum kúnstum er
raunar búið að gera hugtak eins
og „sameign“ gjörsamlega merk-
ingarlaust; það er aðeins tala í
skýrslu: Islendingar eiga sjötíu
þúsund bíla eða eithvað í þá veru.
Það er i rauninni ekkert sambæri-
legt við það hvemig einstaklingar
eiga og nota bíl eða einkaíbúð og
við það hvaða reglur fiskveiði-
þjóð verður að setja sér um nýt-
ingu takmarkaðra auðlinda sjávar.
Formaður Verslunarráðs er
einn þeirra fijálshyggjumanna
sem hefiir tröllatrú á því að einnig
fiskimið séu í einkaeign. Vegna
þess að „best fer á því hveiju
sinni að eignarétturinn á hvetjum
tíma sé næstur þeim sem hafa
mesta hagsmuni af að gæta verð-
mætanna til lengri tima“.
Það er holur hljómur í þessu
tali. Og ekki barasta vegna
þess að menn geta ekki „átt“ fisk í
sjónum með þeim afmarkaða
hætti sem þeir eiga skika ræktaðs
lands eða húskofa. Þjóðarsam-
eign er ekki trygging á því að vel
sé farið með auðlind. En einka-
eignarréttur er það ekki heldur.
Ótal dæmi um allan heim sýna, að
þeir sem hafa átt t.d. skóga eða
ræktarlæand hafa gert sig seka
um tortímandi rányrkju, vegna
þess blátt áffam að þeir tóku
skammtímahagsmuni fram yfir
langtímahagsmuni. Stundum telja
þessir menn sig tilneydda til að
ganga á gróðurmold eða skóg
vegna þess að þeir þurfi að kom-
ast úr skuldum. Stundum er blátt
áfram um græðgi í skyndigróða
að ræða, ásamt þeirri hundsku
skammsýni sem segir: „Komandi
kynslóðir já. Hvað hafa þær gert
fyrir mig?“
Stundum er ill meðferð ein-
staklinga á eignum þeirra einka-
mál ef svo mætti segja: Þeir geta
látið hús sitt drabbast niður og
þeir um það. Það getur líka verið
mögulegt að bæta úr því, að jörð
fer í niðumiðslu. En rányrkja t.d á
skóglendi (eins og sú sem nú fer
ffam á eðalfuruskógum Kalifom-
íu) hún verður ekki bætt: Þau fyr-
irtæki sem á henni bera ábyrgð
em barasta á skammtímagróða-
fylliríi og vita það og gefa dauð-
ann og djöfulinn i náttúmna,
ffamtíðina og allt annað en eigin
bankareikning næstu fimmtán ár-
hafa reist tilveru sína á fiski kyn-
slóðum saman.
Formaður Verslunarráðs reyn-
ir að salta hugmyndir dr.
Gylfa Þ. Gislasonar með bragði
sem nú er mikið stundað: Hann er
sósíalisti mannskrattinn og sósí-
alisminn er hruninn.
Hér er komið að mikilvægum
punkti. Það er einhver dapurleg-
asta uppákoma samtímans, að
hækkað svo hitastig á jörðunni á
næstu ámm að stórir hlutar þétt-
býlustu svæða heims yrðu
óbyggilegir. Þetta vita menn og
nú síðast vom ffæðimenn að
koma sér saman um það á ráð-
stefhu í Genf að það VERÐI að
semja um að riki heims minnki
koldíoxíðmagn sem þau sleppa í
loft upp um 25% fyrir árið 2005
ef ekki á illa að fara. En allar slík-
lappimar, þau era miklu síður en
Evrópuþjóðir tilbúin til skuld-
bindinga á sviði mengunar og
meðferðar á orku og auðlindum
öðrum. Enda sitja þau uppi með
arf Reagans forseta sem saltaði
skynsamlegar áætlanir um orku-
spamað með heimskulegum glós-
um um að orkuspamaður væri
bara að láta sér verða kalt á vet-
uma en heitt á sumrin!
HVER A FISKINN
OG ANDRÚMS-
LOFTIÐ?
HELGARPISTILL
in. Enda er það svo, að það em
ekki endilega einkahagsmunir
þeirra að treina sér sem best skóg-
lendið: Þeir geta eins ætlað að
græða á því strax og nota pening-
ana til að koma sér fyrir í öðmm
rekstri.
Aftur á móti kemst samfélag-
ið ekki hjá því að hugsa lengra -
bæði um skóga og fisk. Samfélag-
ið, sem hlýtur að beita pólitískum
ráðum, löggjöf, eftirliti, rikis-
valdi, til að tryggja það að
skammsýnir gróðahundar (sem
meira en nóg er af allsstaðar og þá
ekki síst hér á Islandi) eyðileggi
ffamtíðina. Þegar svo fiskimiðin
em afhent útgerðarmönnum til
eignar (í raun) þá er það blátt
áffam ranglátt - fyrir nú utan ann-
að sem á spýtunni hangir. Rang-
látt vegna þess að ef nokkur hefur
sögulegan rétt umffam aðra til
fiskveiða, þá em það ekki nokkr-
ar fjölskyldur sem hafa á vissu
árabili Islandsögunnar komist yf-
ir skip, heldur byggðarlög sem
hmn altækrar miðstýringar um
austanverða Evrópu skuli haft til
að eyðileggja allar hugmyndir um
þá áætlanagerð sem nauðsynleg-
ust er nú um stundir. Áætlanagerð
sem beinist að nýtingu auðlinda,
að því að forðast rányrkju, að
vemdun lífsskilyrða og andrúms-
lofts.
Okkur vantar svo sem ekki
upplýsingar um að jörðin og
mannfólkið era í háska. Orkubú-
skapur hangir í þeim bláþræði að
hvenær sem var gat olíuverð tvö-
faldast (líka þótt ekki hefði komið
til innrásar í Kúveit). Óðum er
gengið á þann lífgjafa sem vatns-
birgðir jarðar em. Eyðing skóga
og mengun andrúmsloftsins gæti
Árni
Bergmann
ar ráðstafanir þýða boð og bönn,
og hægrisinnaðir lýðskrumarar
(og margir fleiri) grípa þá tæki-
færið til að slá á þá strengi að for-
sjálir menn vilji með offíki skipta
sér af neyslu og hegðun einstak-
linga rétt eins og í djöfuls komm-
únisma! Bandaríkin draga mjög
Við sundin blá
Baldur Gunnarsson
Völundarhúsið
Fróði 1990
í þessari fmmraun sinni hefur
Baldur Gunnarsson kosið sér vet-
vang í fjörum og klettum og
skipsflökum hér við Sundin blá.
Þar era ung hjón að basla og þar
vex upp ungur drengur sem þekk-
ir Undarlegan mann sem segir
furðusögur af skipum sögunnar
og kyndir undir draum um falinn
fjársjóð úti í Viðey, ef maður bara
kæmist þangað á eigin fleytu! En
af þeirri ferð varð ekki, ástin var
að byrja í brjósti þessa unga
manns og er ffek til síns fjörs, svo
er stúlkan horfin fyrr en varir og
siðan ekki söguna meir.
Slík endursögn er villandi, í
þessari skáldsögu er línan, þráð-
urinn, rýr, en litnum ætlað því
meira hlutverk. Hið ytra sögusvið
er mjög afmarkað eins og fyrr
sagði, en hugurinn reikar víða.
Ekki þó endilega hugur drengsins
sem er í sögumiðju. Þetta er að
sönnu einskonar þroskasaga, en
samt kynnist lesandinn fólki
hennar mjög lítið. Öll áhersla er á
það sýnilega, á það sem fyrir augu
ber á vettvangi og hvað má tengja
við það, og það er ekki drengur
sögunnar sem er þar mest að
verki, heldur höfundurinn sem
dælir inn í atvikin allskonar
ljórænu og tilvísununm til þess
sem hann hefur lesið.
Hér em itarlegar lýsingar
bæði á náttúmfari með tilhlaupi
til jarðsögu og svo smíðum og
sprengingum sem þeirri sögu
raska. Miklu ítarlegri en þær
heimildir um sálarfar sem
skammtaðar em. í höfði Undar-
lega mannsins (sem fær að heita í
höfuðið á Morgan sjóræningja)
og svo drengsins er spunninn
miðaldareyfari með brennu og
bardögum og týndum fjársjóði.
Reyfari sem vill allt taka til sín:
Hómerskviður og Njálu og Sturl-
ungu og leiðangur Jóns Arasonar
út í Viðey og Eld í Kaupinhafn og
Greifann af Monte Christo og
kannski Grant skipstjóra og böm
hans. Bækur lifa á bókum og
þessi gerir það í mjög rikum mæli
og stundum í anda þess hálfkær-
ings sem menn leika sér að í
skólablöðum menntaskóla.
Höfundur lætur sér margt
detta í hug og hann ræður yfir
dijúgum orðaforða. Hann má vara
sig á óspilunarsemi í stíl, sem á
það til að bólgna mjög í stöðugri
viðleitni til að gera alla hluti stóra
og mikilfenglega: eins og þegar
glerbrot úr fjöm er gert að visku-
steini sem vísar á allt samhengi í
tilvemnni. Og verður úr því yfir-
lýsing um samhengi og upptaln-
ing á þáttum í því, frekar en ein
hugljómun sem gæti gerst áleitinn
við lesandann. Notadrýgri er við-
leitni höfundar til að stökkva á
milli tímaskeiða í sögu lands og
manna:
„Stórviðrin blása moldinni
burt af landinu og bamaleikfong-
in kindabeinagrindur öld fram af
öld fram af öld. Þá heldur aldan
áfram að skolast að og frá og utan
úr Viðey berst ómur af munka-
söng og vopnabrauki og bramli
einu sinni eða tvisvar. Annars er
lítið um kjaftshögg og stálag-
lamm. Það koma einstöku frost-
og jarðeldadynkir. Þar fyrir utan
heyrist ekkert nema þessi þýða
sinfónía við sundið í þúsund ár.
Allt ffarn undir heimsstyijöld að
hermennimir komu...“
Og hver er svo kjami málsins?
Ferð sem aldrei var farin, ástin
sem vaknar og er meiri en allir
fjársjóðir og gerir leitina að þeim
fáránlega og óþarfa? Ástarsælan
sem er skammvinn, en
þó stoðar það manninn mest
að eiga um hana einhveija „æðis-
lega minningu" sem dafnar í
bijóstinu. Og svo brenna skip
bemskudraumsins með táknræn-
um hætti. Við getum staðið uppi
með þetta ef við svo kjósum, en
um þetta efni er umbúnaður svo
mikill að það er eins líklegt að
hugsunin festist í honum.
Árni Bergmann
14 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. nóvember 1990