Þjóðviljinn - 04.01.1991, Blaðsíða 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Hlutafjár-
markaður
Öllum að óvörum reyndust íslendingar borgunar-
menn fyrir hlutabréfum upp á nokkra milljarða nú fyrir
áramótin. Enda þótt kaupgetan komi nokkuð á óvart er
viljinn til að festa fé í hlutabréfum þó áhugaverðari.
Landsmenn eru því með öllu óvanir að hlutabréf geti
verið gjaldgeng í því skyni að ávaxta sitt pund og það án
þess að eigandinn komi nokkuð nálægt rekstri þeirra fyr-
irtækja sem viðkomandi hlutafélag er um. Yfirleitt hefur
gengið erfiðlega að fá almenning til að leggja fé í fyrir-
tæki, jafnvel þó þjóðþrifafyrirtæki væru fyrir viðkomandi
byggðarlög.
Tvennt sýnist valda þeirri breytingu sem hér hefur
orðið. ( fyrsta lagi eru skattalög þannig að nú geta ein-
staklingar og hjón eytt talsverðum peningum í hlutafjár-
kaup og lækkað um leið skatta sína. Tilgangurinn með
þessari ráðstöfun löggjafans er augljós, hún er gerð til
þess að hvetja almenning til að binda fé sitt í fyrirtækj-
um. Að öllum jafnaði á þetta að geta komið atvinnu-
rekstrinum til góða, styrkt stöðu atvinnufyrirtækjanna og
gildir þetta jafnt um þau fyrirtæki þar sem hlutirnir eru í
eigu einkaaðila eða eignarhaldið er með einhverjum
hætti félagslegt.
í öðru lagi hefur það greinilega áhrif á kaup almenn-
ings að mörg fyrirtæki komast nú miklu betur af en áður.
Hlutabréf í grónum og stöndugum fyrirtækjum eru orðin
eftirsóknarverður kostur fyrir þá sem eiga eitthvað til að
leggja til hliðar. Þar að auki er íslenskur hlutabréfamark-
aður að myndast, mest fyrir tilstuðlan fyrirtækja á vegum
banka og sparisjóða. Á þessu stigi er engin leið að segja
til um það hver reynslan af þessu fyrirkomulagi verður. Á
meðan uppsveifla er hjá sumum fyrirtækjum er vafalaust
áhættulítið fyrir fólk að kaupa hlutabréf, en þegar á móti
blæs getur farið að kárna gamanið, vonin um skjótfeng-
inn arð fari fyrir lítið.
Sagt er að ríkissjóður hafi tapað hundruðum milljóna
á hlutabréfakaupum almennings, vegna þeirra skattfríð-
inda sem kaupunum fylgir. Þetta má auðvitað til sanns
vegar færa, en varla hefur þeim sem settu lögin á sínum
tíma dulist að svo myndi fara. Á hinn bóginn verður þetta
dæmi ekki gert upp nema að vita í hvað sömu peningar
hefðu annars farið; vaxtatekjurnar af þessu fé eru að
minnsta kosti skattfrjálsar.
Fróðlegt verður að fylgjast með hver framvindan
verður á næstu árum í hlutabréfamarkaði hérlendis. Lík-
legast er að almenningur eigi aldrei kost á að eignast
meirihluta í þeim félögum sem fysilegust þykja. Þegar
kemur að hinum stóru viðskiptum, þar sem teflt er um
raunveruleg völd í félögunum er meirihluti hlutafjárins á
tryggum höndum, eins og sjá má af því að nú er aðeins
verið að selja lítinn hluta í þeim fyrirtækjum sem vinsæl-
ust eru um þessar mundir, meirihlutaeignin er áfram í
höndum sömu aðila.
Meðal þeirra fyrirtækja sem nú þykir gott að eiga
hlutabréf í eru nokkur sjávarútvegsfyrirtæki. Það hefði
þótt ótrúleg saga fyrir fáum misserum, þegar ríkisstjórn
Þorsteins Pálssonar var að hrökklast frá völdum og
sjávarútvegurinn að komast í þrot, ef einhver hefði hald-
ið því fram að innan tíðar væri arðvænlegra fyrir al-
menning að eiga hlut, í sjávarútvegsfyrirtæki en að
kaupa ríkisskuldabréf. Úrræði Sjálfstæðisflokksins til að
bæta stöðu undirstöðuatvinnuvegarins reyndist með
öllu haldlaus. Breytingin sem siðan hefur orðið er gríöar-
lega mikil eins og sjá má af þeirri sérkennilegu jarðarför
sem fram fór á dögunum þegar Atvinnutryggingasjóður
var jarðsettur með tilhlýðilegri viðhöfn.
hágé.
Nordurslóö best
Mikill þróttur er í frétta- og
menningarblöðum í dreifbýlinu,
en þegar velja skal landsmálablað
ársins 1990 er á engan er hallað
þótt „Norðurslóð - Svarfdælsk
byggð og bær“ - verði fyrir val-
inu. Hjörtur E. Þórarinsson, for-
seti Búnaðarfélags íslands og
bóndi á Tjöm í Svarfaðardal er
þar útgefandi af hálfú „byggðar-
innar“ og Jóhann Antonsson íúll-
trúi þéttbýlisbúa. Sigriður Haf-
stað á Tjöm er annars burðarásinn
í útgáfúnni og hefúr umsjón með
henni.
Norðurslóð hefúr nú komið út
í 14 ár og jafnan verið auðkennd
af menningarlegu efni sem hefur
varanlegt heimildargildi.
Sem dæmi má nefna að í jóla-
blaði Norðurslóðar 1990 rifjar
Stefán Bjömsson ffá Atlastöðum
upp æviminningar, Þórarinn Eld-
jám rithöfundur skrifar um ör-
nefnin Tjöm og Gullbringa á
vesturströnd Svíþjóðar, Gunnar
Stefánsson dagskrárstjóri hjá Rík-
isútvarpinu birtir útvarpsviðtal
Svövu Jakobsdóttur við Snorra
Hallgrimsson lækni um Finn-
landsstyijöldina, Júlíus J. Daní-
elsson ritstjóri búnaðarblaðsins
Freys fjallar um tónlistariðkun í
Svarfaðardal og Gest Hjörleifs-
son fyrrum skólastjóra Tónlistar-
skóla Dalvíkur, Hj.Hj. lýsir
byggðasafninu í Hvoli og Ami
Daníel Júlíusson greinir frá af-
leiðingum Móðuharðindanna í
Svarfaðardal. Auk þess birtast
fféttir og síðast en ekki síst marg-
víslegar þrautir sem að nokkm
Ieyti eru einstæðar í íslenskri
menningu.
Ljóðagetraunin lúmska
„Hver var ung eins og ang-
andi rósir?“, spyr Hjörtur E. Þór-
arinsson í einni léttustu spuming-
unni í Ljóðagetraun Norðurslóð-
ar, en þraut þessi er nú landsffæg
eftir 14 ára göngu sína í jólablað-
inu. Alltaf er spurt um viðfangs-
efni ákveðinna ljóða og rétta svar-
ið þama er „Kata“, eins og þeir
vita sem muna gamla dægurlaga-
textann Kötukvæði („Það var um
kvöld eitt að Kötu ég mætti...“).
Hér er ljóðagetraunin gerð að
sérstöku umtalsefni þvi að þama
hefúr ritstjóri og hugmyndaffæð-
ingur Norðurslóðar kannski dott-
ið ofan á form sem dugir ekki
hvað síst til að tengja kynslóðir
og rifja upp menningararf á líf-
rænan og skemmtilegan hátt og
ekki vanþörf á svoleiðis meðölum
núna. Spumingar eru 25 alls og
flestar strembnari en Kötukvæði,
eða hveiju svara menn þessu:
, Jivað rann saman við söng henn-
ar?“ - eða „Hvert fóm sumir fyrir
jól?“ - og - „Hvað stendur á
gömlum merg?“ Margur ljóða-
unnandinn hefur undanfarin
ár svitnað af niðurlægingu
gagnvart ljóðagetraun Norð-
urslóðar og þurft að pæla
gegnum ljóðasöfn til að ná
fúllu húsi stiga og eiga
möguleika á bókaverðlaun-
um. Það má jafnvel gegna
nokkurri fúrðu að Hjörtur E.
Þórarinsson á Tjöm skuli
ekki hafa sótt um einkaleyfi á
formi þessarar ljóðagetraunar
sem hefur lagst af slíkum
þunga á lesendurblaðsins um
hver jól. Að minnsta kosti er
safn hans vísir að dágóðu
bókarefni.
Þetta skemmtilega spum-
ingaform, sem hentar vel til
að vekja áhuga á og rifja upp
gömul og ný ljóðmæli, hefúr
svo orðið Ama Rögnvalds-
syni ffá Dæli að fyrirmynd í
35 málsháttaspumingum
Norðurslóðar. Dæmi: „Hvað
dregur hver af sínum sessu-
naut? - og „Hveijum skal á
foraðið etja?“ - eða „Hvaða
fiskar spyrðast best?“. Ámi
verðlaunar sjálfúr sigurveg-
arann með kr. 1000.
Og ekki er þar með allt upp
talið af rammíslenskum getraun-
um Norðurslóðar, því fyrir utan
þulur og bæjanafúagátu blaðsins
er þar m.a. þátturinn „Kyndugar
vísur“ og er við hæfí að leyfa les-
endum Þjóðviljans loks að
spreyta sig á einni þeirra, eftir
Hallgrím Eldjámsson, forðum
prest á Grenjaðarstað. Spurt er,
hver séu skringilegheitin í vísunni
og kann að vera að stniktúralistar
í hópi nútimaskálda eða þá mynd-
listarmenn verði fýrri til en aðrir
að koma auga á þau:
Heitir lítil Ijóða þrautin,
litil baga, þvaga skrítin,
Ijóða þvaga þvættings kvœða,
þrautin skrýtin, kvæða
grautur.
Bragfræði Bubba
Meira gleðilegt um ljóðlist og
bragffæði. Hið hefðbundna ljóð-
form er nú loksins endanlega að
risa upp ffá dauðum, ef marka má
spásagnir sem unga kynslóðin
hefúr þessar vikumar verið að
háma sig í metsölubókinni Bubba
eftir Ásbjöm Morthens og Silju
Aðalsteinsdóttur. Þar segir á bls.
231: „Við Megas eram báðir á því
að bráðum verði ný bylting í ís-
lenskri Ijóðagerð og heil kynslóð
ungskálda komi ffam sem noti
gamla formið, að minnsta kosti
stuðla þó að þau sleppi riminu.“
Bubbi lýsir því mörgum orð-
um hvaða áhrif það hafði á hann
að þróa máltilfinninguna og tökin
á bragffæðinni, nauðsyn þess að
lesa hefðbundinn kveðskap og
sýna arfleifðinni ræktarsemi og
virðingu og læra af henni:
„...sjálfs mín vegna og krakkanna
sem ég tala til vil ég læra betra
mál. Þá get ég sagt við þau: Þetta
gat ég. Þið getið það líka ef þið
viljið...við (eigum) stærsta kon-
ungsríki í heimi. Tungumálið“.
Nú era rúm 10 ár síðan
margra vikna deilur stóðu í Þjóð-
viljanum um „gúanó-texta“
Bubba, en spumingin er hvort Ás-
bjöm Morthens jafnast ekki með
fáeinum setningum í metsölu-
ævisögu sinni núna á við heilt rík-
isrekið málræktarátak í skólun-
um, ef miðað er við áhrifamáttinn
gagnvart unga fólkinu. óht
Bubbl Morthens
ÞJÓÐVILJINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandí: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Flelgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Elías Mar (pr.), G. Pétur Matthíasson,
Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.F Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Gíslason, Sævar
Guðbjörnsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristln Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigríöur Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Slðumúla 37, Rvfk.
Slmi: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö i lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverö á mánuði: 1100 kr.
4.SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 4. janúar 1991