Þjóðviljinn - 04.01.1991, Side 5

Stjórnmálamenn og samtök skreyta
sig einatt með slagorðum sem ætlað
er að slá í gegn. Sjaldnast eru þessi slag-
orð þannig að festa megi hönd á því sem
við er átt. Þau gætu sem best hijómað á
þennan hátt: Framtíð og festa, Festa og
framtíð, Til betri framtíðar, Manngildi
ofar auðgildi, Til nýrrar framtíðar
o.s.frv.. Má raunar vel vera að einhver
samtök hafi þegar notað þessi slagorð
eða önnur nauðalík.
í sjónvarpsþætti á dögunum voru þátt-
takendur spurðir hvort núlifandi kynslóð
legði framtíðinni til einhveijar hugsjónir.
Fátt varð um svör og má segja að hinum
spurðu hafi verið nokkur vorkunn, þar sem
gamalgrónar hugmyndir um hugsjónir sem
öðru ífemur eru tengdar vinstrimennsku af
einhverju tagi hafa átt undir högg að sækja,
eftir allt sem gengið hefur á í Sovétríkjun-
um og Austur-Evrópu á undanfomum
missemm. Austur þar hefur aldrei verið
skortur á slagorðum, ámm saman heíúr
ekkert vantað á upphrópanir um það að
þjóðfélagsþróunin stefndi í rétta átt, þar
sem verkafólk væri laust undan oki arð-
ránsins. Framtíðarríkið væri handan við
hólinn.
Ágóðavonin hrekkur ekki til
Slagorðin geta aldrei komið í staðinn
fyrir vemleikann, þau geta í besta falli
hvatt fólk til dáða, en því aðeins að athafn-
ir fylgi slagorðunum. Einhver minnisstæð-
asta ábending um það að ekki væri allt eins
og það ætti að vera fyrir austan, er sakleys-
isleg spuming Halldórs Laxness fyrir
margt löngu austur í Leningrad eða
Moskvu, er hann vildi vita hvar mætti
kaupa skæri í því merkilega landi. Hálfri
öld síðar bámst fféttir af biðröðum eftir
hveiju einu, sápa til hárþvotta hefur að
sögn verið heppilegur gjaldmiðill í einka-
viðskiptum austur þar. I annan tíma hefúr
geisað þurrkublaðastríð í stórborgum Sov-
étríkjanna. Þá stendur svo á að ekki fást
þurrkublöð á bíla með þeim afleiðingum að
ábyrgur bíleigandi skilur aldrei svo við bíl
sinn að hann taki ekki með sér bæði
þurrkublöðin. Það er að sönnu rétt að milli
þessara atburða er ein heimsstyijöld og
langt og kalt strið með óbærilegri vígvæð-
ingu, en til lengdar dugir það ekki sem
skýring á því að þróað þjóðfélag uppfylli
ekki einföldustu þarfir þegnanna.
Hmn þjóðfélagsgerðarinnar í Austur-
Evrópu breytir hins vegar engu um þá stað-
reynd að hugsjónir sem eiga rætur sínar í
hugmyndafræði sósíalismans halda áffam
að verða aflvaki baráttunnar fyrir betra
mannlífi vítt og breitt um heiminn. Gegn
mannfjandsamlegum viðhorfúm markaðs-
hyggjunnar verður að tefla ffam gildum
mannúðar, þar sem getu samfélagsins er
beitt til að tryggja öllum þegnunum þolan-
leg lifsskilyrði. Hver einasti maður veit að
það verður aldrei gert ef þjóðfélagið bygg-
ir á ágóðavoninni einni saman. Trygginga-
kerfi og heilbrigðisþjónusta einkaffam-
taksins þar sem „neytandinn“ greiðir þjón-
ustuna fullu verði án meðábyrgðar hinna
sem þurfa þjónustunnar ekki við verður
þegar til lengdar lætur aðeins fyrir þá sem
meira mega sín, svo einfalt er það.
Mannúðaitijóðfélag:
í stórum dráttum
Nú má spyija hverrar gerðar það þjóð-
félag sé sem Islendingar hafa byggt upp í
landi sínu. Nærtækast er auðvitað að spyija
hvort markaðslögmálin ráði ferðinni í þeim
efnum sem skera úr um hvort í landinu sé
mannúðarþjóðfélag. Þessu er hægt að svara
bæði játandi og neitandi. I heilbrigðiskerf-
inu blómstrar einkaffamtakið á mörgum
sviðum, rækilega varið og margtryggt af
sameiginlegum sjóðum landsmanna, en fé-
lagsleg þjónusta og almannatryggingar eru
næstum einvörðungu á ábyrgð samfélags-
ins. IJm einkareksturinn í heilbrigðiskerf-
inu eru skiljanlega skiptar skoðanir og
standa deilur yfirleitt um kostnað. Lyíja-
kostnaðurinn í landinu þykir til dæmis
skuggalega hár, skipulag sérfræðiþjónustu
er talið dýrt að ógleymdri þjónustu tann-
lækna, svo nokkur dæmi séu tekin.
Almennt má segja að Islendingar séu
komnir nokkuð langt í því að skapa mann-
úðarþjóðfélag. Heilbrigðisþjónustan, með
sínu blandaða hagkerfi, gegnir yfirleitt vel
sinu hlutverki, tryggingakerfið og félags-
þjónustan í stórum dráttum líka.
Hér er rétt að staldra aðeins við orðin: í
stórum dráttum. Það er nefnilega lítill
vandi að komast að því að hér sé allt í besta
lagi ef maður skoðar bara tölur oglitur síð-
an yfir þjóðfélagið. Þá sést strax að hvergi
er mikil ólga eða skerandi hávaði út af
neyð og fátækt. Ef málin eru könnuð nánar
kemur auðvitað í ljós að potturinn er víða
nokkuð brotinn. Eg ætla að taka hér tvö
dæmi af gerólíkum toga.
Þjóðin horfði á sitt áramótaskaup á
gamlárskvöld og skemmti sér misvel að
venju. Aður en til útsendingar kom hafði
útvarpsráð afgreitt beiðni um að skaupið
yrði textað þannig að heymarlausir eða
heymarskertir gætu notið skaupsins betur.
Meirihluti útvarpsráðs féllst ekki á beiðn-
ina og munu sjónvaipsmenn hafa lagst
gegn henni með þeim rökum að textinn
traflaði útsendinguna. (Þess má svo geta i
ffamhjáhlaupi, að fúlltrúi Borgaraflokks-
ins, (hefur víst sagt sig úr flokknum!) er
varafiilltrúi Alþýðubandalags og Kvenna-
lista í ráðinu. Aðalfulltrúi Kvennalista var
á fúndinum, en aðalfúlltrúi Alþýðubanda-
lags forfallaður, sem varð til þess að tillaga
um að texta ekki fékk 5 atkvæði gegn 2
(Framsóknar- og Kvennalista) í stað 4-3.
Þetta hefði auðvitað engu breytt, en sýnir,
þó í smáu sé, hina órannsakanlegu vegi ís-
lenskra stjómmála. Þessum ráðum var
nefnilega ráðið á þeim tíma sem þessir
flokkar vom i stjómarandstöðu og Þor-
steinn nokkur Pálsson sat í stóli forsætis-
ráðherra!)
Auðvitað er þetta ekki stórmál lesið á
hefðbundinn mælikvarða, en það sýnir vel
að við eigum enn talsvert i land að sníða
marga agnúa af samfélaginu, þannig að það
fari betur um þá sem ekki geta hagnýtt sér
allt hið sama og meirihlutinn.
Einhvemveginn finnst manni að þetta
mál sé eins og eftirlegukind. Það á að vera
sjálfsagt að heymarlausir geti notið inn-
lends sjónvarpsefnis eins og hins erlenda,
sem allt er textað.
’ !lj| , ^ Mj ym
f wliíinifr iiiiríj
t'K... iTíí^ll
Að
gefnu
tilefni
Meðan á þessu stendur
safnar hún auðvitað
skuldum og þarf senni-
lega að flytja oftar en
einu sinni, því leigu-
markaðurinn í höfuð-
staðnum er ekki bein-
línis til fyrirmyndar,
svo ekki sé fastar að
orði kveðið.
Einkennileg mótsögn
Úr allt annarri átt er málefni einstæðrar
móður sem nýlega er flutt til Reykjavíkur
með þijú böm, öll á skólaaldri. Hún er ffá-
skilin. Eignalaus er hún, eins og títt er um
fólk sem slitið hefur búi sínu eftir vonlausa
baráttu við skuldir, verðtryggingu og vexti.
Nú vill svo til að hún hefiir enga sérmennt-
un og ekki heldur þrek til erfiðustu bónus-
eða ákvæðisvinnu. Eigi að síður vinnur hún
fúlla vinnu á þeim kjörum sem bjóðast og
telur ekki eftir sér vinnutímann.
Málin standa þannig hjá þessari konu
að hún vinnur ekki fyrir fjölskyldunni
meðal annars vegna þess að þrír fjórðu af
tekjunum fara til að greiða húsaleigu. Þeg-
ar að sverfúr leitar hún aðstoðar Félags-
málastofnunar og er vel tekið. En hún fær
ekki úrlausn því þegar að er gáð, er ekkert
að bömunum hennar, þeim gengur vel í
skóla, hún er sjálf nógu hraust til að geta
haff fúllar dagvinnutekjur, hún er bindind-
ismanneskja og eyðir ekki peningunum í
nokkum skapaðan hlut nema lífsnauðsynj-
ar.
Hér er með öðmm orðum komin upp
merkileg mótsögn sem leiðir af sér þessa
spumingu: Getur það verið að íslenska vel-
ferðarkerfið aðstoði ekki fólk í fúllri vinnu,
enda þótt tekjur þess dugi ekki til ftam-
færslu? Þessu virðist þurfa að svara játandi
og kemur raunar ekki á óvart.
Hvemig þróast þá mál þessarar konu?
Jú, hún reynir væntanlega að komast
yfir íbúð í félagslega kerfinu, þar sem
húsaleigan sem hún þarf að greiða á al-
mennum markaði er augljóslega allt of há
fyrir þessar tekjur. Segjum að hún sæki um
hjá Verkamannabústöðum. Þá slæst hún í
stóran hóp, því reikna má með að um
hverja íbúð sem kann að vera á lausu sæki
að minnsta kosti 10 aðrar fjölskyldur sem
allar eiga jafnan, eða jafnvel meiri, rétt til
íbúðar. Það er þvi líklegast að ekki sé hægt
að selja henni íbúð í fyrsta sinn sem hún
sækir. Arið eftir sækir hún afhir og enn er
hún í jafn stóram hóp um hveija íbúð. Við
skulum segja að í það skiptið gangi betur,
og hún fái að lokum loforð fyrir íbúð. All-
ur ferillinn, frá því að hún sótti um íbúð í
annað sinn og þangað til hún loksins fær
hana verður varla skemmri en eitt ár, lík-
lega nær tveimur. Meðan á þessu stendur
safhar hún auðvitað skuldum og þarf senni-
lega að ílytja oftar en einu sinni því leigu-
markaðurinn í höfúðstaðnum er ekki bein-
línis til fyrirmyndar, svo ekki sé fastar að
orði kveðið.
Hér skal láta staðar numið að sinni.
Þetta vora tvö dæmi, sitt úr hvorri áttinni,
ólík, en eiga að leiða okkur til sömu niður-
stöðu og áður er nefnd: slagorð um bjarta
framtíð stoða lítt fyrirþá sem illa era stadd-
ir ef ekki fylgja raunveralegar aðgerðir til
breytinga. Enda þótt við lifúm um þessar
mundir mikla óvissudaga í alþjóðamálum
þar sem heimurinn kann að breytast svo um
munar eftir miðjan mánuðinn, þrátt fyrir að
við séum upptekin af „stóra málunum“
megum við ekki gleyma því, að siðmenn-
ing okkar sjálfra er undir því komin að við
byggjum eigið þjóðfélag á mannúðarsjón-
armiðum, beitum þeirri tækni sem til boða
stendur, þeim fjárhagslega styrk sem við
búum yfir til að skapa öllum þegnum þjóð-
félagsins þolanleg skilyrði til hins daglega
lífs. Það er hugsjón sem við getum skilað
áfram. hágé.
Föstudagur 4. janúar 1991 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5